Potrącenia niealimentacyjne z innych świadczeń niż wynagrodzenie za pracę

Zasady dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę uregulowano w prawie pracy. Wspomniane zapisy dość szczegółowo określają postępowanie w tym zakresie, odsyłając jednocześnie do Ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania cywilnego (dalej jako „kpc”) oraz przepisów o egzekucji administracyjnej świadczeń pieniężnych w sprawach nieunormowanych w Ustawie z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, dalej określanej mianem „kp”. W przypadku niektórych należności niestanowiących wynagrodzenia brak jest odnośnych norm prawnych. Jak zatem postąpić, kiedy potrącenia niealimentacyjne mają zostać zrealizowane z innego składnika płacowego niż wynagrodzenie – o tym w poniższym artykule.

Potrącenia niealimentacyjne – informacje ogólne

Postępowanie dotyczące potrąceń z wynagrodzenia regulują przepisy kp.

Potrącenia niealimentacyjne dotyczą wszelkich należności, do których zapłaty obowiązany jest pracownik, z wyłączeniem sum egzekwowanych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych (świadczenia te mają pierwszeństwo w egzekucji, ponadto obowiązują tutaj „ostrzejsze” kryteria, jeśli chodzi o kwotę, do jakiej można dokonać potrącenia).

Zgodnie z art. 87 § 1 pkt 2-4 kp z wynagrodzenia za pracę – po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego (PPK), w rozumieniu ustawy z dnia 4 października 2018 roku o pracowniczych planach kapitałowych, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania – podlegają potrąceniu tylko następujące należności:

• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
• kary pieniężne przewidziane w art. 108 kp.

Potrącenia na pokrycie należności innych niż alimentacyjne oraz zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi nie mogą w sumie przekraczać połowy wynagrodzenia, a łącznie z potrąceniami alimentacyjnymi – ⅗ wynagrodzenia. Niezależnie od tych potrąceń kary pieniężne potrąca się w granicach określonych w art. 108 kp.

Limitem obowiązującym przy potrąceniach jest kwota wolna, czyli wysokość wynagrodzenia, jaką należy pozostawić pracownikowi. W odniesieniu do potrąceń niealimentacyjnych zastosowanie znajduje art. 87(1) § 1 kp.

Ponadto wolną od potrąceń jest kwota:

• 75% minimalnego wynagrodzenia – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielanych pracownikowi,
• 90% minimalnego wynagrodzenia – w przypadku potrąceń z tytułu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108 kp.

Kwoty te ulegają proporcjonalnemu zmniejszeniu w stosunku do osób zatrudnionych na część etatu.

Odprawy pracownicze

Jak już wspomnieliśmy, przepisy kp odnoszą się wyłącznie do wynagrodzenia za pracę, co zatem z innymi należnościami przysługującymi pracownikom w ramach stosunku pracy?

Jak często bywa w takich przypadkach, odpowiedzi należy szukać w orzecznictwie Sądu Najwyższego (SN). W jednym z wyroków sędziowie SN wypowiedzieli się na temat potrąceń z odprawy emerytalnej.

Oznacza to więc konieczność stosowania tych samych zasad, jakie obowiązują przy dokonywaniu potrąceń z wynagrodzenia za pracę.

W analogiczny sposób należy potraktować odprawę uzyskaną przez pracownika w związku ze zwolnieniami z pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy – wspomniana odprawa korzysta z takiej samej ochrony przed potrąceniami jak pensja pracownika. W uzasadnieniu do wyroku SN z dnia 14 listopada 1996 roku (sygn. akt I PKN 3/96, OSNAPiUS z 1997 roku Nr 11, poz. 193) sędziowie uznali, że takie podejście umotywowane jest podobieństwem funkcji oraz charakteru wynagrodzenia i odprawy (świadczenia pieniężne wynikające ze stosunku pracy zapewniające pracownikowi środki na utrzymanie i zaspokojenie innych potrzeb).

Nagroda jubileuszowa

W odniesieniu do nagrody jubileuszowej sytuacja jest identyczna, jak w przypadku odprawy emerytalnej. W przywołanym już wyżej wyroku SN z dnia 17 lutego 2004 roku (I PK 217/03, OSNP 2004/24/419) skład orzekający uznał, że nagroda jubileuszowa podlega ochronie przed potrąceniami (art. 87 kp) jak wynagrodzenie za pracę. Powyższe stanowisko jest zresztą kontynuacją wcześniejszego orzecznictwa, np. w wyroku SN z dnia 25 listopada 1982 roku stwierdzono, że nagroda jubileuszowa jest elementem wynagrodzenia za pracę, a pracodawca nie może dokonywać, bez zgody pracownika, potrąceń z należnej mu nagrody jubileuszowej (I PRN 118/82, OSNCP 1983/7/102).

Ekwiwalent urlopowy

W kwestii ekwiwalentu pieniężnego przysługującego pracownikowi w związku z brakiem możliwości wykorzystania urlopu wypoczynkowego w naturze mamy do czynienia z kolejnym podobieństwem do odpraw i nagrody jubileuszowej, jeśli chodzi o problematykę potrąceń. Orzecznictwo SN w tej materii należy uznać za ugruntowane.

Potwierdzeniem takiego stanowiska jest znacznie późniejszy wyrok SN z dnia 29 stycznia 2007 roku, w którym skład orzekający uznał, że z ekwiwalentu urlopowego nie można potrącać bez pisemnej zgody wyrażonej przez pracownika innych należności niż wyszczególnione w art. 87 § 1 kp (II PK 181/06).

Inne należności

Jeśli mówimy o innych należnościach, które może otrzymać uprawniona osoba, to warto sięgnąć do przepisów kpc. Zgodnie z zapisami kpc – art. 87 i art. 87(1) kp, a więc przepisy dotyczące potrąceń z wynagrodzenia za pracę i kwoty wolnej od potrąceń, stosuje się odpowiednio do:

• zasiłków dla bezrobotnych, dodatków aktywizacyjnych, stypendiów oraz dodatków szkoleniowych, wypłacanych na podstawie Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy;
• uposażeń posłów i senatorów, należności członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i ich domowników z tytułu pracy w spółdzielni, wynagrodzeń członków spółdzielni pracy;
• wszystkich świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania albo stanowiących jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną.

Do świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego, z tytułu ubezpieczenia wypadkowego oraz ubezpieczenia chorobowego stosuje się przepisy o egzekucji ze świadczeń przewidzianych w regulacjach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Należności wypłacone w związku ze śmiercią tytułem zapomogi lub jednorazowego zaopatrzenia pod jakąkolwiek nazwą albo z tytułu ubezpieczenia na pokrycie kosztów pogrzebu podlegają egzekucji tylko na zaspokojenie tych kosztów.

Istnieje także szereg świadczeń, które na mocy kpc nie podlegają egzekucji – dotyczy to m.in. świadczeń rodzinnych i dodatków rodzinnych, pielęgnacyjnych, porodowych, świadczeń wychowawczych czy rodzinnego kapitału opiekuńczego. Egzekucji nie podlegają ponadto zapomogi udzielone przez kasy zapomogowo-pożyczkowe.

Potrącenia niealimentacyjne z innych świadczeń niż wynagrodzenie za pracę. Podsumowanie

Potrącenia z wynagrodzenia za pracę są dość szczegółowo uregulowane w przepisach kp. Inaczej jest natomiast w odniesieniu do pozostałych należności przysługujących pracownikom w ramach stosunku pracy, ponieważ kp nie zawiera w tym przypadku żadnych wskazówek. W orzecznictwie SN nie brakuje jednak orzeczeń dotyczących odpraw pracowniczych, nagrody jubileuszowej oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Wyroki SN okazują się cenną informacją w zakresie sposobu postępowania, gdy zachodzi konieczność potrąceń niealimentacyjnych z innych świadczeń niż pensja pracownika. W przepisach kpc również unormowano kwestie ograniczeń w egzekucji ze środków pieniężnych niebędących wynagrodzeniem za pracę.