Każdy kraj Unii Europejskiej ma prawo do wprowadzania własnych zasad ubezpieczenia społecznego (np. do decydowania o tym, kto jest objęty ubezpieczeniem czy w jaki sposób wypłacane są środki z ubezpieczenia). Unia Europejska wprowadziła jednakże przepisy dzięki którym możliwa jest koordynacja ubezpieczenia społecznego na terenie całej Unii – to oznacza, że jeżeli obywatel państwa członkowskiego pracuje na terenie jednego z krajów Unii, jest objęty ubezpieczeniem społecznym na takich samych zasadach jak obywatele tego państwa.
Koordynacja ubezpieczenia społecznego zapobiega dyskryminacji
Koordynacja ubezpieczenia społecznego dotyczy obywateli:
- państw członkowskich Unii Europejskiej;
- Islandii;
- Liechtensteinu;
- Norwegii;
- Szwajcarii.
Jeżeli obywatel jednego z tych państw mieszka i pracuje w innym państwie z powyższej listy, ma prawo do korzystania z ubezpieczenia zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Przepisy obejmują swoim zastosowaniem również bezpaństwowców, uchodźców oraz członków ich rodzin, a także osoby legalnie zamieszkałe na terytorium UE lub EFTA i członków ich rodzin.
Jednocześnie obywatel państwa członkowskiego nie może domagać się korzystania z ubezpieczenia społecznego na zasadach obowiązujących w jego kraju rodzinnym, jeżeli zasady w kraju jego aktualnego pobytu są inne.
Przykład 1.
Pani Janina jest obywatelką Polski. Dwa lata temu wyjechała do pracy jako opiekunka osoby starszej we Włoszech. Podlega ubezpieczeniu społecznemu na terenie Włoch. Zostanie ono skoordynowane z jej polskim ubezpieczeniem.
Przepisy o koordynacji ubezpieczenia mają zastosowanie do różnych rodzajów świadczeń:
- świadczeń z tytułu choroby,
- świadczeń z tytułu macierzyństwa i równoważnych świadczeń dla ojca,
- świadczeń z tytułu inwalidztwa,
- świadczeń z tytułu starości,
- rent rodzinnych,
- świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i choroby zawodowej,
- zasiłków na wypadek śmierci,
- świadczeń dla bezrobotnych,
- świadczeń przedemerytalnych,
- świadczeń rodzinnych.
W szczególności koordynacją w Polsce są objęte:
- wynagrodzenie chorobowe (za okres do 33 dni albo odpowiednio do 14 dni w roku kalendarzowym);
- zasiłek chorobowy wypłacany z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego (za okres do 182 dni, a w przypadku ciąży do 270 dni);
- świadczenie rehabilitacyjne (wypłacane przez okres 12 miesięcy);
- zasiłek wyrównawczy (przez okres odbywania rehabilitacji zawodowej, maksymalnie przez okres 24 miesięcy);
- zasiłek macierzyński;
- zasiłek opiekuńczy z tytułu opieki nad chorym członkiem rodziny.
Tylko jedno świadczenie za jeden okres ubezpieczenia
Koordynacja ubezpieczenia społecznego bazuje na pięciu podstawowych zasadach:
-
zasada równego traktowania
zgodnie z którą obcokrajowiec zatrudniony w innym państwie członkowskim ma takie same prawa i takie same obowiązki jak obywatele tego państwa.
-
zasada swobodnego przepływu osób
zgodnie z którą obywatele państw UE oraz państw stowarzyszonych mogą swobodnie przemieszczać się pomiędzy tymi krajami, osiedlać się na ich terenie i tam pracować;
-
zasada jedności stosowanego ustawodawstwa
zgodnie z którą obywatel UE może podlegać ubezpieczeniu na terenie tylko jednego państwa – w którym pracuje i opłaca składki na ubezpieczenie społeczne;
-
zasada zachowania praw nabytych
zgodnie z którą zmiana miejsca zamieszkania po nabyciu prawa do świadczeń (np. po uzyskaniu prawa do emerytury) nie wpływa na wypłatę tego świadczenia;
-
zasada sumowania okresów ubezpieczenia
zgodnie z którą instytucja ubezpieczeniowa ma obowiązek uwzględnienia okresów składkowych wypracowanych uprzednio w innym państwie UE lub kraju stowarzyszonym.
Rachunek bankowy wystarczy do uzyskania świadczenia
Jeśli polski obywatel uzyskał w Polsce prawo do świadczenia z ubezpieczenia społecznego związanego z chorobą lub macierzyństwem, lecz wyprowadził się do innego kraju Unii, do Szwajcarii lub państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, otrzyma swoje świadczenie za pomocą przelewu na wskazany rachunek bankowy.
Wypłata świadczenia wymaga uprzedniego poinformowania:
- Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz
- płatnika składek
o konieczności przekazywania środków na rachunek bankowy prowadzony przez zagraniczny bank. Informacja powinna zostać przekazana obu podmiotom w formie pisemnej.
Przykład 1.
Pani Joanna niedawno urodziła dziecko i obecnie korzysta z urlopu macierzyńskiego. Ma prawo do zasiłku macierzyńskiego wypłacanego przez ZUS na jej polski rachunek bankowy. Mąż pani Joanny został oddelegowany do pracy za granicą przez okres następnych trzech miesięcy. Pani Joanna chce mu towarzyszyć – jeżeli uzna, że korzystanie z polskiego rachunku bankowego nie będzie korzystne na przykład z uwagi na wysokie opłaty z tym związane, może złożyć pisemny wniosek o przekazywanie zasiłku na rachunek bankowy prowadzony przez bank kraju swojego pobytu. Wyjazd za granicę nie spowoduje utraty prawa do świadczenia.
Koszty leczenia mogą zostać pokryte z ubezpieczenia
Osoby podróżujące za granicę obawiają się wysokich kosztów leczenia w razie niespodziewanego wypadku (np. złamanej nogi czy ataku wyrostka robaczkowego). Jeżeli obywatel państwa członkowskiego Unii lub EFTA w czasie pobytu w innym kraju będzie zmuszony do skorzystania z nieplanowanego leczenia, koszty tego leczenia zostaną pokryte w ramach Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego (tzw. EKUZ), przy czym istnieje ryzyko konieczności dopłaty.
