Spółka jawna - prowadzenie spraw spółki i jej rozwiązanie (cz.7)

Prowadzenie spraw spółki jawnej odnosi się do sfery stosunków wewnętrznych spółki, a więc zarządzania nią. Strefa wewnętrznych stosunków spółki obejmuje sprawy związane bezpośrednio z jej funkcjonowaniem i stosunkami między wspólnikami. Dowiedz się więcej, czym charakteryzuje się spółka jawna!

Spółka jawna a prowadzenie spraw

Wspólnicy spółki jawnej mogą dowolnie kształtować w umowie spółki zasady prowadzenia jej spraw. Swobodę wspólników ogranicza przepis art. 38 Kodeksu spółek handlowych (dalej KSH), zgodnie z którym:

• nie można powierzyć prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wspólników,

• nie można ograniczyć prawa wspólnika do osobistego przeglądania ksiąg i dokumentów spółki oraz zasięgania informacji o stanie majątku i interesów spółki.

Należy dodać, że z powyższego przepisu wynika możliwość prowadzenia spraw spółki przez osoby trzecie, ale tylko gdy choćby jednemu ze wspólników również to prawo przysługuje.

Co do zasady, ponieważ spółka jawna nie posiada wyspecjalizowanych organów zarządzania, prawo i obowiązek prowadzenia jej spraw dotyczy wszystkich wspólników. W umowie spółki jawnej prowadzenie spraw spółki może być ukształtowane w następujący sposób:

• powierzone jednemu albo kilku wspólnikom,

• wspólnik może być pozbawiony prawa prowadzenia spraw spółki,

• określenie zakresu spraw, które wspólnik może prowadzić bez uzyskania zgody pozostałych wspólników.

Jeśli kwestia prowadzenia spraw spółki jawnej nie zostanie uregulowana w umowie, zastosowanie znajdą reguły kodeksowe, które wyglądają następująco:

• wspólnik bez uchwały wspólników może prowadzić sprawy należące do zakresu zwykłych czynności spółki,

• jeśli przed załatwieniem sprawy nieprzekraczającej zakresu zwykłych czynności którykolwiek ze wspólników zgłosi sprzeciw, wówczas konieczne będzie podjęcie uchwały,

• wspólnik może dokonać nagłej czynności bez uchwały, jeśli jej zaniechanie naraziłoby spółkę na straty,

• do załatwienia sprawy przekraczającej zakres zwykłych czynności wymagana jest zgoda wszystkich wspólników.

Jeżeli dla załatwienia sprawy należącej do zakresu zwykłych czynności wymagana jest uchwała, a prowadzenie spraw spółki powierzono tylko niektórym wspólnikom, wówczas uchwała musi być podjęta przez wspólników mających prawo do prowadzenia spraw spółki.

Jeżeli natomiast uchwała jest wymagana w stosunku do załatwienia sprawy, która przekracza zakres zwykłych czynności, wówczas uchwała musi być podjęta przez wszystkich wspólników spółki jawnej, nawet tych wyłączonych od prowadzenia spraw spółki. W obu przypadkach uchwały są podejmowane co do zasady jednomyślnie, jednak umowa spółki i tę kwestię może uregulować odmiennie.

Szczególną uwagę należy zwrócić na kwestię ustanowienia prokury w spółce jawnej. Ustawodawca uregulował ją w ten sposób, że kompetencję do jej ustanowienia posiadają wspólnicy uprawnieni do prowadzenia spraw spółki. Natomiast uprawnionym do odwołania prokurenta jest każdy ze wspólników prowadzących sprawy spółki.

Wynika to z rozróżnienia stref stosunków w spółce jawnej - wewnętrznej i zewnętrznej. Wspólnik uprawniony do prowadzenia spraw spółki może dokonywać czynności prawnych, które wywołają skutek prawny wiążący wspólników, natomiast by czynność wywołała skutek prawny na zewnątrz, wspólnik musi być umocowany do reprezentacji spółki - dokonywania ważnych czynności prawnych w stosunkach zewnętrznych. Zatem odwołanie prokurenta przez wspólnika uprawnionego do prowadzenia spraw spółki, a nieumocowanego do jej reprezentacji, stanowi jedynie podjęcie decyzji, która musi być wykonana.

Reprezentacja spółki jawnej

Zagadnienie reprezentacji spółki jawnej odnosi się do zewnętrznej strefy stosunków spółki, a więc sytuacji, w których w imieniu spółki wspólnicy występują na zewnątrz.

Co do zasady, prawo do reprezentowania spółki przysługuje każdemu wspólnikowi. W tym wypadku umowa spółki również może wyłączyć niektórych wspólników od reprezentacji spółki, a także może to nastąpić na mocy prawomocnego orzeczenia sądu.

Wspólnicy w umowie spółki mogą odstąpić od zasady, że każdy ze wspólników jest uprawniony do reprezentacji spółki, ustanawiając reprezentację łączną. Oznacza to, że skuteczność czynności prawnych dokonywanych w ramach reprezentacji spółki uzależniona jest od współdziałania dwóch wspólników lub wspólnika i prokurenta. Co więcej dopuszcza się różnicowanie w umowie spółki sposobu jej reprezentacji w zależności od wartości danej czynności prawnej.

Przykład 1.

Wspólnik mający prawo do samodzielnej reprezentacji spółki może zawrzeć umowę o świadczeniu usług o wartości 5000 zł, ale jeśli wartość usług wynosiłaby 10 000 zł, konieczne byłoby współdziałanie dwóch wspólników lub wspólnika z prokurentem.

Zakres czynności dokonywanych w ramach reprezentacji spółki jawnej obejmuje dokonywanie wszelkich czynności sądowych i pozasądowych, co oznacza, że jest wyznaczony przez zakres działania spółki. Niemniej jednak w umowie spółki można wskazać pewne czynności, do których dokonania wymagana będzie uchwała wspólników. Należy jednak podkreślić, że takie postanowienie umowne wywołuje skutek w stosunkach wewnętrznych - między wspólnikami.

Przykład 2.

Wspólnik zbył samodzielnie należącą do spółki jawnej nieruchomość, podczas gdy zgodnie z umową spółki dla dokonania takiej czynności wymagana jest reprezentacja łączna. Mimo to nieruchomość została skutecznie zbyta, co wynika z zakazu ograniczania zakresu prawa reprezentacji względem osób trzecich. Takie postępowanie wspólnika będzie jednak podstawą do wyłączenia wspólnika od reprezentacji przez sąd.

Zakaz ograniczenia zakresu prawa reprezentacji został wprowadzony przez ustawodawcę z myślą o ochronie pewności obrotu gospodarczego i ma zapobiegać powstaniu stanu braku pewności co do skuteczności reprezentowania spółki przy poszczególnych czynnościach prawnych.

Spółka jawna a odpowiedzialność za jej zobowiązania

W przeciwieństwie do zasad prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji, które mogą być dowolnie kształtowane przez wspólników w umowie spółki, kwestie dotyczące odpowiedzialności są uregulowane w sposób bezwzględnie obowiązujący - wspólnicy nie mogą ich dowolnie kształtować.  Zasada odpowiedzialności za zobowiązania spółki jawnej jest wyznaczona przez art. 22 § 2 oraz art. 31 Kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z tymi przepisami odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej jest subsydiarna i solidarna.

Zgodnie z zasadą odpowiedzialności subsydiarnej zaspokojenie wierzyciela następuje najpierw z majątku spółki, a dopiero gdy ta egzekucja okaże się bezskuteczna, znajdzie zastosowanie solidarna odpowiedzialność wspólników. Mamy zatem do czynienia z odpowiedzialnością wspólnika subsydiarną względem odpowiedzialności spółki i solidarną na poziomie wspólników.

Wniesienie powództwa przeciwko wspólnikowi jest możliwe po przeprowadzeniu egzekucji względem spółki, która okazała się bezskuteczna, czyli nie pozwoliła na zaspokojenie wierzytelności. Wierzyciel może jednak zażądać sporządzenia spisu majątku spółki albo aktualnego bilansu spółki. Wówczas, gdy z tych dokumentów będzie wynikało w sposób niewątpliwy, że majątek spółki jest niewystarczający do zaspokojenia roszczeń wierzyciela, dłużnik może wnieść powództwo przeciwko wspólnikowi.

Ustawodawca zwrócił uwagę na sytuację, gdy umowa spółki jawnej zostaje zawarta z przedsiębiorcą jednoosobowym, np. przedsiębiorcą prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą czy też jednoosobową spółkę kapitałową. W takim wypadku ten, kto zawiera umowę spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym, ponosi odpowiedzialność za zobowiązania powstałe w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa przed dniem utworzenia spółki jawnej. Odpowiedzialność ogranicza się do wartości wniesionego przedsiębiorstwa według stanu z chwili wniesienia i według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.

Rozwiązanie spółki jawnej

Kończąc działalność spółka jawna wymaga przeprowadzenia likwidacji spółki. Nie zawsze jednak jest ona koniecznością - wspólnicy mogą w umowie spółki jawnej ustalić inny sposób zakończenia działalności.

Możliwość odstąpienia wspólników od likwidacji spółki przewiduje art. 67 § 1 KSH. Zalet takiego sposobu rozwiązania spółki można dopatrywać się w braku obowiązku sprawozdawczego (bilans otwarcia i zamknięcia likwidacji), a także w ograniczeniu obowiązków rejestrowych (wniosek o otwarcie likwidacji). Ustalenie innego sposobu rozwiązania spółki niż likwidacja pozwala również na bardziej dowolny sposób podziału majątku. W przypadku likwidacji mamy bowiem obowiązek ściągnięcia wierzytelności spółki i dopiero po tym może nastąpić upłynnienie majątku spółki. Natomiast przy pominięciu likwidacji wspólnicy mogą podzielić majątek w naturze, a więc wierzytelności spółki mogą stanowić majątek, który również podlegać będzie podzieleniu.

Jeżeli wspólnicy nie określili w umowie spółki innego sposobu rozwiązania, rozwiązanie spółki jest poprzedzone likwidacją, a sama likwidacja rozpoczyna się z chwilą zaistnienia przesłanki do rozwiązania umowy spółki, którymi są:

• jednomyślna uchwała wspólników,

• przyczyny określone w umowie spółki jawnej,

• wypowiedzenie dokonane przez wspólnika lub jego wierzyciela,

• ogłoszenie upadłości spółki,

• śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości,

• rozwiązanie spółki przez sąd - każdy ze wspólników może wystąpić z takim żądaniem, jeśli pojawią się ważne powody.

Co do zasady, wszyscy wspólnicy są likwidatorami, jednak mogą ustalić między sobą, że tę funkcję pełni tylko jeden lub kilku z nich. Ponadto wspólnicy mogą ustanowić likwidatorem osobę trzecią, a także likwidator może być ustanowiony przez sąd. Musi on zgłosić otwarcie likwidacji w sądzie rejestrowym, a wpisowi podlega także sam fakt ustanowienia likwidatora, który w tym stadium funkcjonowania spółki pełni jej  funkcje reprezentacyjne.

Czynności likwidatora zmierzają do zakończenia działalności spółki, a zatem zadaniem likwidatora jest ściągnięcie wierzytelności spółki, zaspokojenie jej wierzycieli, upłynnienie majątku i jego podział między wspólników, według zasad określonych w umowie spółki jawnej. Jeśli umowa milczy w tej kwestii, stosuje się zasady kodeksowe, zgodnie z którymi wkłady wspólników podlegają zwrotowi, a pozostałą nadwyżkę dzieli się między wspólników według ich udziału w zyskach spółki.

Dopiero po tak przeprowadzonej likwidacji, likwidator składa do sądu rejestrowego wniosek o wykreślenie spółki z rejestru. Z dniem wykreślenia spółki następuje jej rozwiązanie.

Z kolei rozwiązanie spółki bez dokonywania likwidacji następuje najczęściej na podstawie zgodnej uchwały wspólników. Tą uchwałą wspólnicy dokonują także podziału majątku spółki, ustalając przy tym zasady spłaty pozostałych wierzytelności. Szczegóły podziału majątku mogą przybrać następującą postać:

• podział majątku, po wcześniejszym zaspokojeniu wierzycieli spółki,

• zatrzymanie określonej kwoty potrzebnej do pokrycia wymagalnych i niewymagalnych zobowiązań spółki, następnie dokonanie podziału pozostałego majątku między wspólników,

• sprzedaż całości majątku spółki i zaspokojenie wierzycieli z uzyskanej kwoty, następnie podzielenie nadwyżki między wspólników,

• zatrzymanie całego przedsiębiorstwa przez jednego ze wspólników z obowiązkiem spłaty pozostałych.

Interesy wierzycieli wspólników spółki jawnej, którzy decydują się na takie jej rozwiązanie, są chronione w ten sposób, że wspólnicy stają się następcami prawnymi spółki po jej rozwiązaniu. Taką opinię wyraził Sąd Najwyższy w wyroku  o sygnaturze II CSK 134/09. Oznacza to, że jeśli wspólnicy nie ustalili w uchwale o rozwiązaniu spółki sposobu zaspokojenia wierzycieli spółki, wierzyciele mogą dochodzić swoich roszczeń od wspólników spółki, która już nie istnieje.