Urlopy udzielane na podstawie przepisów prawa pracy mogą spełniać przynależne im funkcje, takie jak wypoczynek czy opieka nad dziećmi, pod warunkiem że w czasie ich trwania zagwarantowana jest trwałość stosunku pracy. Kodeks pracy zawiera w tym zakresie stosowne regulacje ochronne, dotyczące w szczególności osób korzystających z urlopów wychowawczych. Jak działa ochrona przed zwolnieniem na urlopie wychowawczym?
Prawo do urlopu wychowawczego
Pracownik zatrudniony przez co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia. Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy, a urlop może być udzielony na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.
Jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, niezależnie od urlopu, o którym mowa wyżej, może być udzielony urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.
Urlop wychowawczy jest udzielany na pisemny wniosek pracownika składany w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Pracownik może wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego nie później niż na 7 dni przed jego rozpoczęciem, składając pracodawcy pisemne oświadczenie w tej sprawie. Urlop wychowawczy jest udzielany nie więcej niż w pięciu częściach.
Obniżenie wymiaru czasu pracy
Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie swego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Pracodawca jest obowiązany taki wniosek pracownika uwzględnić.
Wniosek należy złożyć na 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. Jeżeli wniosek został złożony bez zachowania terminu, pracodawca obniża wymiar czasu pracy nie później niż z upływem 21 dni od dnia złożenia wniosku.
Ochrona przed zwolnieniem na urlopie wychowawczym
Zgodnie z art. 1868 § 1 Kodeksu pracy pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o:
- udzielenie urlopu wychowawczego – do dnia zakończenia tego urlopu;
- obniżenie wymiaru czasu pracy – do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.
W przypadku złożenia przez pracownika wniosku wcześniej niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu wychowawczego albo obniżonego wymiaru czasu pracy zakaz zwolnienia z pracy zaczyna obowiązywać na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu albo obniżonego wymiaru czasu pracy. Natomiast w przypadku złożenia przez pracownika wniosku po dokonaniu czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę umowa rozwiązuje się w terminie wynikającym z tej czynności.
Przykład 1.
Pracownikowi uprawnionemu do urlopu wychowawczego pracodawca obniżył, na wniosek pracownika, wymiar czasu pracy do połowy pełnego wymiaru w okresie od 1 lipca 2021 roku do 31 grudnia 2022 roku. W związku z negatywną oceną wyników pracy pracownika pracodawca postanowił wypowiedzieć mu umowę o pracę. Wypowiedzenia dokonano w najbliższym możliwym terminie, czyli 1 lipca 2022 roku, tj. po upływie 12-miesięcznej ochrony stosunku pracy pracownika.
Przykład 2.
1 października 2022 roku pracownik złożył wniosek o udzielenie mu urlopu wychowawczego, poczynając od 8 listopada 2022 roku. 4 października 2022 roku pracodawca wypowiedział pracownikowi umowę o pracę, gdyż ochrona pracownika przed wypowiedzeniem rozpoczynała się dopiero 18 października 2022 roku, czyli na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.
Przykład 3.
Pracodawca wypowiedział pracownikowi umowę o pracę. Tego samego dnia, już po otrzymaniu pisma z oświadczeniem pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę, pracownik złożył wniosek o udzielenie mu urlopu wychowawczego. W tych okolicznościach oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę pozostaje skuteczne (umowa ulegnie rozwiązaniu z upływem okresu wypowiedzenia), gdyż wniosek o urlop wychowawczy złożono po dokonaniu wypowiedzenia.
Trzy przypadki wyłączenia ochrony przed zwolnieniem
Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego nie korzysta z ochrony przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy o pracę w przypadkach:
- ogłoszenia upadłości pracodawcy;
- likwidacji pracodawcy;
- gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Przykład 4.
Przeprowadzona kontrola wykazała, że pracownik zatrudniony na stanowisku magazyniera ciężko naruszył swoje podstawowe obowiązki, w wyniku czego w magazynie stwierdzono niedobór. Po zapoznaniu się z wynikami kontroli pracownik, chcąc uniknąć zwolnienia z pracy, przekazał pracodawcy wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego. Pomimo otrzymania wspomnianego wniosku pracodawca uznał, że zachodzą przesłanki do rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę bez wypowiedzenia, z winy pracownika, i umowę rozwiązał.
W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Jednak w razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa go do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania. W takim przypadku mamy do czynienia z zakończeniem urlopu wychowawczego przed wcześniej ustalonym terminem.
Z innym przypadkiem skrócenia urlopu wychowawczego będziemy mieli do czynienia w razie rezygnacji ze strony pracownika – może on zrezygnować z urlopu wychowawczego:
- w każdym czasie – za zgodą pracodawcy;
- po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy – najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.
Niezależnie od tego, czy urlop wychowawczy kończy się w terminie wynikającym z wniosku pracownika, czy też przed tym terminem, w okolicznościach wyżej opisanych, po zakończeniu urlopu pracodawca jest zobowiązany dopuścić pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem. Jednak po powrocie do pracy pracownik nie korzysta już z ochrony przed zwolnieniem.
Ochrona trwałości stosunków pracy pracowników korzystających z urlopów wychowawczych stanowi element polityki prorodzinnej państwa.
