Ubezpieczenie społeczne osób wykonujących działalność gospodarczą

Osoby prowadzące działalność gospodarczą w Polsce mogą w zależności od posiadanego statusu opłacać składki na ubezpieczenie społeczne w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) lub w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).

Obowiązki ubezpieczeniowe przedsiębiorcy

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą niezależnie od jej rodzaju podlega ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu od dnia rozpoczęcia prowadzenia działalności do dnia zakończenia prowadzenia z wyłączeniem okresu na jaki zawiesiła prowadzenie tej działalności.

W czasie prowadzenia pozarolniczej działalności obowiązkowe jest opłacanie składek:

1. na ubezpieczenia społeczne:

• emerytalne (obecnie 19,52% podstawy wymiaru),

• rentowe (obecnie 8% podstawy wymiaru),

• wypadkowe (obecnie standardowo 1,67% podstawy wymiaru).

Składkę na ubezpieczenie wypadkowe obliczoną od 1,67% podstawy wymiaru (tj. 50% najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla grup działalności) opłacają płatnicy:

• podlegający wpisowi do rejestru REGON i zgłaszający do ubezpieczenia wypadkowego nie więcej niż 9 ubezpieczonych,

• niepodlegający wpisowi do rejestru REGON (bez względu na liczbę ubezpieczonych zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego).

2. na ubezpieczenie zdrowotne – w wysokości 9% podstawy wymiaru, 7,75% podstawy wymiaru może zostać odliczone od podatku dochodowego.

Gdy osoba prowadząca pozarolniczą działalność podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, wówczas:

• może opłacać składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w wysokości 2,45% podstawy wymiaru,

• musi opłacać składkę na Fundusz Pracy w wysokości 2,45% podstawy wymiaru, jeśli miesięczna podstawa wymiaru tej składki jest co najmniej równa kwocie minimalnego wynagrodzenia, czyli nie opłacają jej osoby, które opłacają preferencyjne składki ZUS przez okres 24 miesięcy. Z opłacania składki na Fundusz Pracy zwolnieni są także ubezpieczeni, którzy ukończyli 55 lat - kobiety lub 60 lat - mężczyźni.

Fakt rozpoczęcia wykonywania działalności trzeba zgłosić w ZUS poprzez złożenie zgłoszenia płatnika składek i zgłoszenia siebie do ubezpieczeń jako osoby ubezpieczonej. Zgłoszenie płatnika składek jest dokonywane po złożeniu w urzędzie miasta wpisu do ewidencji działalności gospodarczej na formularzu z CEIDG-1.

W przypadku, gdy prowadzenie firmy jest jedynym źródłem utrzymania przedsiębiorcy - jedynym tytułem do ubezpieczenia, przedsiębiorca dokonuje zgłoszenia do ubezpieczeń na formularzu ZUS ZUA. Jeśli przedsiębiorca ma inny tytuł do ubezpieczeń, np. umowę o pracę z wynagrodzeniem wyższym lub równym minimalnemu wynagrodzeniu za pracę, wówczas tę osobę należy zgłosić tylko do ubezpieczenia zdrowotnego na formularzu ZUS ZZA. Zgłoszenia do ubezpieczeń należy dokonać w ciągu 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń społecznych (od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej). Odpowiedni druk zgłoszeniowy można również przekazać podczas składania wniosku CEIDG-1.

Ulga w opłacaniu składek dla zakładających firmę

Osoby rozpoczynające prowadzenie własnej firmy, mogą skorzystać z dwuletniej ulgi w opłacaniu składek do ZUS. Podstawa do obliczenia składek dla tych osób wynosi nie 60% przeciętnego wynagrodzenia, a 30% minimalnego wynagrodzenia za dany rok. Preferencyjne składki na ubezpieczenia społeczne mogą opłacać osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, w tym wspólnicy spółki cywilnej, na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych. Z ulgi mogą skorzystać osoby, które nie prowadzą obecnie działalności gospodarczej ani nie prowadziły jej w ciągu ostatnich 60 miesięcy. Również wykonywanie wolnego zawodu jest działalnością gospodarczą i te osoby też mogą korzystać z ulgi. Z preferencyjnych zasad opłacania składek nie mogą jednak korzystać:

• wspólnicy spółek jawnych, komandytowych lub partnerskich oraz jednoosobowy wspólnik spółki z o.o.,

• twórcy i artyści,

• osoby wykonujące działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, dla którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.

Ubezpieczenie w KRUS przedsiębiorcy rolnika

W niektórych okolicznościach rolnik lub domownik rozpoczynający działalność pozarolniczą lub rozpoczynający współpracę przy prowadzeniu tej działalności, jednocześnie prowadzący gospodarstwo rolne, na warunkach wskazanych w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników może zachować prawo do opłacania składek w KRUS zamiast w ZUS, jeżeli:

• podlegał temu ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata i nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym obejmującym obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego bądź w dziale specjalnym w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników;

• złoży w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpoczęcia współpracy przy jej prowadzeniu. Oświadczenie można złożyć na wniosku o wpis do centralnej ewidencji i informacji o działalności gospodarczej (CEIDG-1),

• nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym,

• nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych,

• kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej (jeżeli działalność ta była prowadzona) udokumentowana zaświadczeniem naczelnika urzędu skarbowego nie przekracza określonej kwoty granicznej.

Osoby współpracujące a ubezpieczenie społeczne

Osoby współpracujące podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności do dnia zakończenia tej współpracy. Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne osoby współpracującej finansuje w całości z własnych środków prowadzący pozarolniczą działalność. Za osobę współpracującą z prowadzącym pozarolniczą działalność uważa się członków jego rodziny:

• małżonka,

• dzieci własne,

• dzieci drugiego małżonka,

• dzieci przysposobione,

• rodziców,

• macochę i ojczyma,

- jeżeli pozostają z prowadzącym działalność we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. Za osobę współpracującą należy opłacać pełne składki ZUS, od podstawy wymiaru obowiązującej osobę prowadzącą działalność gospodarczą. Za każdego członka rodziny pomagającego w prowadzeniu firmy, przedsiębiorca powinien zatem zapłacić składki ZUS na takich samych zasadach, jak za siebie samego, jednak dla osoby współpracującej nie istnieje możliwość opłacania preferencyjnych składek ZUS.

Ubezpieczenie społeczne w okresie zawieszenia

Przedsiębiorca może w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej zdecydować o jej zawieszeniu. W tym czasie nie opłaca składek na ubezpieczenia z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Przerwa nie powoduje utraty prawa do ulgi ZUS dla nowych firm jednakże okres przerwy wlicza się do 24-miesięcznego okresu, w którym ulga przysługuje. Przedsiębiorca może zawiesić wykonywanie pozarolniczej działalności pod warunkiem, że nie zatrudnia pracowników. Zarówno zawieszenie, jak i wznowienie działalności gospodarczej następuje na wniosek przedsiębiorcy.

Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej następuje na pisemny wniosek przedsiębiorcy, który należy składać w odpowiednim organie ewidencyjnym (urząd miasta lub gminy) na druku CEIDG-1. Zgłoszenie to powinno zawierać m.in. następujące dane:

• nazwę przedsiębiorcy,

• numer PESEL,

• miejsce zamieszkania i adres przedsiębiorcy,

• datę rozpoczęcia oraz przewidywany okres zawieszenia działalności gospodarczej,

• oświadczenie, że przedsiębiorca nie zatrudnia obecnie pracowników w ramach wykonywanej działalności gospodarczej.

Okres zawieszenia działalności rozpoczyna się od dnia, który został wskazany we wniosku, nie wcześniej jednak niż w dniu złożenia wniosku i trwać może od 30 dni do 24 miesięcy. Po wznowieniu działalności gospodarczej nawet na krótki okres, możliwe jest jej kolejne zawieszenie.

Po upływie okresu zawieszenia działalności przedsiębiorca ma obowiązek zgłosić w organie ewidencyjnym jej wznowienie (druk CEIDG-1). Musi to zrobić w ciągu 7 dni od dnia odwieszenia działalności.

Terminy płatności składek i konsekwencje opóźnień

Płatnicy składek, podzieleni na trzy grupy, opłacają składki odpowiednio:

• do 5. dnia – składki przekazywane przez jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze;

• do 10. dnia – składki za osoby fizyczne opłacające składkę wyłącznie za siebie;

• do 15. dnia – termin obowiązujący pozostałych płatników.

Jeżeli termin płatności przypada na dzień ustawowo wolny od pracy, wówczas składkę opłaca się najpóźniej w następnym dniu powszednim. Płatnik musi pamiętać, że wpłata zostaje uznana za dokonaną dopiero w momencie uznania kwoty na rachunku bankowym ZUS.

Spóźnienie w płatnościach oznacza obowiązek zapłaty odsetek za zwłokę, nie nalicza się ich jeżeli ich wysokość nie przekracza 6,60 zł. Powtarzające się opóźnienia grożą nawet karą grzywny. Ponadto ZUS może wymierzyć dłużnikowi opłatę dodatkową do wysokości 100% nieopłaconych składek.

W przypadku ubezpieczeń dobrowolnych każda nieterminowa wpłata przerywa okres ubezpieczenia. W przypadku, gdy składki zostały opłacone po terminie lub w niepełnej wysokości, przedsiębiorca musi złożyć wniosek do ZUS o przywrócenie terminu płatności składek, wskazując przyczynę opóźnienia. Jeżeli wniosek zostanie rozpatrzony pozytywnie, prowadzący działalność zachowa ciągłość ubezpieczenia chorobowego. W przypadku odpowiedzi negatywnej ubezpieczenie chorobowe ustanie od pierwszego dnia miesiąca, za który składki zostały opłacone po terminie lub w terminie, ale w zaniżonej wysokości.