Datę 1 lipca 2018 roku zapamięta każdy przedsiębiorca, wtedy miało bowiem miejsce wprowadzenie do polskiego systemu prawnego specjalnego rachunku VAT. Rachunek VAT pracuje bezpośrednio z działaniem mechanizmu podzielonej płatności. To jednak nie wszystkie jego funkcje. Jedną z nich jest wypłata zgromadzonych na nim środków. Podatnik powinien jednak wiedzieć, iż w tym wypadku wymagana jest zgoda właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Jakie mogą wystąpić okoliczności sprzyjające owej wypłacie, a jakie wpłyną niekorzystnie na ostateczną decyzję organu podatkowego? Sprawdzamy, kiedy możliwa jest odmowa wypłaty środków z rachunku VAT przedsiębiorcy!
Specjalny rachunek VAT
Kilka lat temu miało miejsce wprowadzenie specjalnego rachunku bankowego, który to miał służyć przepływom podatku VAT wynikającego z transakcji kupna-sprzedaży pomiędzy przedsiębiorcami. Rachunek VAT dotyczy więc tylko transakcji, gdzie stronami są wyłącznie przedsiębiorcy.
Specjalny rachunek VAT jest jednym z narzędzi używanych przez fiskusa do monitoringu niektórych transakcji realizowanych pomiędzy przedsiębiorcami.
Od momentu wprowadzenia prawodawca dodał szereg funkcji umożliwiających dokonywanie dodatkowych wypłat ze specjalnego rachunku VAT, a także uwzględniających korekty VAT.
Funkcjonowanie rachunku VAT
Specjalny rachunek VAT otwierany był automatycznie dla każdego przedsiębiorcy – płatnika VAT, tzn.:
osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą,
spółek osobowych,
spółek kapitałowych,
innych podmiotów będących płatnikami podatku VAT,
pozostałych podatników będących podatnikami VAT.
Niezwykle ważne jest, że rachunek VAT jest zakładany także dla przedsiębiorców, którzy są podatnikami zwolnionymi z podatku VAT.
Zgodnie z tym, co objaśniają przepisy art. 108a Ustawy o podatku od towarów i usług (zwanej dalej ustawą o VAT), podatnicy, którzy otrzymali fakturę z wykazaną kwotą podatku VAT:
mają obowiązek przy fakturze o wartości powyżej 15 000 zł brutto (lub jej równowartości wyrażonej w walucie obcej) na określone towary lub usługi zastosować mechanizm podzielonej płatności;
mają dobrowolność przy fakturze o wartości równej lub niższej 15 000 zł brutto, w zastosowaniu mechanizmu podzielonej płatności.
Obowiązek zastosowania mechanizmu podzielonej płatności z pierwszej opcji dotyczy jedynie transakcji między przedsiębiorcami, kiedy ich przedmiotem są towary lub usługi zawarte w załączniku nr 15 do ustawy o VAT.
Zatem wymóg stosowania mechanizmu podzielonej płatności dotyczy:
towaru lub usługi zawartych w załączniku nr 15 do ustawy o VAT,
faktury o wartości powyżej 15 000 zł brutto.
Mechanizm podzielonej płatności
Podatnik, który wystawia fakturę na towar lub usługę z załącznika nr 15 do ustawy o VAT i jednocześnie wartość owej faktury przekracza 15 000 zł brutto – jest zobligowany zamieścić na niej specjalną adnotację. Brzmi ona: „mechanizm podzielonej płatności”.
Zastosowanie przez sprzedawcę mechanizmu jest obligatoryjne wówczas, gdy na danej fakturze sprzedaży o wartości powyżej 15 000 zł brutto wystąpi choćby jeden towar lub usługa z załącznika nr 15 do ustawy o VAT. Sprzedawca wpisuje wtedy na wystawionej fakturze sprzedaży obowiązkową powyższą adnotację.
Z kolei nabywca ma w takiej sytuacji obowiązek zapłaty za daną fakturę właśnie za pośrednictwem mechanizmu podzielonej płatności, a więc:
kwotę netto z tej faktury (całość lub część faktury) opłaca na konto firmowe sprzedawcy,
kwotę VAT z tej faktury (całość lub część) reguluje na specjalny rachunek VAT sprzedawcy.
Zapłata przy pomocy mechanizmu podzielonej płatności powoduje, że podatek VAT w części lub w całości z opłacanej faktury VAT trafia na specjalny rachunek VAT sprzedawcy.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że sprzedawca może mieć kilka rachunków VAT.
Co aktualnie można zapłacić ze specjalnego rachunku VAT oraz jakie wpływy podatnik otrzyma na rachunek VAT?
Na specjalny rachunek VAT mogą wpłynąć środki pochodzące z:
otrzymania kwoty podatku VAT z zapłaconej przez nabywcę faktury przy użyciu mechanizmu podzielonej płatności;
zwrotu podatku VAT (możliwość zastosowania skróconego terminu 25 dni);
zwrotu kwoty podatku VAT wynikającej z faktury korygującej;
innego rachunku VAT danego podatnika, nawet gdy prowadzony jest w innym banku.
Natomiast z rachunku VAT podatnik może regulować nie tylko podatek VAT z faktur kosztowych przy użyciu mechanizmu podzielonej płatności. Innymi tytułami do zapłaty z rachunku VAT są:
kwota podatku VAT wynikająca z otrzymanej faktury korygującej;
kwota podatku VAT do zapłaty za poprzedni lub poprzednie okresy rozliczeniowe stanowiąca bieżące zobowiązanie albo zaległość w podatku VAT (wynika ze złożonych JPK_V7 lub korekt JPK_V7);
składki ZUS;
składki ubezpieczenia społecznego rolników oraz zdrowotnego (KRUS);
zaliczki w ciągu roku na podatek PIT, ostatecznego zobowiązania w PIT oraz zaległości;
zaliczki w ciągu roku na podatek CIT, ostatecznego zobowiązania w CIT oraz zaległości;
akcyza, przedpłaty podatku akcyzowego, a także wpłaty dzienne;
należności celne;
odsetki z tytułu spóźnionej zapłaty ww. podatków;
przekazy pomiędzy rachunkami VAT sprzedawcy (jeżeli posiada co najmniej dwa rachunki VAT nie tylko w tym samym banku, lecz także w różnych bankach).
Wniosek o wypłatę środków
Środki zgromadzone na specjalnym rachunku VAT potencjalnie należą do podatnika. Jedną z możliwości obciążenia specjalnego rachunku VAT jest wypłata środków znajdujących się na tym koncie.
Należy jednak pamiętać, że monitoring dozwolonych operacji nad kontem sprawują organy podatkowe. Tak więc podatnik może złożyć wniosek o wypłatę całości lub części środków zgromadzonych na rachunku VAT na jedno ze swoich kont firmowych.
Po złożeniu wniosku podatnikowi pozostaje oczekiwać na zgodę wypłaty środków z rachunku VAT bądź postanowienie o odmowie wypłaty.
Odmowa wypłaty środków z rachunku VAT przez urząd skarbowy
W ostatnim czasie ustawodawca wprowadził kolejne przesłanki, które mogą skutkować odmową fiskusa co do przekazania środków z rachunku VAT na rachunek firmowy przedsiębiorcy.
Zgodnie bowiem z art. 108b ust. 5 ustawy o VAT naczelnik urzędu skarbowego odmawia, w drodze decyzji, wydania zgody na przekazanie środków zgromadzonych na rachunku VAT z powodów zaprezentowanych w poniższej tabeli.
Nowe przesłanki odmowy uwolnienia środków z rachunku VAT | |
Lp. | Powody odmowy fiskusa co do uwolnienia środków z rachunku VAT przedsiębiorcy |
1. | Posiadanie przez podatnika zaległości w podatkach PIT, CIT, VAT, akcyzie, należności celnych oraz odsetek od tych zobowiązań – według stanu zaległości na dzień wydania decyzji (odmowa dotyczy kwoty zaległości, a nie całej kwoty zgromadzonej na rachunku VAT) |
2. | Potwierdzona dowodami obawa fiskusa co do wystąpienia zaległości podatkowej w podatkach PIT, CIT, VAT, akcyzie, należności celnych oraz odsetek od tych zobowiązań |
3. | Potwierdzona dowodami obawa fiskusa, że co do podatnika zostanie wystosowane dodatkowe zobowiązanie podatkowe |
4. | Występuje potwierdzona dowodami obawa fiskusa, że zobowiązanie podatkowe w podatkach PIT, CIT, VAT, akcyzie, należnościach celnych oraz odsetkach od tych zobowiązań nie zostanie w ogóle uregulowane – chodzi o trwałe niepłacenie zobowiązań podatkowych przez podatnika oraz celowe działania zmierzające do upłynnienia majątku, które utrudnią egzekucję zobowiązań podatkowych |
Poza powyższymi negatywnymi przesłankami zupełnie nowa kwestia co do zgody przekazania środków pieniężnych z rachunku VAT odnosi się do sytuacji posiadania przez podatnika zaległości z tytułu podatków i należności podatkowych.
Organ podatkowy powinien wyrazić zgodę na wypłatę środków, jeżeli zaległości te zostały objęte decyzją wydaną przez ten organ w przedmiocie:
rozłożenia na raty danej zaległości podatkowej,
odroczenia terminu danej zaległości podatkowej.
Podatnik, składając wniosek o uwolnienie środków z rachunku VAT, musi pamiętać o uwzględnieniu wszystkich powyższych okoliczności i przesłanek dotyczących odmowy wypłaty środków z rachunku VAT, a więc zastosowania przez fiskusa narzędzi instytucji zabezpieczenia środków (w tym wypadku odmowy uwolnienia środków z rachunku VAT).
Warto w tym miejscu dodać wnioski płynące z wyroku WSA w Łodzi z 28 stycznia 2020 roku (I SA/Łd 696/19), w którym możemy przeczytać, „[…] iż dla zastosowania instytucji zabezpieczenia nie wystarcza przekonanie organu o istnieniu jakiejkolwiek obawy, ale obawa ta musi być poważna, uzasadniona konkretnymi, zdefiniowanymi okolicznościami sprawy, czy sytuacją ekonomiczną konkretnego podatnika. Innymi słowy chodzi o duże prawdopodobieństwo wystąpienia takiej sytuacji.
Jednocześnie ocena sytuacji w tym zakresie powinna być dokonywana na podstawie obiektywnych kryteriów, gdyż tylko wtedy decyzja o zabezpieczeniu podlegająca kontroli sądowej będzie sprawdzalna. […]”.
Jak zatem w praktyce wygląda podejmowanie decyzji o zgodzie lub odmowie wypłaty środków z rachunku VAT?
Obawa powstania zaległości podatkowych
Okoliczności odmowy przez fiskusa wypłaty środków z rachunku VAT były przedmiotem sprawy, która została zwieńczona wyrokiem WSA w Łodzi z 16 grudnia 2021 roku (sygn. I SA/Łd 771/21).
Sąd wskazał w treści uzasadnienia wyroku, że organ podatkowy w żaden sposób nie udowodnił, nie wykazał (poza przedstawieniem obaw), iż występują racjonalnie uzasadnione, poparte dokumentacją i historią podatnika wyraźne argumenty wskazujące na powstanie zaległości podatkowej w przyszłości.
Przedwcześnie określił, że mogą wystąpić nieprawidłowości u podatnika, ale ponownie bez wskazania konkretów. Organ podatkowy nie wskazał potencjalnej przyszłej kwoty zaległości czy też czynników ryzyka, iż ta kwota faktycznie powstanie. Nie było również udowodnienia, że sytuacja ekonomiczna podatnika może się przyczynić do powstania przyszłych zaległości.
Organ odwołuje się do swoich obaw dotyczących prowadzonej działalności podatnika i na ich podstawie odmawia uwolnienia środków z rachunku VAT. Odnosi się również do sytuacji gospodarczej innych podmiotów.
Jednak to w ocenie sądu jest niewystarczające. Obawa organu podatkowego co do powstania u podatnika zaległości podatkowej musi być wykazana na podstawie zgromadzonych przez organ dowodów (m.in. pozbywanie się majątku przez podatnika, analiza zobowiązań podatkowych z dochodami podatnika, nagminnie nieterminowe opłacanie zobowiązań podatkowych przez podatnika i wiele innych).
Sąd uznał, że niewystarczającą przesłanką podniesioną w tej sprawie przez organ podatkowy jest wprowadzenie na terytorium RP importowanych towarów uprzednio nieopodatkowanych z uwagi na brak pewności, czy podatnik był świadomy, że nabył towary nieopodatkowane.
W rezultacie została wydana odmowa uwolnienia środków w związku z nieprawidłowościami występującymi u kontrahentów podatnika.
Jednak sąd stwierdził, że wydanie odmowy wypłaty środków z rachunku VAT winny poprzedzić precyzyjne ustalenia w kwestii rzeczywistej obawy powstania zaległości podatkowych, poparte dokumentacją, przeszłymi zdarzeniami, ale danego podatnika, a nie innych.
Okoliczności zastosowania powyższego mechanizmu zabezpieczającego środki na zaległości podatkowe w ocenie sądu okazały się nietrafione. Zatem nie mogą one stanowić o odmowie uwolnienia środków z rachunku VAT na podstawie wniosku, który uprzednio złożył.
Znaczne błędy w odliczeniu podatku VAT w ewidencji VAT
Kolejną sprawą braku odmowy wypłaty środków z rachunku VAT przedsiębiorcy zajął się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z 23 czerwca 2021 roku (sygn. I SA/Po 239/21).
Tutaj także przesłanką do odmowy uwolnienia środków z rachunku VAT była obawa, że wystąpi zaległość w podatku VAT w przyszłości bądź zostanie ustalone dodatkowe zobowiązanie podatkowe.
Sąd zauważył, że organ podatkowy, dokonując oceny występowania uzasadnionej obawy, winien wykazać argumenty przemawiające za tym, iż faktycznie może wystąpić u podatnika zaległość podatkowa w przyszłości lub zostanie ustalone dodatkowe zobowiązanie podatkowe. I to na organie ciąży obowiązek uprawdopodobnienia, że wystąpią powyższe okoliczności. Sąd wyraził zdanie, iż uprawdopodobnienie nie ma dawać pewności organowi podatkowemu, czy wystąpi jakieś zdarzenie. Ma dostarczyć tylko prawdopodobieństwo realności twierdzenia o wystąpieniu jakiegoś zdarzenia.
Sąd wyraził tym samym, że organ podatkowy nie ma obowiązku udowadniać, iż wystąpi w przyszłości dana okoliczność.
U podatnika, który był stroną sporu, organ podatkowy ustalił, że:
odliczył dwukrotnie podatek VAT od tej samej faktury (dwukrotne księgowanie tej samej faktury);
odliczył podatek VAT z faktury, na której nie był nabywcą;
odliczył podatek VAT z faktur, których nie posiadał, a sprzedawca stwierdził, iż faktury nie dokumentują rzeczywistych transakcji;
odliczył podatek VAT z faktur wystawionych przez sprzedawcę, który drukował dokumenty, a nie przeprowadzał faktycznych transakcji;
brak udokumentowania rozchodu palet o wartości ponad 1 000 000 zł.
Sąd potwierdził prawidłowość przypuszczeń organu podatkowego, że występujące okoliczności wysoce uprawdopodobniają, iż w przyszłości u podatnika wystąpi zaległość podatkowa. Zgromadzony materiał dowodowy stanowi wystarczającą podstawę do twierdzenia, że została znacznie zawyżona kwota podatku VAT, którą odliczył podatnik, a dodatkowo nie został udokumentowany rozchód palet o znacznej wartości.
Co warte podkreślenia, w trakcie wydawania wyroku czynności kontrolne organu wciąż trwały, co powodowało, że organ nie był w stanie wykazać, które transakcje u podatnika są rzeczywiste, a które w ogóle nie miały miejsca.
