Ogólna zasada wyrażona w kodeksie cywilnym stanowi, że osoba, która wyrządziła drugiemu szkodę, obowiązana jest do jej naprawienia. Od reguły tej ustanowiono jednak wiele wyjątków, w tym regulujących odpowiedzialność pracodawcy za czyny pracowników.
Odpowiedzialność powierzającego za wykonanie czynności
Zgodnie z art. 429 k.c., kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności. Co do zasady więc odpowiedzialność spada na powierzającego wykonanie czynności, chyba że wykaże swoją niewinność, np. poprzez udowodnienie, że osoba, której powierzył wykonanie czynności, trudni się tym zawodowo. Przykładem, kiedy powierzający będzie ponosił odpowiedzialność, jest udzielenie pełnomocnictwa jakiejś osobie na wykonanie konkretnej czynności, wskutek której szkodę poniosła osoba trzecia.
Artykuł 430 k.c. zaś stanowi, że kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności. Szkoda osoby trzeciej musi więc powstać w wyniku działań podwładnego i z jego winy oraz podczas wykonywania czynności powierzonych mu przez kierownika. Przykładem może tu być wyrządzenie szkody osobie trzeciej przez lekarza, który prowadzi własną praktykę w zakładzie opieki, z którą ma podpisaną umowę o świadczenie usług medycznych.
Odpowiedzialność pracodawcy za czyny pracowników
Ogólne zasady odpowiedzialności pracownika
Kodeks cywilny ustala ogólne zasady, jeśli chodzi o odpowiedzialność za czyny podwładnego. Szczegółowa regulacja, dotycząca odpowiedzialności pracodawcy za działania pracownika, znajduje się jednak w kodeksie pracy. W przypadku stosunku pracy mamy bardzo specyficzną relację pomiędzy pracodawcą i pracownikiem. Co do zasady, zgodnie z art. 114 oraz 115 k.p., pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę (czyli nie ponosi odpowiedzialności za utracone przez pracodawcę korzyści) i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Jednocześnie, zgodnie z art. 117 k.p., pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia. Pracownik nie ponosi również ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka. Oznacza to, że pracownik musi dołożyć należytej staranności być sumiennym przy podejmowaniu jakichś decyzji podczas wykonywania pracy. Celem takiej decyzji powinno być przysporzenie korzyści pracodawcy (powinna być więc opłacalna) i decyzja ta powinna być zgodna ze stanem wiedzy i doświadczeniem życiowym pracownika. Jeśli więc taka decyzja zostanie podjęta przez pracownika i mimo wszystko wyrządzi on szkodę, to pracownik nie będzie ponosił odpowiedzialności.
Odpowiedzialność pracodawcy
Zgodnie z art. 120 k.p., w razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia szkody jest pracodawca. Pracodawca jednak nie jest podmiotem wyłącznie odpowiedzialnym za wyrządzoną szkodę, kiedy pracownik wyrządził ją umyślnie, o czym mowa jest w art. 114 i 115 k.p. oraz art. 122, zgodnie z którym jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości. Jeżeli więc wykonywanie obowiązków pracowniczych było jedynie okazją (sposobnością) do wyrządzenia szkody osobie trzeciej, odpowiedzialność poniesie pracownik, bowiem odpowiedzialność pracodawcy jest ograniczona tylko do szkody wyrządzonej przy wykonywaniu obowiązków przez pracownika. Jeśli więc pracownik pobije innego pracownika w pracy, pracodawca w żadnym wypadku nie będzie ponosił odpowiedzialności za czyjąkolwiek szkodę, gdyż zdarzenie nie ma związku z obowiązkami pracownika.
W sytuacji natomiast, gdy pracownik wyrządzi szkodę osobie trzeciej z winy nieumyślnej albo przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych (czyli między szkodą a wykonywaniem obowiązków pracowniczych będzie istniał normalny związek przyczynowy) odpowiedzialność poniesie pracodawca.
Warto pamiętać jednak, że nie oznacza to, że pracownik nie poniesie żadnych konsekwencji. Zgodnie bowiem z art. 120 § 2 wobec pracodawcy, który naprawił szkodę wyrządzoną osobie trzeciej, odpowiedzialność ponosi pracownik. Oznacza to, że pracodawca może żądać od pracownika zwrotu wypłaconego osobie trzeciej odszkodowania - należy jednak pamiętać, że odszkodowanie to będzie zależało od stopnia winy pracownika, a stopień ten określa się nie na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, ale na podstawie art. 114 k.p.
