W zakresie ubezpieczenia społecznego rolników obowiązuje zasada, że w razie posiadania innego tytułu do ubezpieczenia lub podlegania zaopatrzeniu społecznemu obowiązek ubezpieczenia rolniczego jest wyłączony. Podleganie zatem ubezpieczeniu społecznemu z innego tytułu niż prowadzenie działalności rolniczej ma pierwszeństwo przed ubezpieczeniem społecznym rolników. Ustawodawca przewidział jednak od tej reguły pewne wyjątki, w szczególności w art. 5a Ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników – dalej „ustawa usr”. Przeczytaj i dowiedz się czy ubezpieczenie w KRUS, wpływa na pomaganie w działalności małżonka!
Ubezpieczenie społeczne rolników
Ubezpieczenie społeczne rolników jest regulowane przepisami ustawy usr i obejmuje rolników, pracujących z nimi domowników oraz pomocników rolnika, którzy:
mają obywatelstwo polskie lub
są uprawnieni do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 87 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy lub są zwolnieni na podstawie przepisów szczególnych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę.
W ubezpieczeniu tym wyodrębnia się: ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz ubezpieczenie emerytalno-rentowe.
rolnik to pełnoletnia osoba fizyczna zamieszkująca i prowadząca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osoba, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia;
domownik to osoba bliska rolnikowi, która ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie, stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy;
pomocnik rolnika to osoba pełnoletnia, z którą rolnik zawarł umowę o pomocy przy zbiorach.
Ubezpieczeniu podlega się z mocy ustawy albo na wniosek, na warunkach określonych w ustawie usr (patrz art. 3 ust. 1, art. 7 i art. 16).
Składki na ubezpieczenie za każdego ubezpieczonego opłaca rolnik. Jeżeli działalność rolnicza jest prowadzona na rachunek kilku osób, obowiązek opłacenia składki ciąży na nich solidarnie.
Ubezpieczenie realizuje Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). W realizacji ubezpieczenia uczestniczą także, w zakresie określonym w przepisach, organy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz inne podmioty.
Osoba współpracująca
Zgodnie z art. 8 ust. 11 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych – dalej „ustawa sus” – za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, zleceniobiorcami oraz z osobami fizycznymi, wskazanymi w art. 18 ust. 1 Ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców, uważa się:
małżonka,
dzieci własne,
dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione,
rodziców,
macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające
– jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej bądź umowy zlecenia. Nie dotyczy to jednak osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.
W zakresie ubezpieczeń społecznych osoby współpracujące podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, a dobrowolnie – ubezpieczeniu chorobowemu (art. 6 ust. 1 pkt 4–5a, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1 ustawy sus).
Ubezpieczenie w KRUS a współpraca z małżonkiem przy prowadzeniu działalności gospodarczej
Skoro – jak wyżej wskazano – osoba będąca rolnikiem lub domownikiem podlega rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu, a osoba współpracująca – powszechnemu ubezpieczeniu społecznemu, powstaje pytanie, jak kształtuje się sytuacja ubezpieczeniowa kogoś, kto łączy w sobie status rolnika (domownika) i osoby współpracującej. Odpowiedź znajdujemy w art. 5a ustawy usr.
W myśl tego przepisu rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata, rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpocznie współpracę przy prowadzeniu tej działalności, podlega nadal temu ubezpieczeniu w okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy prowadzeniu tej działalności, jeżeli spełnia jednocześnie następujące warunki:
złoży w KRUS-ie oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy tej działalności;
jednocześnie nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym obejmującym obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego, lub w dziale specjalnym;
nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym;
nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;
kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie przekracza kwoty 4088 zł (kwota zgodna z Obwieszczeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 kwietnia 2023 roku).
Za rozpoczęcie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej uznaje się także:
wznowienie wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej, której prowadzenie okresowo zawieszono;
zmianę rodzaju lub przedmiotu wykonywanej działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD).
Zaświadczenie albo oświadczenie, że nie została przekroczona kwota podatku dochodowego, o której mowa wyżej, rolnik lub domownik obowiązany jest złożyć w KRUS-ie wraz z oświadczeniem o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników, chyba że ten rolnik lub domownik nie prowadził pozarolniczej działalności gospodarczej w poprzednim roku podatkowym. Zaświadczenie albo oświadczenie, że nie została przekroczona kwota podatku dochodowego, rolnik lub domownik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą, podlegający ubezpieczeniu, obowiązany jest ponadto złożyć w KRUS-ie do 31 maja każdego roku podatkowego.
Niezachowanie terminu złożenia oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników jest równoznaczne z ustaniem tego ubezpieczenia od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy prowadzeniu tej działalności.
Niezłożenie zaświadczenia albo oświadczenia, że nie została przekroczona kwota podatku dochodowego, które rolnik lub domownik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą, podlegający ubezpieczeniu, obowiązany jest złożyć w KRUS-ie do 31 maja każdego roku podatkowego, lub niezachowanie terminu do złożenia tego zaświadczenia albo oświadczenia, jest równoznaczne z ustaniem ubezpieczenia z dniem, do którego rolnik lub domownik obowiązany był złożyć zaświadczenie albo oświadczenie w KRUS-ie, chyba że ten rolnik lub domownik zaprzestał prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w sposób trwały lub okresowy przed upływem terminu na złożenie tego zaświadczenia albo oświadczenia.
Przykład 1.
Mąż prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, a żona jest rolnikiem i podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie od 1 lutego 2020 roku. 15 czerwca 2023 roku, czyli po upływie ponad 3 lat trwania wspomnianego ubezpieczenia, żona rozpoczęła współpracę z mężem przy prowadzeniu jego działalności. W tych okolicznościach będzie ona nadal podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresie współpracy przy prowadzeniu tej działalności, jeżeli spełnia jednocześnie warunki przewidziane w art. 5a ustawy usr, wymienione wyżej.
Ubezpieczenie społeczne rolników można uznać za korzystniejsze od powszechnego ubezpieczenia społecznego ze względu na niższe składki. Dlatego też możliwość kontynuowania ubezpieczenia rolniczego ma istotne znaczenie dla osób, które dodatkowo prowadzą inną aktywność mogącą stanowić tytuł do ubezpieczenia powszechnego. Taka możliwość kontynuacji, po spełnieniu wszakże dość rygorystycznych wymagań, dotyczy rolnika lub domownika będącego jednocześnie osobą współpracującą przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej.
