W zakresie niektórych podatków notariusze pełnią rolę płatników zobowiązany do ich poboru. Warto w tym miejscu zastanowić się, jakie konsekwencje podatkowe rodzi sytuacja, w której wystąpi niepobranie przez notariusza podatku. Kto w takich okolicznościach obciążony jest koniecznością zapłaty należnego podatku?
Notariusze jako płatnicy
Na wstępie wskażmy, że zgodnie z art. 8 Ordynacji podatkowej płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.
W rezultacie możemy wskazać, że płatnik to podmiot zobowiązany do obliczenia podatku, pobrania go od podatnika i wpłacenia do właściwego organu podatkowego. Są to trzy elementarne obowiązki spoczywające na płatniku.
Po pierwsze wskażmy, że notariusz jest płatnikiem podatku od spadków i darowizny z tytułu dokonanej w formie aktu notarialnego:
-
darowizny;
-
umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody w tym przedmiocie;
-
umowy nieodpłatnego ustanowienia służebności;
-
umowy nieodpłatnego ustanowienia użytkowania.
Po drugie notariusz jest płatnikiem podatku od czynności cywilnoprawnych w stosunku do tychże czynności dokonywanych w formie aktu notarialnego. W tym przypadku jest on zobowiązany uzależnić dokonanie czynności cywilnoprawnej od uprzedniego zapłacenia podatku.
W obu powyższych podatkach notariusze są obowiązani:
-
prowadzić odpowiedni rejestr podatku;
-
pobrać podatek;
-
wpłacić podatek na rachunek urzędu skarbowego w terminie do 7. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano podatek;
-
przekazać do urzędu skarbowego deklarację podatkową.
Z perspektywy podatnika istotne jest, że za termin zapłaty podatku uważa się dzień pobrania podatku przez notariusza, a nie dzień wpłaty podatku przez notariusza do właściwego urzędu skarbowego. W konsekwencji zobowiązanie podatkowe podatnika wygasa już w momencie pobrania podatku przez notariusza.
Niepobranie przez notariusza podatku od spadków i darowizn
Zagadnienie konsekwencji niepobrania podatku przez notariusza występującego w roli płatnika uregulowane jest w Ordynacji podatkowej.
Z art. 30 Ordynacji wynika, że płatnik ponosi odpowiedzialność:
-
gdy nie pobrał podatku;
-
gdy płatnik pobrał podatek, ale w kwocie niższej, niż powinien;
-
gdy pobrał podatek, ale nie odprowadził go do organu podatkowego.
O odpowiedzialności podatkowej płatnika organ podatkowy zawsze orzeka w drodze decyzji. To oznacza, że do orzeczenia odpowiedzialności notariusza zawsze konieczne jest wydanie decyzji podatkowej.
Co równie ważne, powyższych regulacji nie stosuje się, jeżeli odrębne przepisy stanowią inaczej albo jeżeli podatek nie został pobrany z winy podatnika; w tych przypadkach organ podatkowy wydaje decyzję o odpowiedzialności podatnika. W konsekwencji odpowiedzialność ponosi notariusz, chyba że podatek nie został pobrany z winy podatnika (chodzi zarówno o winę umyślną, jak i nieumyślną), wtedy to odpowiedzialność ponosi podatnik i wobec niego organ wydaje decyzję.
Zwróćmy uwagę, że w tym przypadku nie mamy do czynienia z odpowiedzialnością solidarną za podatek. Odpowiedzialność ponosi albo podatnik albo notariusz, przy czym konieczne dla stwierdzenia odpowiedzialności notariusza jest wykluczenie winy podatnika.
Naturalnie należy pamiętać, że notariusz występuje jako profesjonalista, który powinien legitymować się odpowiednią wiedzą na temat przepisów prawa. W konsekwencji nie może zasłaniać się nieznajomością przepisów podatkowych. Brak winy notariusza może zatem dotyczyć okoliczności związanych ze stanem faktycznym.
Notariusz ponosi odpowiedzialność jako płatnik własnym majątkiem, co oznacza, że w razie orzeczenia wobec niego odpowiedzialności opłaca podatek z własnych środków finansowych. Należy jednak pamiętać, że ma następnie prawo dochodzenia zwrotu kwoty zapłaconego podatku od podatnika, który w tym przypadku stał się bezpodstawnie wzbogacony. Takie roszczenie regresowe można wytoczyć na drodze cywilnej przed sądem powszechnym. Nie zmienia to jednak faktu, że podmiotem zobowiązanym do zapłaty podatku, w przypadku braku winy podatnika, jest notariusz (płatnik).
Jak wskazał SO w Lublinie w wyroku z 24 października 2013 roku, II Ca 590/13:
„Obowiązek zapłaty podatku ciąży na obdarowanym, choćby został przez notariusza błędnie poinformowany o przysługującym mu zwolnieniu podatkowym.
Notariusz, który jako płatnik uiścił należność z tytułu podatku, nie pobierając jej wcześniej od podatnika, może żądać jej zwrotu na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu”.
Niepobranie przez notariusza podatku PCC
Zasadniczo powyżej przedstawione regulacje obowiązują także w przypadku notariuszy pełniących rolę płatników w podatku od czynności cywilnoprawnych.
W ramach podatku PCC należy jednak wskazać na istnienie jednego przepisu szczególnego. Chodzi mianowicie o art. 10 ust. 3c ustawy PCC, który podaje, że notariusze nie odpowiadają za podatek niepobrany, jeżeli wykażą brak swojej winy w niepobraniu tego podatku.
W rezultacie w tym zakresie akcent został przerzucony na wykazanie braku winy notariusza, a nie braku winy podatnika.
Konieczność wprowadzenia takiego przepisu wynikała z faktu, że nie w każdym przypadku można było przypisać winę za niepobranie podatku podatnikowi. Ograniczono zatem odpowiedzialność notariuszy jako płatników podatku od czynności cywilnoprawnych wyłącznie do tych przypadków, w których podatek nie został pobrany z ich winy.
Nie ulega wątpliwości, że notariusz w zakresie pełnionej funkcji płatnika podatku powinien wykazać się należytą starannością. Pomimo tego mogą jednak zdarzyć się sytuacje, w których dochodzi do niewpłacenia lub niepobrania podatku PCC lub podatku od spadków i darowizn. W takich przypadkach kwestia odpowiedzialności za podatek determinowana jest przypisaniem winy. Pamiętajmy, że odpowiedzialność może ponieść albo notariusz albo podatnik. Jest to odpowiedzialność rozłączna, a nie solidarna.
