Dochodzenie roszczeń przed sądem na podstawie faktury VAT

Czy faktura VAT wystarczy by móc wyegzekwować należności od dłużnika? Przy tak powszechnej komunikacji elektronicznej bardzo często zdarza się, że jest to jedyny dokument, który może potwierdzać zaistnienie transakcji. Warto wiedzieć jaką moc dowodową ma faktura VAT i czy możliwe jest dochodzenie roszczeń przed sądem na jej podstawie!

Dochodzenie roszczeń przed sądem - czy faktura VAT może być dowodem?

Treść przepisów prawa podatkowego wymaga od przedsiębiorców wystawiania faktur VAT w razie zajścia określonych zdarzeń obwarowując taki obowiązek surowymi sankcjami. Wydawałoby się zatem, że jest to pewny dowód przed sądem świadczący o tym, że zafakturowane zdarzenia w rzeczywistości miały miejsce.

Zgodnie jednak z orzecznictwem Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 26 marca 2015 roku, „mimo że z przepisów prawa podatkowego wynika, pod rygorem konsekwencji karnych, obowiązek odzwierciedlenia w fakturze przez podatnika zobowiązanego do jej wystawienia, rzeczywistego zdarzenia gospodarczego, z którym właściwe przepisy podatkowe wiążą obowiązek zapłaty określonego podatku, to do dokumentu tego nie ma zastosowanie domniemanie prawdziwości danych zawartych w fakturze. Faktura jest dokumentem prywatnym, a nie dokumentem urzędowym. Nie ma wobec niej zastosowania przepis art. 244 § 1 KPC. Również przepisy prawa podatkowego nie zawierają szczególnych uregulowań nadającym fakturom szczególną moc dowodową. Wobec tego do faktury ma zastosowanie jedynie domniemanie przewidziane w art. 245 KPC”  (sygn.V CSK 312/14).

Faktura VAT nie ma zatem większej mocy dowodowej niż pozostałe dowody. Jako dokument prywatny potwierdza, że osoba na nim podpisana sporządziła ten dokument. Nie korzysta natomiast z przywileju zastrzeżonego dla dokumentu urzędowego, który stanowi dowód tego, że treść w nim zawarta jest zgodna z rzeczywistością. Faktura VAT będzie zatem tylko jednym z elementów przekonujących sąd, że doszło do takich a nie innych zdarzeń, z których wywodzimy roszczenie. Warto więc zadbać o zebranie innych dowodów potwierdzających okoliczności transakcji.

Faktura może stanowić dodatkowe potwierdzenie, że pomiędzy kontrahentami doszło do zawarcia umowy o określonej treści, ale może także świadczyć o wezwaniu dłużnika do zapłaty, o pokwitowaniu odbioru gotówki czy też być dowodem spełnienia świadczenia wynikającego z faktury. Wszystko zależy od treści konkretnego dokumentu.

Fundamentalne znaczenie ma właśnie to jaka treść widnieje na fakturze i przez kogo (i ewentualnie z jaką adnotacją) została ona podpisana. Warto zatem nie tylko domagać się złożenia podpisu przez kontrahenta na fakturze VAT, ale również zawrzeć dodatkowo adnotację o potwierdzeniu przez niego zawarcia umowy o określonej treści czy potwierdzeniu spełnienia świadczenia wzajemnego.

Faktura a nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym

Szybkim i tanim sposobem na dochodzenie zapłaty na podstawie faktury VAT jest uzyskanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. Korzystność tego postępowania wynika z faktu, iż wystarczy wpłacenie ¼ opłaty sądowej, która standardowo wynosi 5% wartości przedmiotu sporu. Pozostałą kwotę wpłaca kontrahent.

Po złożeniu pozwu sąd rozpatruje go i – jeżeli uważa go za uzasadniony i udowodniony –  wydaje nakaz zapłaty. Dopiero po jego wydaniu pozew wraz z nakazem zostaje doręczony pozwanemu. Co istotne, nakaz zapłaty już z chwilą wydania staje się tytułem do zabezpieczenia. Może mieć zatem miejsce taka sytuacja, że dłużnik szybciej otrzyma pismo od komornika o zajęciu rachunku bankowego w ramach postępowania zabezpieczającego (wraz z pozwem i nakazem) niż pozew i nakaz zapłaty z sądu.

Z uwagi na szczególny charakter postępowania nakazowego Kodeks postępowania cywilnego (kpc) nakłada na powoda konieczność spełnienia dodatkowych wymogów formalnych, ograniczając tym samym przypadki w jaki nakaz może być wydany. Faktura VAT może być podstawą uzyskania nakazu w dwóch przypadkach wskazanych w ustawie:

• gdy dochodzimy roszczenia na podstawie art. 485 § 1 pkt 2) kpc, a więc na podstawie zaakceptowanego przez dłużnika rachunku;

• gdy dochodzimy roszczenia na podstawie art. 485 § 2a kpc, tj. na podstawie umowy, dowodu spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego oraz dowodu doręczenia faktury dłużnikowi.

Faktura jako zaakceptowany przez dłużnika rachunek

Zgodnie z art. 485 § 1 pkt 2) kpc, sąd wydaje nakaz zapłaty, jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych, a okoliczności uzasadniające dochodzone żądanie są udowodnione dołączonym do pozwu zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem.

Faktura VAT, jeżeli została podpisana przez osobę upoważnioną do składania oświadczeń woli w imieniu dłużnika, może stanowić zaakceptowany przez dłużnika rachunek. Samo przyjęcie faktury VAT przez dłużnika nie może być jeszcze traktowane jako jego akceptacja.

Warto natomiast zwrócić uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 23 lutego 2006 roku, zgodnie z którym: „Udzielenie (…) przez pozwanego upoważnienia do wystawiania faktur VAT bez podpisu nie tylko stanowi wyraz zaufania istniejącego w stosunkach między stronami, ale oznacza też w konsekwencji zgodę na wydanie przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, jeżeli powód dochodzi od pozwanego roszczenia pieniężnego” (sygn. II CSK 131/05). Jeżeli w umowie z kontrahentem zawarłeś takie upoważnienie, masz możliwość wystąpienia o nakaz zapłaty nawet bez podpisu dłużnika na fakturze.

Co zrobić jeżeli dłużnik faktury nie podpisał?

Jeżeli kontrahent nie zaakceptował faktury VAT poprzez złożenie na niej podpisu, możliwe jest oczywiście dochodzenie roszczeń przed sądem w zwykłym postępowaniu. Można również skorzystać z podstawy do wydania nakazu zapłaty wskazanej w art. 485 § 2a kpc.

W tym wypadku sąd wydaje nakaz zapłaty na podstawie dołączonej do pozwu:

• umowy,

• dowodu spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego,

• dowodu doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku.

Na tej podstawie możliwe jest żądanie wydania nakazu, jeżeli powód dochodzi należności zapłaty świadczenia pieniężnego, odsetek w transakcjach handlowych określonych w ustawie z dnia 8 marca 2013 roku o terminach zapłaty w transakcjach handlowych lub kwoty, o której mowa w art. 10 ust. 1 tej ustawy, oraz na podstawie dokumentów potwierdzających poniesienie kosztów odzyskiwania należności, jeżeli powód dochodzi również zwrotu kosztów, o których mowa w art. 10 ust. 2 tej ustawy.

Warto podkreślić, że wszystkie powyższe przesłanki muszą być możliwe do udowodnienia za pomocą dokumentu dołączonego do pozwu. Nie oznacza to jednak, że konieczne jest posiadanie klasycznej umowy pisemnej z kontrahentem. Wystarczające będzie przedstawienie korespondencji mailowej, z której wynika oferta i jej przyjęcie.

Problematyczne może się natomiast okazać dokumentowe udowodnienie spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego. W tym wypadku konieczne będzie posiadanie dokumentu potwierdzającego odbiór towaru przez kupującego lub potwierdzenie wykonania usługi np. dokument WZ lub potwierdzenie odbioru przesyłki kurierskiej.