Celem Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego – dalej „rozporządzenie” – które weszło w życie 20 maja 2004 roku, jest koordynacja krajowych systemów zabezpieczenia społecznego. Z pytaniami dotyczącymi interpretacji przepisów tego aktu prawnego zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości UE (dalej „Trybunał”) sąd niderlandzki. Pytania odnosiły się do stanu faktycznego, w którym pracownicy wykonywali pracę tymczasową za granicą, z przerwami w zatrudnieniu. Trybunał zajął w tej sprawie niżej przedstawione stanowisko, które można odnosić odpowiednio zarówno do obywateli polskich pracujących tymczasowo za granicą, jak i obywateli państw obcych wykonujących taką pracę na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. W poniższym artykule przeczytasz gdzie obowiązują nas zasiłki w pracy tymczasowej za granicą?
Jakich przepisów rozporządzenia dotyczyła interpretacja?
Interpretacji poddano art. 11 rozporządzenia zatytułowany „Zasady ogólne”, który w ust. 1 stanowi, że osoby, do których stosuje się rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego.
Natomiast art. 11 ust. 3 rozporządzenia brzmi następująco:
„3. [Z zastrzeżeniem przepisów] art. 12[–]16:
a) osoba wykonująca w państwie członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego;
b) urzędnik służby cywilnej podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, jakiemu podlega zatrudniająca go administracja;
c) osoba otrzymująca zasiłek dla bezrobotnych zgodnie z przepisami art. 65 na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego zamieszkania podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego;
d) osoba powołana lub odwołana ze służby w siłach zbrojnych lub służby cywilnej w państwie członkowskim podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego;
e) każda inna osoba, do której nie mają zastosowania przepisy lit. a)[–]d) podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, bez uszczerbku dla innych przepisów niniejszego rozporządzenia, gwarantujących jej świadczenia na podstawie ustawodawstwa jednego lub kilku innych państw członkowskich”.
Trybunał przy wydawaniu swojego orzeczenia uwzględnił również art. 1 rozporządzenia, zgodnie z którym przez określenie „praca najemna” należy rozumieć wszelką pracę lub sytuację równoważną, traktowaną jako taką do celów stosowania ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym taka praca lub sytuacja równoważna ma miejsce.
Pytania skierowane do Trybunału
Trybunał rozpatrywał pytania prejudycjalne zadane przez niderlandzki sąd Centrale Raad van Beroep (sąd apelacyjny w sprawach z zakresu zabezpieczenia społecznego i służby cywilnej) zmierzające do ustalenia, czy art. 11 ust. 3 lit. a) i e) rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, że osoba mająca miejsce zamieszkania w jednym państwie członkowskim i świadcząca za pośrednictwem agencji pracy tymczasowej mającej siedzibę w innym państwie członkowskim pracę tymczasową na terytorium tego innego państwa członkowskiego podlega w trakcie przerw między okresami świadczenia pracy tymczasowej ustawodawstwu państwa członkowskiego zatrudnienia czy też, że osoba ta podlega w trakcie owych przerw ustawodawstwu krajowemu państwa członkowskiego zamieszkania.
Analiza dokonana przez Trybunał
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przepisy tytułu II rozporządzenia, w którego skład wchodzi art. 11 ust. 3, stanowią pełny i jednolity system norm kolizyjnych, którego celem jest zapewnienie, by pracownicy przemieszczający się w Unii podlegali systemowi zabezpieczenia społecznego tylko jednego państwa członkowskiego, aby zapobiec zbiegowi właściwych ustawodawstw krajowych i uniknąć związanych z tym komplikacji.
W tym celu art. 11 ust. 3 lit. a) rozporządzenia ustanawia zasadę, zgodnie z którą osoba wykonująca w państwie członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego tego państwa członkowskiego.
Przepis art. 1 lit. a) rozporządzenia nr 883/2004 definiuje pojęcie „pracy najemnej” jako wszelką pracę lub sytuację równoważną traktowaną jako taką do celów stosowania ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym taka praca lub sytuacja równoważna ma miejsce.
W stanie faktycznym, na którego gruncie sąd niderlandzki powziął wątpliwości, z którymi zwrócił się do Trybunału, osoby określone jako X i Y wykonywały swoją działalność na podstawie umów o pracę tymczasową na czas określony, zawierających klauzulę, zgodnie z którą stosunek pracy powinien rozpocząć się z chwilą faktycznego rozpoczęcia wykonywania pracy i ustać w chwili zakończenia wykonywania tej pracy. Wynika z tego, że w trakcie przerw między okresami świadczenia pracy tymczasowej między wspomnianymi osobami a agencją pracy tymczasowej nie istniały stosunki pracy.
Wynika z tego, że z powodu zaprzestania działalności zawodowej osoby X i Y nie wykonywały w trakcie przerw między okresami pracy tymczasowej pracy najemnej ani nie znajdowały się w sytuacji równoważnej w rozumieniu ustawodawstwa niderlandzkiego. W konsekwencji nie były one objęte zakresem stosowania art. 11 ust. 3 lit. a) rozporządzenia, a zatem nie podlegały ustawodawstwu niderlandzkiemu.
W tych okolicznościach w trakcie przerw między okresami pracy tymczasowej X i Y byli objęci zakresem stosowania art. 11 ust. 3 lit. e) rozporządzenia, który stanowi normę kolizyjną domykającą system, obejmującą swoim zakresem stosowania wszystkie osoby znajdujące się w sytuacji, która nie jest konkretnie uregulowana w innych przepisach rozporządzenia, i która ustanawia pełny system ustalania mającego zastosowanie ustawodawstwa. Przepis ten stanowi, że każda inna osoba, do której nie mają zastosowania przepisy lit. a)–d), podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, bez uszczerbku dla innych przepisów niniejszego rozporządzenia, gwarantujących jej świadczenia na podstawie ustawodawstwa jednego lub kilku innych państw członkowskich. Ma on zastosowanie zarówno do osób, które definitywnie zaprzestały wszelkiej działalności zawodowej, jak i do osób, które zaprzestały jej jedynie czasowo.
Odpowiedź Trybunału w sprawie pracy tymczasowej za granicą
Mając powyższe na względzie, Trybunał orzekł, że art. 11 ust. 3 lit. a) i e) Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego należy interpretować w ten sposób, że osoba mająca miejsce zamieszkania w jednym państwie członkowskim i świadcząca, za pośrednictwem agencji pracy tymczasowej, mającej siedzibę w innym państwie członkowskim, pracę tymczasową na terytorium tego innego państwa członkowskiego podlega w trakcie przerw między okresami świadczenia pracy tymczasowej ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli na podstawie umowy o pracę stosunek pracy ustał w trakcie owych przerw (wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 13 października 2022 roku, C-713/20).
Wnioski praktyczne
W myśl wspomnianego wyroku na terenie Unii Europejskiej pracownik wykonujący pracę tymczasową za granicą, czyli w innym kraju niż kraj jego zamieszkania, podlega ustawodawstwu miejsca wykonywania pracy, w tym ustawodawstwu z zakresu ubezpieczeń społecznych. W konsekwencji w przypadku zajścia okoliczności, w których osobom uprawnionym przysługują świadczenia z ubezpieczeń społecznych (np. zasiłek chorobowy), świadczenia te pracownik ma prawo otrzymać od państwa miejsca wykonywania pracy tymczasowej.
Natomiast, jeśli między poszczególnymi okresami wykonywania pracy tymczasowej w wyżej opisanych warunkach występują przerwy, w których stosunek pracy nie jest kontynuowany, to osoba niepozostająca w stosunku pracy podlega ustawodawstwu kraju miejsca zamieszkania, a nie kraju, w którym była lub będzie (ale aktualnie nie jest) wykonywana przez nią praca tymczasowa.
Przykład 1.
Osoba mająca miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wyjechała do Włoch i była tam zatrudniona jako pracownik tymczasowy w okresach od 1 lutego do 31 marca 2023 roku oraz od 1 maja do 30 czerwca 2023 roku. W tych okresach podlegała ona ustawodawstwu Republiki Włoskiej. W przerwie między tymi okresami (kwiecień 2023 roku) wspomniana osoba przebywała ciągle na terenie Włoch. W tym okresie podlegała jednak ustawodawstwu Rzeczypospolitej Polskiej. W okresach wykonywania pracy tymczasowej mogła zatem wykorzystać zasiłki w pracy tymczasowej za granicą, z włoskiego systemu ubezpieczeń społecznych, a w czasie przerwy między tymi okresami – ze świadczeń przewidzianych w polskim systemie ubezpieczeń społecznych.
Omówione wyżej orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości UE oparto na zasadzie kolizyjnej, że w tym samym czasie dana osoba może podlegać ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego.
