Zasady nabywania prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego dla pracowników jednostek sfery budżetowej (dalej: „wynagrodzenie roczne”), zwanego popularnie trzynastką, uregulowano w Ustawie z dnia 12 grudnia 1997 roku o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej. W artykule znajdziesz odpowiedź, w jaki sposób obliczana jest podstawa wymiaru trzynastki.
Osoby objęte regulacją ustawową
Przepisy ustawy mają zastosowanie do pracowników:
- państwowych jednostek sfery budżetowej, dla których środki na wynagrodzenia są kształtowane na podstawie odrębnej ustawy;
- zatrudnionych w urzędach organów władzy publicznej, kontroli, ochrony prawa oraz sądach i trybunałach, wymienionych w art. 139 ust. 2 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych;
- samorządowych jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych prowadzących gospodarkę finansową na zasadach określonych w ustawie o finansach publicznych;
- biur poselskich, senatorskich lub poselsko-senatorskich oraz klubów, kół albo zespołów parlamentarnych.
Przepisów ustawy nie stosuje się natomiast do:
- osób, o których mowa w art. 2 Ustawy z dnia 31 lipca 1981 roku o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, czyli m.in. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, Prezesa Rady Ministrów, wicemarszałka Sejmu, wicemarszałka Senatu, wiceprezesa Rady Ministrów, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, ministra, Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka;
- żołnierzy oraz funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Celno-Skarbowej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej oraz Służby Ochrony Państwa.
Prawo do wynagrodzenia rocznego
Pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. Jeżeli pracownik nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, to nabywa on prawo do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, pod warunkiem, że okres ten wynosi co najmniej 6 miesięcy. W szczególnych przypadkach wymienionych w ustawie przepracowanie co najmniej 6 miesięcy warunkujących nabycie prawa do wynagrodzenia rocznego nie jest wymagane. Do przypadków tych należą m.in.:
- rozwiązanie stosunku pracy w związku z: przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne, przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem, likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy, likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją;
- podjęcie zatrudnienia: w wyniku przeniesienia służbowego, na podstawie powołania lub wyboru, w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy, w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją, po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej;
- korzystanie z: urlopu wychowawczego, urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego;
- wygaśnięcie stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika.
Podstawa wymiaru trzynastki - jak ją obliczyć?
Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej wynagrodzenie roczne ustala się w wysokości 8,5% sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie, uwzględniając: wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a także wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy oraz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługujące pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy.
Odesłanie do rozporządzenia urlopowego
Zgodnie z § 14 w związku z § 6 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 roku w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop, ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy, z wyłączeniem:
- jednorazowych lub nieperiodycznych wypłat za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie;
- wynagrodzenia za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju;
- gratyfikacji (nagród) jubileuszowych;
- wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego, a także za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy;
- ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy;
- dodatkowego wynagrodzenia radcy prawnego z tytułu zastępstwa sądowego;
- wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną;
- kwoty wyrównania do wynagrodzenia za pracę do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę,
- nagród z zakładowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia rocznego, należności przysługujących z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej;
- odpraw emerytalnych lub rentowych albo innych odpraw pieniężnych;
- wynagrodzenia i odszkodowania przysługującego w razie rozwiązania stosunku pracy.
Jakich świadczeń nie uwzględniać w podstawie wymiaru wynagrodzenia rocznego?
Z zestawienia ze sobą treści art. 4 ust. 1 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej i przywołanego § 14, w związku z § 6 rozporządzenia urlopowego wynika, że świadczenia nieuwzględniane przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nie podlegają również uwzględnieniu w podstawie wymiaru wynagrodzenia rocznego, z tym że nie dotyczy to:
- wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego (patrz wyżej pkt 4);
- wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, przysługującego pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy (patrz wyżej pkt 11).
Zakres wyłączeń składników wynagrodzenia przy obliczaniu ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy jest więc szerszy od zakresu dotyczącego ustalania wysokości wynagrodzenia rocznego.
Aby wyłączyć dodatek specjalny z podstawy wymiaru ekwiwalentu urlopowego i z dodatkowego wynagrodzenia rocznego, muszą być spełnione dwie przesłanki: składnik musi być jednorazowy lub nieperiodyczny oraz wypłacony za spełnienie określonego zadania lub za określone osiągnięcie. Dodatek specjalny, który został przyznany z tytułu zwiększenia obowiązków służbowych w trzech miesiącach w roku 2016, należy zaliczyć do podstawy naliczenia dodatkowego wynagrodzenia rocznego.
Przykład 1.
W 2022 roku pracownik otrzymał wynagrodzenie, na które złożyły się kwoty:
- 48 000,00 zł – wynagrodzenie zasadnicze,
- 6 000,00 zł – dodatek funkcyjny,
- 4 800,00 zł – dodatek za wieloletnią pracę,
- 2 000,00 zł – jednorazowa nagroda pieniężna,
- 1 500,00 zł – jednorazowo wypłacony dodatek specjalny za maj 2022 roku,
- 4 200,00 zł – wynagrodzenie roczne za 2021 roku,
- 1 000,00 zł – wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego.
W podstawie wymiaru wynagrodzenia rocznego pracodawca powinien uwzględnić świadczenia wymienione w lit. a–c i g, a pominąć świadczenia, o których mowa w lit. d, e oraz f, gdyż podlegają one wyłączeniu z podstawy wymiaru wynagrodzenia rocznego (patrz wyżej pkt 1 i 9). Obliczenie wynagrodzenia rocznego w tym przypadku przedstawia się zatem następująco: (48 000,00 zł + 6 000,00 zł + 4 800,00 zł + 1 000,00 zł) × 8,5% = 5083,00 zł.
Na podstawie uregulowań dotyczących ustalania kwoty należnego pracownikowi wynagrodzenia rocznego zasadniczo stwierdzić można, że podstawa wymiaru trzynastki uwzględniać powinna składniki wynagrodzenia za pracę, które w bezpośredni sposób stanowią zapłatę za efektywnie wykonywaną pracę.
