Uchylenie decyzji ZUS przez sąd w kontekście zmian z 7 listopada 2019 r.

Na skutek obszernej nowelizacji przepisów Kodeksu postępowania cywilnego doszło również do zmiany przepisów odnoszących się do postępowania z zakresu ubezpieczeń społecznych. Od 7 listopada 2019 roku możliwe jest uchylenie decyzji ZUS przez sąd I instancji. W poniższym artykule przeanalizujemy, jak obecnie wygląda stan prawny w tym zakresie.

Dotychczasowe brzmienie przepisów

Nowelizacja kodeksu w interesującym nas zakresie weszła w życie od 7 listopada 2019 r. W celu lepszego zrozumienia, jakie skutki wywołuje nowa treść przepisów, warto jednak przeanalizować, jak w poprzednim stanie prawnym wyglądała kwestia rozstrzygania przez sąd decyzji wydawanych przez ZUS.

Do dnia zmiany przepisów sąd rozpatrujący odwołanie od decyzji ZUS-u mógł rozpatrywać sprawę jedynie pod względem merytorycznym. Oznaczało to, że w toku postępowania sądowego sędziowie nie odnosili się do kwestii formalnych związanych z ustaleniem konkretnych faktów czy też sposobem gromadzenia dowodów. Sądy orzekały jedynie o prawie lub obowiązku osoby odwołującej się od decyzji ZUS-u.

W konsekwencji postępowanie odwoławcze koncentrowało się wyłącznie na kwestiach związanych z ewentualnym naruszeniem prawa materialnego. Zasadniczo sądy w ogóle nie odnosiły się do naruszeń postępowania formalnego polegających na uchybieniach ZUS-u w samej procedurze administracyjnej.

Zmiany przepisów umożliwiające uchylenie decyzji ZUS przez sąd

Jak wskazywała dotychczasowa treść art. 477¹⁴ § 1–2 kpc, sąd oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do jego uwzględnienia. W przypadku uwzględnienia odwołania sąd zmienia w całości lub w części zaskarżoną decyzję organu rentowego lub zaskarżone orzeczenie wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności i orzeka co do istoty sprawy. W konsekwencji sąd mógł jedynie oddalić odwołanie lub je uwzględnić i orzekając, zmienić decyzję w całości bądź w części

Na skutek wspomnianej nowelizacji dodano nowy § 2¹, zgodnie z którym, jeżeli decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca jego wymiar lub obniżająca świadczenie, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, sąd uchyla ją i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu. Taka treść przepisów umożliwia uchylenie decyzji ZUS przez sąd oraz przekazanie jej do ponownego rozpoznania.

Przesłanką przekazania do ponownego rozpoznania jest pojawienie się okoliczności rażącego naruszenia przepisów formalnych dotyczących postępowania administracyjnego przed organem rentowym.

Powyższą zmianę należy ocenić pozytywnie. Z pewnością będzie ona miała dyscyplinujący wpływ na ZUS w zakresie prowadzenia postępowania. Świadomość, że w razie rażącego naruszenia procedury sąd może decyzję uchylić i przekazać ponownie do rozpoznania, ma sprawić, że organy rentowe będą skrupulatniej podchodzić do każdego przypadku.

Właściwość sądu

Należy przypomnieć treść przepisów odnoszących się do właściwości sądowej. Otóż zgodnie z art. 477⁸ kpc do właściwości sądów okręgowych należą sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów rejonowych.

Natomiast do właściwości sądów rejonowych należą sprawy o:

1. zasiłek chorobowy, wyrównawczy, opiekuńczy, macierzyński oraz pogrzebowy;
2. świadczenie rehabilitacyjne;
3. odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy rolniczej, wypadku w drodze do pracy lub z pracy, wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, wypadku lub choroby zawodowej pozostającej w związku z czynną służbą wojskową albo służbą w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Ochrony Państwa, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej i Służbie Celno-Skarbowej;
4. ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności;

Postępowanie uproszczone w sprawach ZUS

Odwołanie od decyzji ZUS-u wnosi się na piśmie do organu, który wydał decyzję lub orzeczenie, lub do protokołu sporządzonego przez ten organ lub zespół, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji lub orzeczenia. 

Organ rentowy lub wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności przekazuje niezwłocznie odwołanie wraz z aktami sprawy do sądu. Organ ten lub zespół, jeżeli uzna odwołanie w całości za słuszne, może zmienić lub uchylić zaskarżoną decyzję lub orzeczenie. W tym przypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu.

Na skutek dokonanej nowelizacji część spraw z odwołań od decyzji ZUS-u będzie rozpatrywana w postępowaniu uproszczonym. Chodzi tutaj o odwołania, którymi zajmuje się sąd rejonowy.

Inne ważne regulacje dotyczące odwołania od decyzji ZUS-u

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego zawierają zbiór ważnych regulacji odnoszących się do odwołania od decyzji ZUS-u składanego do sądu. Poniżej prezentujemy najważniejsze przepisy.

W myśl art. 477¹⁰ kpc odwołanie od decyzji powinno zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji lub orzeczenia, zwięzłe przytoczenie zarzutów oraz wniosków i ich uzasadnienie oraz podpis ubezpieczonego albo osoby odwołującej się od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności, albo przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika ubezpieczonego, albo osoby odwołującej się od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności.

Jak podaje art. 477¹² kpc, nie jest dopuszczalne zawarcie ugody ani poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego.

Natomiast zgodnie z art. 477¹³ kpc zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji lub wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności zaskarżonego orzeczenia przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd – przed wydaniem decyzji lub orzeczenia uwzględniającego w całości lub w części żądanie strony – powoduje umorzenie postępowania w całości lub w części. Poza tym zmiana lub wykonanie decyzji lub orzeczenia nie ma wpływu na bieg sprawy.

Przechodząc do podsumowania, zauważyć należy, że nowelizacja przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życie 7 listopada 2019 r., jest zmianą na korzyść obywateli. Od teraz uchylenie decyzji ZUS przez sąd jest możliwe w przypadku, gdy dochodzić będzie do naruszenia przepisów proceduralnych. 

Dzięki nowemu uprawnieniu sądy mogą kontrolować nie tylko merytoryczną treść przepisów, lecz także odnosić się do błędów w przeprowadzeniu postępowania administracyjnego przez ZUS, które z uwagi na swój rażący charakter mogły mieć negatywny wpływ na treść wydanej decyzji. 

Z pewnością stanowi to formę gwarancji dla obywateli co do rzetelnego działania organów ZUS. W przypadku wadliwego postępowania sąd może zdecydować się na uchylenie decyzji ZUS i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez ZUS.