W kolejnym cyklu szeroko omówiona zostanie tematyka podatków dochodowych w Polsce. Podatki te w polskim systemie prawnym mają stosunkowo krótką historię - zostały wprowadzone w 1920 roku jako jedno z pierwszych konstrukcji podatkowych na terytorium całego kraju. Dla osób fizycznych, które nie prowadzą działalności wiążą się one z corocznym wypełnianiem “pita”, często z niemałymi problemami. W pierwszym artykule z cyklu wyjaśniona zostanie istota podatków dochodowych oraz zaprezentowane zostaną ich rodzaje.
Charakterystyka podatków dochodowych w Polsce
Zasada rządząca podatkiem dochodowym jest bardzo prosta - jeżeli dana osoba zarabia, a więc otrzymuje wynagrodzenie lub osiąga zysk z prowadzonej przez siebie działalności, powinna zapłacić podatek. Jak sama nazwa wskazuje, jest to obowiązkowe świadczenie osoby fizycznej lub osoby prawnej na rzecz państwa, zależne od dochodu oraz wykorzystywanych obliczeń.
Podatek ten obliczany jest przez samych podatników albo płatników (najczęściej pracodawców), organy wypłacające renty, emerytury oraz podmioty wypłacające honoraria. Jednak urzędy skarbowe mają prawo do zweryfikowania, czy został on poprawnie obliczony i czy uiszczona została poprawna kwota.
Jest to podatek powszechny pod względem podmiotowym, ponieważ obejmuje wszystkie osoby, które osiągają dochód na terenie kraju. W przypadku tej daniny nie można natomiast mówić o powszechności przedmiotowej, ponieważ ustawodawca przewidział różnego rodzaju zwolnienia podatkowe, w zależności od źródeł osiąganych przychodów.
W kontekście podatku dochodowego w Polsce ważna jest również zasada równości opodatkowania. Oznacza to, iż wszyscy podatnicy uzyskujący jednakowe dochody są jednakowo traktowani, bez względu na to, czy dochód pochodzi z działalności gospodarczej prowadzonej na własny rachunek, wolnych zawodów, pracy najemnej, emerytur i rent, czy też praw majątkowych.
W Polsce występują dwa rodzaje podatku dochodowego:
- od osób fizycznych (PIT - personal income tax) - regulowany ustawą z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. jedn.: Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.; dalej jako: PDOFizU),
- od osób prawnych (CIT - corporate incone tax) - regulowany ustawą z 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t. jedn.: Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.; dalej jako: PDOPrU).
W prezentowanym cyklu omówione zostaną kwestie związane z podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Instytucją, która zajmuje się podatkami, jest urząd skarbowy. Podatek dochodowy od osób fizycznych rozliczany jest w urzędzie właściwym ze względu na miejsce zamieszkania podatnika, w przeciwieństwie do CIT (podatku dochodowego od osób prawnych), dla którego właściwym urzędem jest urząd skarbowy przyporządkowany ze względu na siedzibę spółki kapitałowej.
Podatek dochodowy opłaca się w formie miesięcznej lub kwartalnej zaliczki na ten podatek. Z obowiązku tego podatnik powinien wywiązać się do 20 dnia następnego miesiąca (lub kwartału, jeżeli rozlicza się kwartalnie), a więc np. podatek za maj powinno się opłacić do 20 czerwca. Wyjątkiem jest karta podatkowa - tu rozliczenie następuje do 7 dnia następnego miesiąca (więcej o tym w dalszej części artykułu).
Pojęcie dochodu i przychodu
Przez wzgląd na fakt, iż omawiany podatek to podatek od osiągniętego dochodu, bardzo ważne jest rozróżnienie dwóch, często mylonych pojęć - dochodu oraz przychodu.
Przychód (a więc przypływy, które prowadzą do uzyskania dochodu) to otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Tak brzmi definicja ustawowa. Mówiąc prościej - przychody to zarobki (zarówno te w pieniądzu, jak i te w naturze) oraz uzyskane pieniądze (kwoty pieniężne). Podatek płacony jest, jak wynika z definicji, od tego, co już otrzymaliśmy. Ale od tej zasady istnieją określone wyjątki - przychodami są również należne kwoty (a nie tylko otrzymane) z:
- pozarolniczej działalności gospodarczej,
- z działów specjalnych produkcji rolnej,
- z kapitałów pieniężnych,
- z odpłatnego zbycia udziałów w spółkach mających osobowość prawną,
- z odpłatnego zbycia papierów wartościowych oraz z realizacji praw z nich wynikających,
- z tytułu nominalnej wartości udziałów w spółce mającej osobowość prawną,
- z odpłatnego zbycia pochodnych instrumentów finansowych oraz z realizacji praw z nich wynikających.
Jak również z:
- odpłatnego zbycia nieruchomości lub udziału w nieruchomości,
- odpłatnego zbycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu,
- odpłatnego zbycia prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,
- odpłatnego zbycia wieczystego użytkowania gruntów,
- jeżeli ich zbycie nastąpiło w ciągu 5 lat od ich nabycia oraz z:
- z odpłatnego zbycia innych rzeczy - jeżeli zbyliśmy je przed upływem pół roku od ich nabycia.
Natomiast dochód jest zależny od uzyskanego przychodu - bez uzyskania przychodu nie powstanie dochód. Aby powstał, koszty uzyskania przychodu muszą być niższe od samych przychodów. Krótko mówiąc, dochód można zdefiniować jako różnicę właśnie pomiędzy uzyskanym przychodem a poniesionymi kosztami.
Na podstawie dochodu obliczana jest np. wysokość podatków dla osób fizycznych, w tym przypadku dochód definiujemy jako nadwyżkę sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania w danym roku podatkowym. Gdy suma kosztów uzyskania przychodów przekroczy sumę przychodów, mówimy o zjawisku nazywanym stratą.
