Zgodnie z unormowaniami Kodeksu pracy (kp) uprawnienia do korzystania z urlopów związanych z rodzicielstwem i pobierania z tego tytułu zasiłku macierzyńskiego przysługują, poza matką dziecka, również jego ojcu. Co istotne, ze wspomnianych uprawnień korzystać można również wówczas, gdy matka nie pozostaje w stosunku pracy. Czy zawsze? Czy urlop tacierzyński jest możliwy gdy matka nie może opiekować się dzieckiem? Wyjaśniamy.
Urlop tacierzyński jako część urlopu macierzyńskiego
Tzw. urlop tacierzyński stanowi część urlopu macierzyńskiego, z którego nie korzysta matka dziecka, lecz jego ojciec. Należy zatem odnosić do niego przepisy Kodeksu pracy dotyczące urlopu macierzyńskiego (art. 180 i nast.)
Urlop macierzyński przysługuje pracownicy w wymiarze:
- 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
- 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie;
- 33 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie;
- 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie;
- 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego. Po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem aż do wyczerpania jego wymiaru.
Możliwość korzystania przez ojca dziecka z urlopu tacierzyńskiego uzależniona jest od uprzedniej rezygnacji matki dziecka z części przysługującego jej urlopu macierzyńskiego, względnie rezygnacji z pobierania zasiłku macierzyńskiego przez matkę niepracującą.
Prawo do zasiłku macierzyńskiego niepracującej matki
Zgodnie z art. 29 ust. 1 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej (tj. matce objętej ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa, czyli tzw. ubezpieczeniem chorobowym), która urodziła dziecko w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego. W myśl art. 29a ust. 1 wspomnianej ustawy zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego (a także urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego). Oznacza to, że nie traci prawa do zasiłku w szczególności osoba, której stosunek pracy i związany z tym tytuł ubezpieczenia chorobowego ustały po porodzie.
Przykład 1.
W dwa tygodnie po urodzeniu dwojga dzieci przy jednym porodzie umowa o pracę z matką dwojga dzieci uległa rozwiązaniu. Wspomnianej osobie nadal przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego aż do wyczerpania jego wymiaru wynoszącego 31 tygodni.
W pewnych okolicznościach zasiłek macierzyński przysługiwać może nawet wtedy, gdy poród nastąpił już po ustaniu ubezpieczenia chorobowego. Będzie tak wówczas, gdy ubezpieczenie ustało w okresie ciąży:
- wskutek śmierci, ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
- z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu;
- w okolicznościach, gdy rozwiązana została umowa o pracę na czas określony, która była wcześniej przedłużona do dnia porodu, na podstawie art. 177 § 3 kp (art. 30 § 1, 2 i 4 ustawy zasiłkowej).
Urlop tacierzyński po rezygnacji matki z pobierania zasiłku macierzyńskiego
Jak stanowi art. 180 § 5 kp, pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko przysługuje, w przypadku rezygnacji przez ubezpieczoną – matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 14 tygodni po porodzie, prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu rezygnacji przez ubezpieczoną – matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego.
Przykład 2.
Po 16 tygodniach pobierania zasiłku macierzyńskiego udzielonego w związku z urodzeniem jednego dziecka matka dziecka zrezygnowała z pobierania tego zasiłku. Prawo do urlopu macierzyńskiego w wymiarze pozostałych 4 tygodni i zasiłku za ten okres przysługuje pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko.
W myśl art. 180 § 7 kp pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi – innemu członkowi najbliższej rodziny przysługuje, w przypadku rezygnacji przez ubezpieczoną – matkę dziecka, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, z pobierania zasiłku macierzyńskiego po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku po 8 tygodniach po porodzie, prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu rezygnacji przez ubezpieczoną – matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego.
Urlop tacierzyński, gdy matka nie może opiekować się dzieckiem
Pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi – innemu członkowi najbliższej rodziny przysługuje, w przypadku przerwania przez ubezpieczoną – matkę dziecka pobierania zasiłku macierzyńskiego po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie, prawo do części urlopu macierzyńskiego odpowiadającej okresowi, w którym ubezpieczona – matka dziecka przebywa w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem (art. 180 § 11 kp).
Przykład 3.
Matka dziecka przebywała po porodzie w szpitalu i w związku z tym nie mogła opiekować się nim osobiście. W związku z tym po wykorzystaniu przez nią zasiłku macierzyńskiego za 8 tygodni przerwała jego pobieranie. Po upływie 12 tygodnia po porodzie matka dziecka wróciła ze szpitala do domu i zaczęła osobiście opiekować się dzieckiem. W okresie 4 dni przerwy w pobieraniu przez matkę zasiłku macierzyńskiego, pracownik – ojciec dziecka korzystał z urlopu macierzyńskiego.
W przypadku zgonu ubezpieczonej – matki dziecka w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu, pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi – innemu członkowi najbliższej rodziny, przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu zgonu pracownicy albo ubezpieczonej – matki dziecka (art. 180 § 12 kp).
W razie porzucenia dziecka przez ubezpieczoną – matkę dziecka w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu, pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi – innemu członkowi najbliższej rodziny, przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu porzucenia dziecka, nie wcześniej jednak niż po wykorzystaniu przez ubezpieczoną – matkę dziecka zasiłku macierzyńskiego za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie.
W przypadku:
- zgonu matki dziecka nieobjętej ubezpieczeniem chorobowym albo nieposiadającej tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem;
- porzucenia dziecka przez matkę nieobjętą ubezpieczeniem chorobowym albo nieposiadającą tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem;
- niemożności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez matkę nieobjętą ubezpieczeniem chorobowym albo nieposiadającą tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji
– pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi – innemu członkowi najbliższej rodziny przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu zgonu matki dziecka, porzucenia przez nią dziecka albo powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji (art. 180 § 15 kp).
W wymienionych przypadkach objętych unormowaniami art. 180 § 11–13 i 15 Kodeksu pracy części urlopu macierzyńskiego udziela się na pisemny wniosek pracownika – ojca wychowującego dziecko albo pracownika – innego członka najbliższej rodziny. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika – ojca wychowującego dziecko albo pracownika – innego członka najbliższej rodziny.
Urlop ojcowski
Prawo do urlopu ojcowskiego nie jest uzależnione od tego, czy matka dziecka pracuje lub czy jest objęta ubezpieczeniem chorobowym. Pracownik – ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż:
- do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia albo
- do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.
Urlop ojcowski może być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w 2 częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień.
Urlop ten jest udzielany na pisemny wniosek pracownika – ojca wychowującego dziecko, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.
Szczegółową treść wniosków o udzielenie urlopu tacierzyńskiego i urlopu ojcowskiego, a także wymagane załączniki do tych wniosków określono w przepisach Rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 roku w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków.
Podstawowa różnica między urlopami tacierzyńskim i ojcowskim polega na tym, że pierwszy z nich jest zawsze pochodną urlopu macierzyńskiego, a w przypadku matki niepracującej – częścią okresu, w jakim przysługiwałby zasiłek macierzyński, natomiast drugi z urlopów jest wprost adresowany do ojca opiekującego się dzieckiem.
