Uchwały wspólników w Kodeksie spółek handlowych

W toku istnienia spółki zdarza się, że dochodzi do sytuacji, w której muszą być procedowane uchwały wspólników skierowane w stronę konkretnego wspólnika dotycząca m.in. jego odpowiedzialności wobec spółki. W związku z tym, że takie uchwały skierowane są personalnie, pojawia się wątpliwość, czy wspólnik, którego dotyczy uchwała, może wziąć udział w głosowaniu i oddać ważny głos osobiście lub przez pełnomocnika? Odpowiedź na to pytanie zawiera Kodeks spółek handlowych.

Uchwały wspólników a wyłączenie z głosowania wspólnika

Zgodnie z art. 244 ksh wspólnik nie może ani osobiście, ani przez pełnomocnika, ani jako pełnomocnik innej osoby głosować przy powzięciu uchwały wspólników dotyczącej jego odpowiedzialności wobec spółki z jakiegokolwiek tytułu, w tym udzielenia absolutorium, zwolnienia ze zobowiązania wobec spółki oraz sporu między nim a spółką.

Wobec tego wspólnik nie może głosować przy podejmowaniu następujących uchwał:

1. uchwały wspólników dotyczące odpowiedzialności tego wspólnika wobec spółki,
2. uchwały wspólników dotyczące zwolnienia tego wspólnika ze zobowiązania wobec spółki, 
3. uchwały wspólników dotyczące sporów między tym wspólnikiem a spółką.

Katalog przypadków, w których wspólnik nie może głosować we własnej sprawie, nie jest zamknięty. Może on być rozszerzony w umowie spółki, natomiast nie może być wyłączone stosowanie art. 244 ksh.

Wykładnia językowa normy zawartej w art. 244 ksh jednoznacznie wskazuje, że wynikające z tej normy pozbawienie wspólnika prawa głosu odnosi się do podejmowania uchwał dotyczących „jego” odpowiedzialności wobec spółki, jak również udzielenia „jemu” absolutorium. Wyłączenie to nie obejmuje głosowania przy powzięciu uchwał o odpowiedzialności wobec spółki innych – poza tym wspólnikiem – osób. Analizowany przepis ma zastosowanie wyłącznie w sytuacji tożsamości „wspólnika” i „osoby ponoszącej odpowiedzialność wobec spółki”. Nie ma żadnych uzasadnionych racji, aby odstępować od takiego wyniku wykładni art. 244 ksh i wyłączania na jego podstawie wspólnika od prawa głosu w innych podmiotowych lub przedmiotowych okolicznościach, nawet gdyby zachodził konflikt interesów pomiędzy wspólnikiem a spółką.

Celem przepisu jest zapobieżenie uczestnictwu wspólnika w podejmowaniu uchwał dotyczących jego odpowiedzialności wobec spółki z jakiegokolwiek tytułu oraz dotyczących sporu między wspólnikiem a spółką. Przepis ten realizuje pośrednio ochronę praw wspólników mniejszościowych w sytuacji wystąpienia konfliktu pomiędzy wspólnikami. Bez tej regulacji wspólnicy mniejszościowi nie mieliby możliwości ochrony interesów swoich oraz spółki poprzez podjęcie uchwały dotyczącej odpowiedzialności wspólnika większościowego wobec spółki będącego jednocześnie np. członkiem zarządu. Wspólnik większościowy mógłby w takiej sytuacji niemal zawsze uniemożliwić podjęcie takiej uchwały.

Uchwały wspólników dotyczące odpowiedzialności wspólnika wobec spółki

Przedmiotowa kategoria uchwał wspólników dotyczy m.in. odpowiedzialności kontraktowej, odpowiedzialności odszkodowawczej, odpowiedzialności wynikającej z czynów niedozwolonych czy bezpodstawnego wzbogacenia. Oczywiście zasadniczą rolę wśród tych uchwał odgrywają uchwały wspólników w przedmiocie udzielenia absolutorium w przypadku gdy wspólnik pełni jednocześnie funkcję w zarządzie spółki.

Odpowiedzialność odszkodowawcza członków zarządu określona jest w przepisie art. 293 § 1 ksh, zgodnie z którym: „Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponosi winy”.

W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że odpowiedzialność z art. 293 ksh ma charakter odszkodowawczej odpowiedzialności ex contractu, tj. oparta jest na istniejącej między spółką a członkiem jej organu więzi zobowiązaniowej, której naruszenie skutkuje odpowiedzialnością odszkodowawczą.

Zgodnie z art. 231 § 2 ksh przedmiotem obrad zwyczajnego zgromadzenia wspólników zwoływanego w trybie art. 231 § 1 ksh powinno być:

1. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy;
2. powzięcie uchwały o podziale zysku albo pokryciu straty, jeżeli zgodnie z art. 191 § 2 sprawy te nie zostały wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników;
3. udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków.

Kodeks spółek handlowych nie zawiera legalnej definicji absolutorium. Zgodnie jednak z art. 231 § 2 pkt 3 ksh przedmiotem obrad zwyczajnego zgromadzenia wspólników powinno być m.in. udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków. Istotą aktu absolutoryjnego (skwitowania) jest wewnętrzne „rozliczenie” z organami spółki. Absolutorium jest udzielane w celu potwierdzenia właściwego wykonywania mandatu w organach spółki. Udzielenie absolutorium stanowi zatem „zatwierdzenie” (akceptację) przez zgromadzenie wspólników sposobu sprawowania funkcji i podejmowanych w związku z tym działań przez członków zarządu w poprzednim roku obrotowym.

Przykład 1.

Pan Jan i pan Tadeusz posiadają po 50% udziałów w spółce z o.o. Pan Jan pełni funkcję prezesa zarządu spółki. 30 września 2022 roku odbyło się zwyczajne zgromadzenie wspólników zwołane w celu zatwierdzenia sprawozdania finansowego za 2021 rok. Za zatwierdzeniem sprawozdania finansowego głosowało 100% udziałów. W jaki sposób powinien głosować pan Jan nad uchwałą o udzieleniu absolutorium członkowi zarządu?

W tym przypadku pan Jan zgodnie z treścią art. 244 ksh nie może głosować w swojej sprawie. Zatem nad podjęciem uchwały głosować będzie wyłącznie pan Tadeusz. W protokole zwyczajnego zgromadzenia wspólników powinna być odpowiednia adnotacja o tym, że pan Jan nie brał udziału w głosowaniu. Jeżeli pan Tadeusz zagłosuje „za” przyjęciem uchwały o udzieleniu absolutorium, wówczas uchwała zostanie podjęta. Uchwały wspólników dotyczące zwolnienia tego wspólnika ze zobowiązania wobec spółki

Powyższą kategorią objęte są te uchwały wspólników, które powodują, że na skutek ich podjęcia wspólnik zostaje zwolniony z obowiązku świadczenia na rzecz spółki, np.:

1. wyeliminowanie wskazanych w umowie spółki świadczeń wspólnika na rzecz spółki,
2. zwolnienie wspólnika z obowiązku zwrotu pożyczki udzielonej mu przez spółkę w całości lub w części.

Do tej kategorii uchwał, gdzie wspólnik nie może głosować, należy zatem zaliczyć wszelkie uchwały, które powodują ustanie obowiązku spełnienia na rzecz spółki określonych świadczeń lub zobowiązań.

Uchwały wspólników dotyczące sporów między wspólnikiem a spółką

Do tej kategorii uchwał trzeba zaliczyć m.in. wybór przez zgromadzenie wspólników pełnomocnika do prowadzenia takiego sporu. Gdyby wspólnik głosował w takiej sytuacji, mógłby skutecznie blokować możliwość wyboru pełnomocnika, a w konsekwencji doprowadzić do niemożności wyegzekwowania od wspólnika będącego w sporze ze spółką określonego roszczenia.

Jest to szczególnie istotne z punktu widzenia wspólnika pozostającego jednocześnie członkiem zarządu, wobec którego podjęto uchwałę o pociągnięciu go do odpowiedzialności. Taki wspólnik nie może brać udziału w głosowaniu w sprawie wyboru pełnomocnika, gdyż jest to sprawa dotycząca sporu ze spółką. Również w tym przypadku w protokole powinna znaleźć się odpowiednia adnotacja o tym, że dany wspólnik nie brał udziału w głosowaniu.