Terminowe regulowanie zobowiązań finansowych pozwala uniknąć spraw windykacyjnych, sądowych i komorniczych. Jednocześnie dana osoba nie zyskuje miana dłużnika i nie musi obawiać się konieczności spłaty odsetek od nieterminowej płatności. Czy obniżenie odsetek od zaległości jest w ogóle możliwe? Jak ta kwestia przedstawia się w przypadku zaległości podatkowych lub występujących wobec ZUS-u?
Odsetki za zwłokę
Odsetki są formą pieniężnych świadczeń ubocznych, które pojawiają się przy wierzytelności głównej. Zgodnie z treścią art. 359 Kodeksu cywilnego odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych.
Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych – są to tzw. odsetki maksymalne. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne. Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy. Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wysokość odsetek ustawowych.
Odsetki powstają najczęściej w przypadku nieterminowej realizacji płatności wynikającej z określonego zobowiązania. W przypadku przedsiębiorców dotyczą m.in. zaległych składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, nieopłaconych w terminie zaliczek na podatek dochodowy czy też nieuregulowanych zobowiązań wobec kontrahentów.
Jedną z funkcji odsetek należnych wierzycielowi za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia jest waloryzacja spadku siły nabywczej pieniądza. W konsekwencji ustalenie należnego wierzycielowi świadczenia pieniężnego według cen z daty wyrokowania i jednoczesne zasądzenie odsetek od dnia opóźnienia poprzedzającego datę wyrokowania, może prowadzić do zwielokrotnienia na korzyść wierzyciela, tego samego mechanizmu pieniężnego.
Określenie „odsetki za zwłokę” ustawodawca w prawie podatkowym i prawie ubezpieczeń społecznych wiąże z sytuacją, kiedy podatnik lub inny podmiot zobowiązany do świadczenia należności nie uiści ich w terminie płatności. Takie opóźnienie w spłacie podatku ustawodawca nazywa „zwłoką”. Oznacza to, że odsetki mają charakter akcesoryjny w stosunku do należności składkowej, co oznacza, że nie mogą powstać, jeśli nie istnieje należność główna. Powstają z mocy prawa, niezależnie od woli i wiedzy płatnika i organu rentowego, natomiast decyzja stwierdzająca ich istnienie ma jedynie charakter deklaratoryjny. Jeżeli zatem wnioskodawca jako płatnik składek nie opłacił należności składkowych w należnej wysokości za sporny okres, to na podstawie wyżej wskazanych przepisów organ rentowy był uprawniony do naliczenia odsetek od zaległych należności składkowych.
Obniżenie odsetek od zaległości podatkowych
W przypadku odsetek naliczanych za zwłokę w płatności podatku ich stawka jest równa sumie 200% podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego, ustalanej zgodnie z przepisami o Narodowym Banku Polskim, i 2%, z tym że stawka ta nie może być niższa niż 8%.
Okazuje się, że ustawodawca pozwala na obniżenie odsetek od zaległości w przypadku należności wobec organów skarbowych. Zgodnie bowiem z treścią art. 56a Ordynacji podatkowej obniżoną stawkę odsetek za zwłokę w wysokości 50% stawki odsetek za zwłokę stosuje się w przypadku spełnienia łącznie następujących warunków:
- złożenia prawnie skutecznej korekty deklaracji, nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia upływu terminu do złożenia deklaracji;
- zapłaty zaległości podatkowej w ciągu 7 dni od dnia złożenia korekty.
Powyższą regulację stosuje się odpowiednio w razie zaliczenia nadpłaty lub zwrotu podatku, a także w razie potrącenia lub przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych na rzecz Skarbu Państwa w zamian za zaległości podatkowe z tytułu podatków stanowiących dochody budżetu państwa, na wniosek złożony w terminie 7 dni od dnia złożenia korekty deklaracji.
Obniżenie odsetek od zaległości nie stosuje się jednak w przypadku korekty deklaracji:
- złożonej po doręczeniu zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej, a w przypadkach, gdy nie stosuje się zawiadomienia – po zakończeniu kontroli podatkowej;
- złożonej po doręczeniu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli celno-skarbowej;
- dokonanej w wyniku czynności sprawdzających.
Pamiętajmy, że odsetki za zwłokę zaokrągla się do pełnych złotych w ten sposób, że końcówki kwot wynoszące mniej niż 50 groszy pomija się, a końcówki kwot wynoszące 50 i więcej groszy podwyższa się do pełnych złotych.
Obniżenie odsetek od zaległości dotyczy każdego rodzaju zobowiązania podatkowego, a więc jest stosowane nie tylko względem osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, lecz także przedsiębiorców.
Obniżenie odsetek od zaległości wobec ZUS-u
Przepisy Ordynacji podatkowej mogą być stosowane odpowiednio także względem spraw związanych z należnościami wobec ZUS-u. Art. 23 ust. 1 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi jednak, że od nieopłaconych w terminie składek należne są od płatnika składek odsetki za zwłokę, na zasadach i w wysokości określonych w Ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa, z wyłączeniem art. 56a. Obniżenie odsetek od zaległości jest możliwe na podstawie przepisu art. 56a Ordynacji podatkowej.
Z powyższego wynika jednoznacznie, że niemożliwe jest obniżanie odsetek od zaległości wobec ZUS-u bez względu na przyczynę ich powstania. Taka regulacja obowiązuje w Polsce od 13 czerwca 2017 roku.
Na pocieszenie warto jednak dodać, że nie zawsze ZUS będzie musiał naliczać odsetki od nieterminowego opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Odsetek za zwłokę nie nalicza się bowiem, jeżeli ich wysokość nie przekraczałaby 1% kwoty minimalnego wynagrodzenia.
Odsetek za zwłokę nie nalicza się również od nieopłaconych w terminie składek, z przyczyn leżących po stronie Zakładu, za okres od dnia, w którym składki stały się wymagalne, do dnia ich opłacenia. Nie nalicza się ich od nieopłaconych w terminie składek, jeżeli ich nieopłacenie wynika z:
- błędnego zawiadomienia przez Zakład o stanie rozliczeń;
- zastosowania się płatnika składek w danym okresie rozliczeniowym do utrwalonej praktyki interpretacyjnej Zakładu;
- zastosowania się płatnika składek do pisma Zakładu w jego indywidualnej sprawie;
- zastosowania się do utrwalonej praktyki interpretacyjnej Zakładu, która następnie uległa zmianie.
Kwotę odsetek należnych ZUS-owi zaokrągla się do pełnego złotego według zasady matematycznej, co oznacza, że końcówka wyliczonej kwoty poniżej 50 groszy jest pomijana, natomiast końcówka równa lub wyższa od 50 groszy jest zaokrąglana w górę do pełnej złotówki. Odsetki wylicza się według wzoru: (kwota należności × liczba dni zwłoki × stopa procentowa).
Podsumowując, obniżenie odsetek od zaległości podatkowych jest możliwe na podstawie przepisu art. 56a Ordynacji podatkowej. Niższe odsetki są stosowane wyłącznie po pojawieniu się okoliczności uzasadniających taką decyzję oraz po złożeniu odpowiedniego wniosku przez dłużnika. Obniżenie odsetek od zaległości wobec ZUS nie jest możliwe od czerwca 2017 roku.
