Choć w Polsce postępowanie grupowe do tej pory było znacznie mniej popularne niż amerykański odpowiednik tej instytucji (tzw. class action), wydaje się, że w przyszłości coraz więcej osób zdecyduje się na skorzystanie z możliwości, jakie daje grupowe dochodzenie roszczeń.
Grupowe dochodzenie roszczeń - rodzaje
Przepisy o postępowaniu grupowym, szczególnym rodzaju postępowania cywilnego, obowiązują w Polsce od 2010 roku. Wprowadzona w ubiegłym roku nowelizacja w istotny sposób poszerzyła możliwość wykorzystania tych regulacji.
Postępowanie grupowe to rodzaj postępowania cywilnego umożliwiający dochodzenie roszczeń tego samego rodzaju przez grupę co najmniej 10 osób, jeśli ich roszczenia są oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (np. jednym zdarzeniu wywołującym szkodę).
Ten rodzaj procedury jest uregulowany w ustawie o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym i zgodnie z zapisami ustawy znajduje zastosowanie do:
-
roszczeń z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny;
-
roszczeń z tytułu odpowiedzialności za czyny niedozwolone;
-
roszczeń z tytułu odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania umownego;
-
roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia;
-
roszczeń związanych z ochroną konsumentów;
-
roszczeń o ochronę dóbr osobistych – wyłącznie w zakresie roszczeń wynikających z uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, w tym roszczeń przysługujących najbliższym członkom rodziny poszkodowanego, zmarłego wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia.
Jak wynika z powyższego wyliczenia, zakres stosowania przepisów dotyczących grupowego dochodzenia roszczeń jest niezwykle szeroki. W praktyce największa część spraw objętych pozwami zbiorowymi dotyczy ochrony praw konsumentów (w Stanach Zjednoczonych są to na przykład pozwy przeciwko firmom farmaceutycznym, producentom kosmetyków, żywności czy artykułów tytoniowych, w Polsce najgłośniejsze w ostatnich latach procesy dotyczą ochrony klientów banków tzw. frankowiczów, przeciwko klauzulom abuzywnym stosowanym przez banki w zawieranych z konsumentami umowach kredytowych).
Podstawowym warunkiem dopuszczalności pozwu zbiorowego jest wystąpienie po stronie powodowej co najmniej 10 osób, których roszczenie ma taki sam charakter (np. charakter pieniężny) i wywodzi się z tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej.
W przypadku roszczeń pieniężnych roszczenie każdego z członków grupy występującej w postępowaniu musi zostać zrównana do takiej samej wysokości.
Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że wysokość roszczenia pieniężnego musi zostać ujednolicona – roszczenia poszczególnych członków grupy powinny zostać zrównane. Ustawodawca dopuszcza możliwość podziału grupy na podgrupy, liczące co najmniej 2 osoby. W takim przypadku roszczenie pieniężne zostaje zrównane w ramach utworzonej podgrupy.
Grupa potrzebuje reprezentanta
Warunki formalne wytoczenia pozwu zbiorowego zostały wyczerpująco opisane w przepisach ustawy. Podstawowe różnice pomiędzy postępowaniem grupowym a tradycyjnym postępowaniem cywilnym dotyczą sądu rozpoznającego sprawę, formalności związanych z wniesieniem pozwu, dopuszczeniem sprawy do rozpoznania oraz zasadami reprezentacji w toku sprawy. Postępowanie grupowe jest zawsze prowadzone przez sąd okręgowy – jest on sądem właściwym do rozpoznania sprawy i czyni to w składzie trzech sędziów.
Pozew zbiorowy jest wnoszony przez tzw. reprezentanta grupy. Reprezentantem grupy może być jeden z jej członków albo miejski lub powiatowy rzecznik praw konsumentów w sprawach dotyczących ochrony praw konsumentów. Ponadto powód musi być obligatoryjnie reprezentowany przez fachowego pełnomocnika – adwokata lub radcę prawnego.
Pozew zbiorowy musi spełniać warunki wskazane w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące wnoszenia powództwa (m. in. określać sąd właściwy do rozpoznania sprawy, strony wraz z ich prawidłowym oznaczeniem, wartość przedmiotu sporu, itd.). Dodatkowo pozew zbiorowy musi zawierać:
-
wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym;
-
wskazanie okoliczności potwierdzających spełnienie wymogów formalnych dotyczących postępowań grupowych (tj. co najmniej 10 osób występujących z takim samym roszczeniem w oparciu o tą samą lub taką samą podstawę faktyczną);
-
dokonanie ujednolicenia wysokości roszczeń członków grupy lub podgrupy;
-
w przypadku roszczeń pieniężnych – określenie wysokości roszczenia każdego z członków grupy lub podgrup;
-
oświadczenie powoda o tym, że działa on w charakterze reprezentanta grupy;
-
w charakterze załączników – oświadczenia członków grupy o przystąpieniu do grupy i wyrażeniu zgody na osobę reprezentanta;
-
w charakterze załącznika – umowę fachowego pełnomocnika z reprezentantem grupy, w której określone zostanie wynagrodzenie pełnomocnika.
Sąd ogłosi o wszczęciu postępowania grupowego
Po wniesieniu pozwu sąd zarządza od pozwanego wniesienie odpowiedzi na pozew, a następnie na posiedzeniu niejawnym (bez udziału stron) sprawdza spełnienie warunków formalnych dotyczących postępowania grupowego.
Jeśli sąd stwierdzi, że warunki te nie są spełnione (np. każdy z członków grupy domaga się innego roszczenia), wyda postanowienie o odrzuceniu pozwu. Postanowienie o dopuszczalności pozwu jest zaskarżalne zażaleniem. Jeżeli sąd uzna, że sprawa nadaje się do rozpoznania w postępowaniu grupowym, wówczas wyda postanowienie o rozpoznaniu sprawy.
Uprawomocnienie postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym powoduje, że dopuszczalność prowadzenia postępowania grupowego nie może być już kwestionowana w dalszym toku sprawy.
Wydanie postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym ma ten skutek, iż sąd musi opublikować ogłoszenie o toczącym się postępowaniu grupowym. Ogłoszenie musi zawierać:
-
wymienienie sądu, przed którym toczy się postępowanie grupowe;
-
oznaczenie stron postępowania oraz oznaczenie przedmiotu sprawy;
-
informacje o możliwości przystąpienia do grupy przez osoby, których roszczenia mogą być objęte powództwem grupowym poprzez złożenie reprezentantowi grupy, w oznaczonym terminie, nie krótszym niż jeden, a nie dłuższym niż trzy miesiące od daty ogłoszenia, pisemnego oświadczenia o przystąpieniu do grupy;
-
zasady wynagrodzenia pełnomocnika;
-
wzmiankę o wiążącym skutku wyroku wobec członków grupy.
Ogłoszenie może zostać opublikowane w Biuletynie Informacji Publicznej, na stronach internetowych, w prasie, itp. Osoby, które są zainteresowane przystąpieniem do grupy mogą uczynić to w terminie określonym w treści ogłoszenia.
Osoby, które nie przystąpiły do grupy albo z niej wystąpiły – mogą dochodzić swoich roszczeń w osobnym postępowaniu.
Członkowie grupy (lub podgrupy) zostaną przesłuchani w charakterze strony. Najważniejsze decyzje dotyczące losów postępowania (m. in. cofnięcie pozwu czy ograniczenie roszczenia) muszą zostać podjęte przez więcej niż połowę członków grupy.
Kaucja na zabezpieczenie kosztów procesu
Przepisy ustawy o dochodzeniu roszczeń grupowych dają pozwanemu możliwość zabezpieczenia jego interesów z uwagi na potencjalnie wysoką szkodę w przypadku niesłusznego wytoczenia pozwu zbiorowego. Pozwany może żądać uzyskania zabezpieczenia kosztów procesu poprzez złożenie przez powoda stosownej kaucji. Nie może być ona jednak wyższa niż 20% wartości przedmiotu sporu, a roszczenie o jej złożenie wygasa po dokonaniu pierwszej czynności procesowej. O złożeniu kaucji decyduje sąd w formie postanowienia. Jeśli kaucja nie zostanie złożona, sąd zawiesza postępowanie, a po upływie kolejnych trzech miesięcy – pozew zostanie odrzucony.
