Przestępstwo pracownicze - kto za nie odpowiada?

Popełnić przestępstwo może każdy, dotyczy to również pracowników i pracodawców. Czasami czyny zabronione są dokonywane przez zatrudnionych w zakładach pracy, w których wykonują swoje obowiązki. Kwestia odpowiedzialności za szkodę, którą spowodowało przestępstwo pracownicze jest szczególnie istotna, gdy poszkodowanymi są pozostali pracownicy.

Odpowiedzialność pracodawcy i pracownika

Pracodawca odpowiada za szereg różnych sytuacji, które mają miejsce na terenie jego przedsiębiorstwa. Jest zobowiązany m.in. do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy każdej zatrudnionej przez siebie osobie. Z kolei pracownicy są zobowiązani do szanowania ogólnych przepisów prawa pracy, a także wewnętrznych ustaleń obowiązujących na terenie danego zakładu.

Kodeks pracy wprowadza szereg konkretnych obowiązków wiążących zarówno pracodawców, jak i pracowników. Niezależnie od tego, żadna ze stron stosunku pracy nie może popełnić czynu zabronionego, ponieważ w takiej sytuacji odpowiada w pełni za swoje działania. Nie ma przy tym większego znaczenia fakt dopuszczenia się przestępstwa wskutek wykonywania poleceń przełożonego – choć w niektórych wypadkach może to być okoliczność łagodząca dla sprawcy.

Czym jest przestępstwo pracownicze?

W rzeczywistości ani Kodeks karny, ani Kodeks pracy nie posługują się pojęciem przestępstwa pracowniczego. O takim charakterze czynu zabronionego możemy mówić jednak, gdy czyn zabroniony pozostaje w związku z wykonywaniem lub zaniedbywaniem obowiązków pracowniczych. Innymi słowy, jeśli zatrudniony dopuści się przestępstwa, które możemy powiązać z jego pracą, możemy wówczas łączyć je ze stosunkiem pracy. Podobnie będzie w przypadku konkretnych przestępstw pracowniczych, które w głównej mierze zostały umieszczone na samym końcu Kodeksu pracy.

Przykład 1.

Pracownik dopuścił się kradzieży mienia należącego do jego zakładu pracy. Dodatkowo przestępstwo to zostało popełnione w trakcie wykonywania jego obowiązków wynikających z zawartej wcześniej umowy o pracę. W tym przypadku możemy mówić o popełnieniu przestępstwa pracowniczego, choć będzie ono karane na podstawie przepisów Kodeksu karnego.

Przykład 2.

Pracownik dopuścił się kradzieży prywatnego mienia należącego do jego przełożonego. Przestępstwo zostało popełnione w domu pracodawcy w okresie wakacyjnym, podczas gdy zatrudniający przebywał wraz z rodziną na urlopie. W tej sytuacji nie mamy do czynienia z przestępstwem o charakterze pracowniczym, ponieważ nie istnieje tutaj związek pomiędzy obowiązkami pracowniczymi a dokonanym czynem zabronionym.

Odpowiedzialność za popełnione przestępstwo

W każdym przypadku odpowiedzialność za przestępstwo pracownicze ponosi sprawca danego czynu, niekiedy także i podżegacz oraz pomocnik. Ta podstawowa zasada prawa karnego ma na celu ukaranie sprawcy oraz przeciwdziałanie podobnemu zachowaniu w przyszłości. Zgodnie z treścią art. 10 § 1 kk na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.

Okazuje się jednak, że odpowiedzialność karna może zostać rozszerzona i niejako dodatkowo przeniesiona na zatrudniającego. Decydujące znaczenie mają tutaj oczywiście okoliczności danej sprawy oraz współuczestnictwo pracodawcy.

Przestępstwo pracownicze a odpowiedzialność pracodawcy

Pracodawca może odpowiadać na równi z pracownikiem, który dopuścił się przestępstwa, w następujących przypadkach:

• jeżeli zlecił on popełnienie czynu zabronionego swojemu podwładnemu – np. nakazał okraść innego współpracownika lub zniszczyć mienie zakładu pracy celem wyłudzenia odszkodowania od ubezpieczyciela przedsiębiorstwa;
• jeżeli współdziałał (pomagał) w popełnieniu przestępstwa razem z pracownikiem – np. wspólnie dokonywał kradzieży mienia zakładu pracy wraz ze swoim podwładnym;
• podżegał (nakłaniał) do popełnienia przestępstwa swojego pracownika – zgodnie z treścią art. 18 kk odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, lecz także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu. Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego. Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.

W przypadku pojawienia się powyższych okoliczności mogą one wpłynąć łagodząco na odpowiedzialność karną pracownika. Oczywiście nie wyłączą zupełnie takiej odpowiedzialności, jednak w pewnym stopniu złagodzą wymiar kary nałożonej przez sąd. Taka sytuacja może mieć miejsce np. wtedy, gdy pracownik jest przymuszony do popełnienia przestępstwa przez swojego przełożonego pod groźbą utraty zatrudnienia lub skrzywdzenia jego rodziny. W wyjątkowych okolicznościach sąd może wówczas odstąpić od wymierzenia kary takiemu przestępcy – są to jednak sytuacje dosyć rzadkie.

Odpowiedzialność cywilna pracodawcy za przestępstwo pracownicze

Jeżeli pracodawca nie wiedział o zamiarze popełnienia przestępstwa przez swojego podwładnego, nie zachęcał go do niego, ani nie był współuczestnikiem, nie powinien martwić się o swoją odpowiedzialność karną. Nie dotyczy to jednak odpowiedzialności cywilnej.

Spora część przestępstw pracowniczych wiąże się z powstaniem szkody w mieniu lub na drugiej osobie – dotyczy to głównie kradzieży oraz pobić. W tym wypadku pracodawca może ponieść odpowiedzialność za działania swojego podwładnego na podstawie art. 120 kp. Zgodnie z tym przepisem w razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca. Wobec pracodawcy, który naprawił szkodę wyrządzoną osobie trzeciej, pracownik ponosi odpowiedzialność regresową (zwrotną).

Mając na uwadze powyższe, jeżeli pracownik dopuścił się przestępstwa, które pozostaje w związku z wykonywaniem jego obowiązków (nawet jeśli będzie to przestępstwo nieumyślne), szkoda powstała w wyniku zaistnienia takiego zdarzenia będzie musiała zostać naprawiona przez pracodawcę, a nie pracownika. Kwestia odpowiedzialności karnej jest tutaj drugorzędna i staje się przedmiotem badania całkowicie odrębnego postępowania karnego.

Konieczność naprawienia całej szkody przez pracodawcę nie oznacza, że poniesie on stratę za działania lub zaniechania, które wynikły z wyłącznej winy jego podwładnego. Zatrudniający ma bowiem tzw. roszczenie regresowe wobec pracownika. W praktyce wygląda to tak, że przedsiębiorca samodzielnie wypłaca stosowne odszkodowanie poszkodowanemu w wyniku przestępstwa pracowniczego (np. innemu pracownikowi, który został pobity lub okradziony), a następnie występuje z żądaniem zwrotu tej kwoty wobec sprawcy takiego czynu. Jeśli pracownik dodatkowo zostanie skazany za popełnienie przestępstwa, pracodawca zyskuje argument za żądaniem zwrotu wypłaconego odszkodowania. Oczywiście jeśli przestępstwo było wynikiem zaniedbań powstałych po stronie pracodawcy (np. niedostateczne zabezpieczenie miejsc pracy, które doprowadziło do wypadku), pracownik nie poniesie pełnej odpowiedzialności i nie będzie musiał zwracać całej kwoty odszkodowawczej.

Przestępstwo pracownicze – podsumowanie

Odpowiedzialność za przestępstwo pracownicze może być dwurodzajowa – karna lub cywilna. W tym pierwszym przypadku pracodawca będzie odpowiadał razem z podwładnym, jeśli nakłaniał go do popełnienia czynu zabronionego lub pomagał mu w jego dokonaniu. Odpowiedzialność cywilna pojawi się, gdy przestępstwo wywołało szkodę w mieniu lub na osobie – w tym przypadku, pracodawca musi samodzielnie naprawić szkodę, lecz przysługuje mu względem podwładnego roszczenie o zwrot wypłaconego odszkodowania (pod warunkiem, że przestępstwo i powstała na skutek niego szkoda pozostają w bezpośrednim związku z wykonywaniem obowiązków pracowniczych).