Charakterystyczne dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest to, że jej wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością posiada osobowość prawną, w związku z czym jest podmiotem praw i obowiązków i odpowiada własnym majątkiem za swoje zobowiązania. Są jednak sytuacje, w których za swoje długi spółka nie odpowiada sama. Członkowie zarządu spółki mogą zostać pociągnięci do solidarnej odpowiedzialności za jej zobowiązania. Sprawowanie tej funkcji wiąże się zatem z ryzykiem spłaty długów spółki. W jakich sytuacjach nie powstanie odpowiedzialność członków zarządu? Przeczytaj!
Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o.
Zgodnie z art. 299 § 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeksu spółek handlowych (Dz. U. 2000 Nr 94, poz. 1037, dalej: ksh), jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, odpowiedzialność członków zarządu jest solidarna za jej zobowiązania.
Odpowiedzialność członków zarządu a ujawnienie zmian w składzie zarządu w rejestrze
Na podstawie art. 299 ksh odpowiedzialność członków zarządu wobec wierzycieli spółki za zobowiązania spółki, które powstały w okresie pełnienia przez niego tej funkcji, nie odpowiada natomiast za zobowiązania późniejsze, powstałe po jego ustąpieniu, ewentualnie odwołaniu z zajmowanego stanowiska.
Należy wskazać, iż odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o. wyłania się z chwilą powołania uchwałą wspólników, a nie dopiero z momentem ujawnienia uchwały w rejestrze przedsiębiorców (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2001 r., V CKN 186/00). Z tego powodu wierzyciele, decydując się na pociągnięcie członków zarządu do odpowiedzialności za długi spółki, powinni sprawdzić w jej aktach rejestrowych, kiedy dana osoba została powołana do zarządu, ponieważ data wpisu widniejąca na odpisie informacji z Krajowego Rejestru Sądowego może być myląca.
W wyroku Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2000 r.,V CKN 10/00, Sąd Najwyższy wskazał, że: “odwołanie członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, nieujawnione w rejestrze, nie zwalnia go od odpowiedzialności wynikającej z art. 299 § 1 KSH”.
Przesłanki wyłączające odpowiedzialność członków zarządu
Można jednak uchylić odpowiedzialność członków zarządu za długi spółki.
Przesłanki wyłączające odpowiedzialność członków zarządu zawiera § 2 przywołanego przepisu, zgodnie z którym członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykaże choć jedną z następujących okoliczności:
-
zgłoszenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wydanie w tym samym czasie postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu,
-
niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy,
-
pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.
Stosownie do art. 299 § 4 ksh odpowiedzialność członków zarządu nie powstaje za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.
Zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie
Określenie czasu właściwego do złożenia wniosku o upadłość zawsze należy odnosić do kondycji majątkowej spółki. Wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zostać wniesiony w momencie, gdy stwierdzono, że spółka nie ma środków na spłatę swoich zobowiązań i że nie jest to sytuacja przejściowa. Sąd Najwyższy stwierdził, iż: „nie może być uznany za "właściwy czas" w rozumieniu art. 299 § 2 KSH moment, gdy majątek spółki nie wystarcza nawet na częściowe zaspokojenie wierzycieli i kosztów postępowania upadłościowego, a więc gdy spółka jest już bankrutem. Właściwym czasem na zgłoszenie wniosku jest zatem moment, w którym wprawdzie wszystkich wierzycieli nie da się już zaspokoić, ale istnieje jeszcze majątek spółki pozwalający na przynajmniej częściowe zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym” (wyrok z 24 września 2008 roku, II CSK 142/08).
Należy wskazać, iż zwolnienie członka zarządu spółki z o.o. od odpowiedzialności względem niezaspokojonego wierzyciela zachodzi także w takiej sytuacji, w której żądanie ogłoszenia upadłości złożone było przez wierzyciela spółki, nawet jeśli domagał się on jego oddalenia (wyrok Sądu Najwyższego z 12 marca 2010 r., III CSK 118/09).
Niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie z winy członka zarządu
Sąd Najwyższy wskazał, iż: „odpowiedzialność członków zarządu wyłącza również brak winy w każdej postaci w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęciu postępowania układowego, a zatem członek zarządu nie będzie także odpowiadał, jeśli nie podjął stosownych działań z winy nieumyślnej. Brak winy może wiązać się z różnymi okolicznościami. Istotne jest jedynie, aby te okoliczności powodowały brak możliwości stwierdzenia istnienia podstawy do ogłoszenia upadłości, pomimo dołożenia należytej staranności przez członka zarządu” (wyrok Sądu Najwyższego z 6 maja 2009 r., II CSK 661/08).
W ocenie Sądu Najwyższego odpowiedzialności członków zarządu nie uchyla umowa łącząca członków zarządu co do sposobu kierowania sprawami spółki, w szczególności ustalony umownie podział czynności. Sąd Najwyższy podkreślił, iż: „tego rodzaju umowa ma znaczenie tylko wewnątrzorganizacyjne. Przepis art. 299 KSH chroniący interes wierzycieli ma charakter bezwzględnie obowiązujący i nie może być pozbawiony skuteczności przez porozumienie wspólników. Tylko taka sytuacja faktyczna, która rzeczywiście i obiektywnie uniemożliwia uczestniczenie w czynnościach zarządzania sprawami spółki, może uzasadniać wniosek o istnieniu okoliczności przewidzianych § 2 tego artykułu, zwalniających członka zarządu od odpowiedzialności” (wyrok Sądu Najwyższego z 15 maja 2014 r., II CSK 446/13).
Przykład takiej sytuacji podaje Sąd Najwyższy w wyroku z 10 maja 2013 r., I CSK 517/12 w którym przyjęto, że "jeżeli zaprzestanie działalności gospodarczej zostało spowodowane zajęciem przez wierzyciela lokalu spółki wraz ze znajdującymi się w nim ruchomościami oraz całą dokumentacją spółki, to należy ocenić, jaki wpływ na niewypłacalność spółki miało to zachowanie wierzyciela, który dochodzi od członków zarządu odpowiedzialności z art. 299 KSH, w sytuacji gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy wyraźnie wskazuje, że przez wskazane działanie wierzyciel przyczynił się do tego, że spółka stała się niewypłacalna oraz że brak było dokumentacji pozwalającej zgłosić członkom zarządu skutecznie wniosek o ogłoszenie jej upadłości".
Przykład 1.
Nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. Egzekucja okazała się bezskuteczna. Wierzyciel wytoczył powództwo przeciwko wszystkim członkom zarządu spółki, wskazując, iż w takiej sytuacji odpowiadają oni solidarnie ze spółką za jej zobowiązania. Pan Jan był członkiem zarządu spółki, w czasie gdy dana wierzytelność stała się wymagalna. W umowie spółki wprowadzono podział czynności z zakresu prowadzenia spraw spółki. Jeden z członków zarządu pełnił funkcję dyrektora finansowego. Pozostali członkowie zarządu, w tym pan Jan, nie zajmowali się sprawami finansowymi spółki, w związku z czym nie znali jej kondycji finansowej na tyle, by móc stwierdzić, czy należy wystąpić z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Wierzyciel będący powodem kierował do wszystkich członków zarządu wiadomości e-mail o nieopłaconej fakturze. Pan Jan poprosił dyrektora finansowego o stosowną dokumentację. Niestety otrzymał jedynie wyciągi z konta bankowego, które nie pozwalały na zorientowanie się w sytuacji finansowej firmy. W związku tym doszło pomiędzy nimi do konfliktu.
W orzecznictwie przyjęto, iż członek zarządu nie może powoływać się na podział czynności członków zarządu. To że sprawy finansowe spółki powierzone zostały innemu członkowi zarządu, nie zwalnia z odpowiedzialności za zobowiązania spółki, nie umożliwiało mu to bowiem zajmowanie się sprawami spółki. W wyżej opisanej sytuacji pan Jan podejmował próby zapoznania się z sytuacją majątkową spółki, jednak dyrektor finansowy skutecznie mu to uniemożliwiał. Pan Jan wiedział wyłącznie o jednym wierzycielu. Do ustalenia niewypłacalności dłużnika uzasadniającej ogłoszenie upadłości konieczne jest natomiast niewykonanie dwóch wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Z uwagi na powyższe należy przyjąć, że pan Jan wykazał istnienie przesłanki zwalniającej go od odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
Wierzyciel nie poniósł szkody pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości
Sąd Najwyższy w wyroku z 4 lipca 2013 r., I CSK 646/12, podkreślił, iż: „niewystąpienie we właściwym czasie przez członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o ogłoszenie upadłości wywołuje szkodę jej wierzyciela, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, a na skutek opóźnienia dochodzi do powstania wobec spółki nowych zobowiązań, które nie powstałyby gdyby wniosek ten został złożony w terminie”.
Zgodnie z przepisem art. 299 § 2 ksh członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że wierzyciel nie poniósł szkody pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Sąd Najwyższy w wyroku z 28 listopada 2003 r., IV CK 226/02, wskazał, iż: „szkoda w rozumieniu art. 298 § 2 KH (art. 299 § 2 KSH) polega na obniżeniu - wskutek tego, że z winy członków zarządu nie doszło we właściwym czasie do zgłoszenia upadłości lub wszczęcia postępowania układowego - potencjału majątkowego spółki powodującego niemożność wyegzekwowania od spółki jej zobowiązań. Członkowie zarządu odpowiadają wobec wierzyciela za tak pojmowaną szkodę, a nie za niezaspokojone zobowiązania spółki” (wyrok Sądu Najwyższego z 28 listopada 2003 r., IV CK 226/02).
W istocie powoływanie się na okoliczność, iż wierzyciel nie poniósł szkody pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, wymaga wykazania, że wierzyciel nie uzyskałby w postępowaniu upadłościowym lub układowym zaspokojenia swej należności ze względu na niewystarczający majątek spółki, nawet gdyby zostało ono wdrożone we właściwym czasie.
Innymi słowy przesłanka egzoneracyjna przewidziana w art. 299 § 2 ksh przewiduje uwolnienie pozwanego od odpowiedzialności w wypadku niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego, tylko w razie przeprowadzenia dowodu, że wierzyciel nie uzyskałby zaspokojenia swej wierzytelności z powodu braku wystarczającego majątku, nawet gdyby wszczęto postępowanie upadłościowe lub układowe na skutek wniosku w tym przedmiocie, złożonego w czasie właściwym (wyrok Sądu Najwyższego z 29 listopada 2012 r., V CSK 575/11).
Członkowie zarządu spółki mogą zostać pociągnięci do solidarnej odpowiedzialności za jej zobowiązania. Jak wyżej wskazano, istnieją jednak sytuacje, w których odpowiedzialności tej można uniknąć.
Polecamy:
