Wspólna własność jednej rzeczy jest zjawiskiem najczęściej spotykanym w stosunku do nieruchomości. Nie zawsze jednak interesy stron są na tyle zgodne, aby stan współwłasności mógł trwać stale. W takim przypadku konieczne jest dokonanie zniesienia współwłasności. O tym, jakie skutki wywołuje taka czynność, w przypadku gdy współwłaścicielami są przedsiębiorcy, piszemy w poniższym artykule
Na czym polega zniesienie współwłasności?
Sama współwłasność oraz sposób jej zniesienia stanowią instytucje Kodeksu cywilnego. Kierując się regulacjami kodeksowymi, wskazać należy, że współwłasność polega na tym, iż własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. Jeżeli chodzi natomiast o zniesienie współwłasności, to w swej istocie zmierza ona do nowego ukształtowania prawa własności rzeczy. Przepisy wskazują, że każdy ze współwłaścicieli w każdym czasie może domagać się zniesienia współwłasności. Przez zniesienie współwłasności rozumie się likwidację łączącego współwłaścicieli stosunku prawnego, która następuje w drodze umowy lub orzeczenia sądu.
Samo zniesienie współwłasności może nastąpić przez podział rzeczy wspólnej, a gdy rzeczy nie da się podzielić, przez przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych bądź przez podział cywilny polegający na sprzedaży rzeczy wspólnej i podziale uzyskanej ceny stosownie do wielkości udziałów współwłaścicieli.
Z powyższego wynika zatem, że zniesienie współwłasności może odbyć się poprzez podział rzeczy pomiędzy wspólników lub poprzez przyznanie całej rzeczy jednemu z nich z obowiązkiem spłaty pozostałych.
Zniesienie współwłasności w świetle PIT
Wybór jednego z powyżej przedstawionych sposobów wywoła odmienne skutki na gruncie podatku dochodowego. Jeżeli bowiem dojdzie do fizycznego podziału rzeczy pomiędzy współwłaścicielami, to każdy z nich otrzyma przypadający mu udział. W konsekwencji nie spowoduje to przysporzenia, które mogłoby być uznane za przychód podatkowy. Inaczej przedstawia się sytuacja, gdy w wyniku zniesienia współwłasności cała rzecz zostaje przyznana jednej osobie, przy jednoczesnym zobowiązaniu jej do dokonania spłat na rzecz pozostałych współwłaścicieli.
Wówczas przyjmuje się, że osoba otrzymująca w całości daną rzecz nabywa w niej udział ponad udział dotychczas posiadany i przysługujący jej w tej rzeczy. Konsekwencją tego jest zbycie udziału w niej po stronie tego współwłaściciela, który w zamian przysługującego mu udziału w rzeczy otrzyma spłatę pieniężną. Wówczas mamy do czynienia z odpłatnym zbyciem udziału w nieruchomości, które kwalifikowane jest jak źródło przychodu. Określenie „odpłatne zbycie” odnosi się do wszystkich przypadków przeniesienia własności, nie ogranicza się wyłącznie do sprzedaży czy zamiany, lecz ma zastosowanie do wszystkich czynności prawnych, których skutkiem jest przeniesienie prawa własności do rzeczy.
Przykład 1.
Właścicielami jednej nieruchomości, każdy po 1/3, są trzej przedsiębiorcy. Postanowili znieść współwłasność poprzez fizyczny podział rzeczy i wyodrębnienie dla każdego z nich działki gruntu odpowiadającej wielkością posiadanemu udziałowi. W takim przypadku nie powstanie przychód podlegający opodatkowaniu.
Przykład 2.
Właścicielami jednej nieruchomości, każdy po 1/3, są trzej przedsiębiorcy A, B i C. Postanowili znieść współwłasność poprzez przyznanie całej nieruchomości przedsiębiorcy A, który zobowiązał się dokonać spłaty na rzecz B i C w kwocie po 50 000 zł. W takim przypadku zniesienie współwłasności nieruchomości jest traktowane jako odpłatne zbycie udziału przez stronę otrzymującą spłatę. W rezultacie przedsiębiorcy B i C powinni rozpoznać przychód z tytułu odpłatnego zbycia składnika majątkowego w wysokości po 50 000 zł.
Powyższe stanowisko potwierdził Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji z 28 kwietnia 2014 r., nr IBPBII/2/415-83/14/ŁCz, gdzie można przeczytać: Jak wynika z powyższego jednym ze sposobów zniesienia współwłasności jest przyznanie wspólnej rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych. Oznacza to, że osoby które otrzymują spłaty w zamian za udziały we współwłasności, zbywają swoje udziały w rzeczy odpłatnie. W związku z tym, po stronie dokonującego odpłatnego (bo w zamian za spłatę) zbycia udziału w nieruchomości powstaje obowiązek podatkowy.
Zniesienie współwłasności w świetle VAT
Przedstawione do tej pory rozważania znajdują swoje odzwierciedlenie na gruncie podatku od towarów i usług. Opodatkowaniu podatkiem VAT podlega m.in. odpłatna dostawa towarów. Z przepisów ustawy VAT nie wynika, że odpłatność za czynności dostawy towarów musi mieć postać pieniężną. Odpłatność jako świadczenie wzajemne może również przybrać postać rzeczową albo mieszaną - zapłata w części pieniężna, a w części rzeczowa. Zatem dla uznania czynności za odpłatną, wystarczające jest, by istniała możliwość określenia ceny wyrażonej w pieniądzu w stosunku do świadczenia wzajemnego stanowiącego wynagrodzenie za tę czynność.
Z powyższego można wyprowadzić wniosek, że opodatkowaniu VAT podlegają jedynie zdarzenia mające charakter odpłatny, z tym że samą odpłatność należy rozumieć w sposób szeroki. Zatem jeżeli zniesienie współwłasności nastąpi nieodpłatnie, przez co rozumie się fizyczny podział rzeczy i brak zapłaty, a następnie dochodzi do wyodrębnienia w sposób materialny udziałów w przedmiotowej nieruchomości, które odpowiadają pod względem wartości i wielkości dokładnie wielkości dotychczasowego ułamkowego udziału stron we współwłasności nieruchomości, to czynność ta nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT.
