Do głównych ryzyk towarzyszących wykonywaniu pracy należy zaliczyć w pierwszym rzędzie – ze względu na jego wagę – zagrożenie wypadkiem przy pracy czy też szerzej – ryzyko negatywnych skutków niezapewnienia pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Z przepisów prawa pracy jednoznacznie wynika, że obowiązek zapewnienia pracownikowi warunków BHP ciąży na pracodawcy. Pracownik ma natomiast obowiązek przestrzegania przepisów i zasad BHP, z uwzględnieniem specyfiki zajmowanego przez niego stanowiska. Pewne wątpliwości co do podmiotu obowiązanego do zapewnienia warunków BHP mogą powstać w odniesieniu do stosunku pracy tymczasowej, w który zaangażowane są nie dwie, lecz trzy strony. Czy agencja pracy tymczasowej odpowiada za wypadek przy pracy pracownika tymczasowego? Wyjaśniamy.
Specyfika pracy tymczasowej
Ustawa z dnia 9 lipca 2003 roku o zatrudnianiu pracowników tymczasowych normuje relacje między trzema podmiotami:
- pracodawcą użytkownikiem – pracodawcą lub podmiotem niebędącym pracodawcą w rozumieniu Kodeksu pracy, wyznaczającym pracownikowi skierowanemu przez agencję pracy tymczasowej zadania i kontrolującym ich wykonanie;
- pracownikiem tymczasowym – pracownikiem zatrudnionym przez agencję pracy tymczasowej wyłącznie w celu wykonywania pracy tymczasowej na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy użytkownika;
- agencją pracy tymczasowej – agencją zatrudnienia świadczącą usługi w zakresie pracy tymczasowej.
Pracą tymczasową jest wykonywanie na rzecz danego pracodawcy użytkownika, przez okres nie dłuższy niż wskazany w ustawie, zadań:
- o charakterze sezonowym, okresowym, doraźnym, lub
- których terminowe wykonanie przez pracowników zatrudnionych przez pracodawcę użytkownika nie byłoby możliwe, lub
- których wykonanie należy do obowiązków nieobecnego pracownika zatrudnionego przez pracodawcę użytkownika (art. 2 ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych).
Pracownik tymczasowy zatrudniony przez agencję pracy tymczasowej w ramach umowy o pracę wykonuje pracę na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy użytkownika, określonego w art. 2 pkt 1 Ustawy z 2003 roku o zatrudnianiu pracowników tymczasowych. Podporządkowanie pracownika tymczasowego agencji pracy tymczasowej polega na obowiązku podjęcia pracy przez pracownika u pracodawcy użytkownika wskazanego przez agencję (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 4 grudnia 2015 roku, III AUa 905/15). Osoby mogą być też kierowane do wykonywania pracy tymczasowej na podstawie umów prawa cywilnego (art. 25a i 25b ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych).
Kto odpowiada za zapewnienie pracownikowi tymczasowemu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy?
W art. 9 ust. 2a ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy (dostarczenia pracownikowi tymczasowemu odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, zapewnienia napojów i posiłków profilaktycznych, przeprowadzania szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ustalania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego oraz informowania o tym ryzyku) zostały wyraźnie nałożone na pracodawcę użytkownika jako jego własne, a nie pochodne od obowiązków agencji pracy tymczasowej (pracodawcy). Wynika to wyraźnie z art. 9 ust. 3 pkt 2 tej ustawy, w którym jest mowa o „przejęciu” przez pracodawcę użytkownika obowiązków pracodawcy (agencji pracy tymczasowej) dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, ale tylko innych obowiązków niż określone w art. 9 ust. 2a ustawy (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 29 grudnia 2021 roku, III APa 21/21).
Obowiązki przedsiębiorców niebędących pracodawcami
Zgodnie z art. 304 § 3 kp obowiązki w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, szczegółowo wymienione w art. 207 § 2 tego aktu prawnego spoczywają nie tylko na pracodawcach (w rozumieniu art. 3 kp), ale również na przedsiębiorcach niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy lub przez osoby fizyczne prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą. Zatem pracodawca użytkownik niebędący pracodawcą w rozumieniu art. 3 kp ma obowiązki w zakresie zapewnienia warunków BHP analogiczne do obowiązków pracodawcy w rozumieniu wspomnianego przepisu.
Odpowiedzialność pracodawcy użytkownika
Zgodnie z art. 15 kp pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Oznacza to, że pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy i w związku z tym ma obowiązek zastosowania wszelkich dostępnych środków organizacyjnych i technicznych w celu ochrony zdrowia pracowników (art. 207 § 1 i 2 kp), m.in. przez organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki, zapewnienie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawanie polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie, kontrolowanie wykonania tych poleceń, reagowanie na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywanie środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy.
Zatem zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy spoczywa na pracodawcy użytkowniku i za jego ewentualne zaniedbania nie odpowiada agencja pracy tymczasowej. Tak samo bezpośrednie kierownictwo nad pracą pracownika tymczasowego sprawuje pracodawca użytkownik, a więc nieprawidłowości w procesie pracy obciążają pracodawcę użytkownika (art. 14 ust. 1 ustawy o pracownikach tymczasowych wskazuje, że pracodawca użytkownik wykonuje obowiązki i korzysta z praw przysługujących pracodawcy, w zakresie niezbędnym do organizowania pracy z udziałem pracownika tymczasowego).
Tak więc to na pracodawcy użytkowniku co do zasady spoczywa odpowiedzialność wobec pracownika – w szczególności w razie wypadku przy pracy spowodowanego niedostatecznym zapewnieniem warunków BHP.
Czy agencja pracy tymczasowej odpowiada za wypadek przy pracy pracownika tymczasowego?
Agencja pracy tymczasowej może natomiast ponosić odpowiedzialność za skierowanie pracownika tymczasowego do pracy u pracodawcy użytkownika, który nie zapewnia właściwych warunków pracy, w tym sprawnego sprzętu. Wymagane jest tutaj jednak wykazanie zawinionego działania agencji pracy tymczasowej polegającego na zaniechaniu jakichkolwiek działań pomimo posiadanych informacji, że pracodawca użytkownik nie realizuje obowiązków wynikających z art. 9 ust. 2a i art. 14 ust. 2 pkt 1 ustawy o pracownikach tymczasowych i nie zapewnia pracownikowi tymczasowemu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Przykład 1.
Pracownikowi tymczasowemu powierzono pracę u pracodawcy użytkownika na niesprawnym wózku widłowym, w następstwie czego pracownik ten uległ wypadkowi. Agencja pracy tymczasowej nie wiedziała, że wspomniany sprzęt był niesprawny. Nie można więc przypisać jej odpowiedzialności za skierowanie pracownika do pracy u pracodawcy użytkownika, który nie zapewnia właściwych warunków pracy. W tym przypadku odpowiedzialność z tytułu wypadku przy pracy ponosi wobec pracownika wyłącznie pracodawca użytkownik.
Jak wynika z powyższego, główny ciężar odpowiedzialności za zapewnienie pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy spoczywa na pracodawcy użytkowniku. Agencja pracy tymczasowej odpowiadać może w tym zakresie wobec pracownika tymczasowego tylko wówczas, gdy kierując go do pracy u pracodawcy użytkownika, wie, że pracodawca ten nie zapewnia właściwych warunków pracy. Konieczne jest wtedy wykazanie zawinionego działania agencji pracy tymczasowej polegającego na zaniechaniu jakichkolwiek działań pomimo posiadanych informacji, że pracodawca użytkownik nie realizuje swoich obowiązków i nie zapewnia pracownikowi tymczasowemu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
