Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania nie jest konstrukcją nową w prawie podatkowym. W przeszłości była ona elementem polskiego prawa, jednak Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 maja 2004 r. orzekł, że jej brzmienie nie spełnia standardów prawa i została usunięta z przepisów. Obecnie przywrócono klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania, zaś mechanizm jej funkcjonowania przedstawiono w poniższym artykule.
Na czym polega unikanie opodatkowania?
Zanim przystąpimy do opisu samego mechanizmu działania klauzuli, w pierwszej kolejności warto wyjaśnić, na czym polega unikanie opodatkowania. Zgodnie ze stanowiskiem wypracowanym w doktrynie przez pojęcie unikania opodatkowania rozumie się dążenie do obniżenia podatku poprzez odpowiednie ukształtowanie treści stosunków cywilnoprawnych.
Podobnie kwestię tę wyjaśnia Ordynacja podatkowa, która wskazuje, że unikanie opodatkowania to czynność dokonana przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej, sprzecznej w danych okolicznościach z przedmiotem i celem przepisu ustawy podatkowej, nie skutkuje osiągnięciem korzyści podatkowej, jeżeli sposób działania był sztuczny.
W dalszych przepisach wyjaśniono, że sposób działania jest uznany za sztuczny, jeżeli na podstawie istniejących okoliczności należy przyjąć, że nie zostałby zastosowany przez podmiot działający rozsądnie i kierujący się zgodnymi z prawem celami innymi niż osiągnięcie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem i celem ustawy podatkowej. Ponadto czynność jest uznana za podjętą przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej, gdy pozostałe cele ekonomiczne lub gospodarcze czynności, wskazane przez podatnika, należy uznać za mało istotne.
Natomiast przez korzyść podatkową rozumie się niepowstanie zobowiązania podatkowego, odsunięcie w czasie powstania zobowiązania podatkowego lub obniżenie jego wysokości albo powstanie nadpłaty lub prawa do zwrotu podatku albo podwyższenie kwoty nadpłaty lub zwrotu podatku.
Działanie klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania polega na zakwestionowaniu przez organ czynności, które pozostaną ważne i skuteczne w sferze prawa cywilnego, jednak ich podatkowe skutki zostaną określone inaczej, niż wynikałoby to z formy prawnej, mającej charakter sztuczny. W efekcie zostają w takiej sytuacji odmówione działaniom podatnika jakiekolwiek skutki na płaszczyźnie podatkowej.
Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania - wyłączenie zastosowania
Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania nie znajdzie zastosowania w każdym przypadku. W przepisach Ordynacji podatkowej przewidziano bowiem katalog wyłączeń od możliwości jej użycia. Pierwszy przypadek określa, że klauzuli nie stosuje się, jeżeli korzyść podatkowa lub suma korzyści podatkowych osiągniętych przez podmiot z tytułu czynności nie przekracza w okresie rozliczeniowym 100 000 zł. Następnie ustawa określa, że klauzula nie znajdzie zastosowania do podmiotów, które uzyskały opinie zabezpieczającą. Klauzuli nie stosuje się również do zobowiązań w podatku od towarów i usług. Wynika to z faktu, że ustawa VAT wprowadza własną konstrukcję nadużycia prawa, która funkcjonuje w obszarze podatku od wartości dodanej.
Postępowanie w przypadku stosowania klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania
Organem prowadzącym postępowanie w sprawie unikania opodatkowania jest Szef Krajowej Administracji Skarbowej. Podmiot ten posiada uprawnienie zarówno do wszczynania takich postępowań, jak i do przejmowania już toczących się postępowań, jeżeli okaże się, że w danej sprawie może zostać wydana decyzja z uwzględnieniem klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania.
Prowadzone przez Szefa KAS postępowanie kończy się wydaniem decyzji. Przed jej wydaniem Szef KAS wyznacza stronie czternastodniowy termin do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego, pouczając o prawie skorygowania deklaracji.
Opinie zabezpieczające
Kiedy weszła w życie klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania, przyjęto do polskiego prawa podatkowego możliwość uzyskania opinii zabezpieczających w zakresie zaistnienia przesłanek stosowania klauzuli. Opinie zabezpieczające są wydawane przez Szefa KAS, zaś ich przedmiotem jest ocena czy planowana konstrukcja prawna w okolicznościach przedstawionych we wniosku stanowi unikanie opodatkowania, a w konsekwencji czy może mieć zastosowanie klauzula unikania opodatkowania. Mimo korzystnych skutków wynikających z uzyskania takiej opinii, możliwość jej uzyskania może być przewidziana jedynie dla nielicznych podatników, jej koszt wynosi bowiem 20 000 zł. Wniosek o wydanie opinii zabezpieczającej załatwia się bez zbędnej zwłoki, nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania wniosku
Rada do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania
Dodatkowo nowe przepisy przewidują utworzenie kolegialnego i eksperckiego organu, jakim jest Rada do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania. Radę powołuje minister właściwy do spraw finansów publicznych, na czteroletnią kadencję. Zadaniem Rady jest wyrażanie opinii w indywidualnych sprawach, w których może mieć zastosowanie klauzula unikania opodatkowania. W czasie trwania postępowań Szef KAS może zawiesić postępowanie i zwrócić się do Rady o wyrażenie stosownej opinii w sprawie. Rada wydaje pisemną opinię co do zasadności stosowania klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania wraz z uzasadnieniem. Opinię wydaje się bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania akt sprawy.
