Na rynku pojawia się coraz więcej freelancerów, jednak brak wiedzy dotyczącej rodzajów umów, jakie mogą zawierać, powoduje, że mimowolnie rezygnują z wielu przywilejów. Przy takiej ilości zleceń i klientów, jaką mają „wolni strzelcy”, orientacja w umowach staje się niezbędna, gdyż zlecenia bywają różnorodne, zatem i umowy powinny być do tej ich różnorodności dopasowane. Jakie mogą być umowy freelancera?
Umowy freelancera - cywilnoprawne czy o pracę?
Umowa o pracę nie jest ani umową zlecenie ani umową o dzieło i zastępowanie umowy o pracę umowami cywilnoprawnymi przy zachowaniu warunków stosunku pracy jest zabronione. Umowy cywilnoprawne (umowa o dzieło, umowa zlecenie, kontrakt menedżerski, umowa agencyjna) nie wymagają od zleceniobiorcy podporządkowania się woli zleceniodawcy. Zatem zleceniodawca nie może wymagać od zleceniobiorcy pracy w miejscu wyznaczonym przez niego ani nakładać obowiązku przestrzegania ram czasowych pracy. W końcu freelancer, jak sama nazwa wskazuje, to „wolny strzelec” i sam dla siebie jest szefem. Natomiast jeśli dojdzie już do sporu stron umowy, będzie on rozstrzygany poprzez postępowanie cywilne (jeśli nie przekracza 75 tys. zł, sprawę należy wnieść do sądu rejonowego).
Ponadto wykonawca ma znacznie mniej uprawnień niż pracownik etatowy, w szczególności:
- nie korzysta z przywilejów przewidzianych w kodeksie pracy;
- nie ma prawa do urlopu, ale z drugiej strony jako swój własny szef sam może udać się na niego w dowolnej chwili, pod warunkiem, że akurat nie wykonuje żadnego zlecenia;
- rozwiązanie umowy może nastąpić z dania na dzień, bez wcześniejszego wypowiedzenia. W przypadku choroby, ciąży, czy też w wieku przedemerytalnym, zleceniodawca po zerwaniu umowy musi wypłacić zleceniobiorcy wynagrodzenie za już wykonane czynności, czy też zaliczkę za poniesione koszty w związku z wykonywaniem tego zadania
- nie przysługują mu przywileje związane z rodzicielstwem, dotyczy to zarówno matek jak i ojców. Jednak, gdy zleceniobiorca pracuje w domu może elastycznie połączyć wykonywane zadania z opieką nad dzieckiem;
- ponosi odpowiedzialność prawną do pełnej wysokości za wykonane przez siebie zadanie lub za wyrządzoną zleceniodawcy szkodę. czyli w momencie, gdy popełni plagiat to on będzie za to odpowiadać przed sądem, a nie zleceniodawca.
Źródłami przychodów wynikających z umów cywilnoprawnych są:
Stosunek pracy, stosunek służbowy, praca nakładcza – gdy dana osoba jest zatrudniona na umowę o pracę, ale dodatkowo dorabia dzięki umowom cywilnoprawnym. Jeśli taka umowa jest zawarta z pracodawcą, wówczas dołącza on przychody wynikające z tych umów do podstawy wyliczenia zaliczek na podatek dochodowy oraz do podstawy wymiaru na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne; taki zleceniobiorca-pracownik składa tylko zeznanie roczne na podstawie PIT-11 uzyskanego od pracodawcy, w zeznaniu tym uwzględnia zarówno dochody z pracy jak i te wynikające z umów cywilnoprawnych. Natomiast, gdy usługa wykonywana jest na rzecz innego podmiotu niż pracodawca, wówczas w przypadku umowy o dzieło ten podmiot nie ma obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne ani zdrowotne, musi pobrać jedynie zaliczkę na podatek dochodowy, a w przypadku umowy zlecenia opłaca dodatkowo składkę na ubezpieczenie zdrowotne, następnie pracownik-zleceniobiorca składa zeznanie roczne na PIT-37 lub PIT-36;
Działalność wykonywana osobiście – w tej sytuacji płatnikiem jest najczęściej były pracodawca lub inny przedsiębiorca, na rzecz którego freelancer świadczy podobne usługi (ale nie może świadczyć takich samych usług na rzecz ludności, bo wówczas rozliczany byłby na zasadzie prowadzenia działalności gospodarczej) jak w przypadku poprzedniego stosunku pracy, zatem na tym przedsiębiorcy spoczywają następujące obowiązki:
- zgłoszenie byłego pracownika do ZUS i opłacanie za niego składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne (freelancer może być ubezpieczony tylko z jednego tytułu);
- ustalenie i pobranie zaliczek na podatek dochodowy według progów 18 proc. i 32 proc. (uwzględnia tu zryczałtowane koszty uzyskania przychodu);
- wystawienie zleceniobiorcy PIT-8B, na podstawie którego ten rozlicza się z fiskusem z podatku dochodowego (dokonuje się rozliczenia na PIT-37, biorąc pod uwagę każdą otrzymaną deklarację PIT-8B);
Pozarolnicza działalność gospodarcza – freelancer musi zgłosić otwarcie takiej działalności swemu byłemu pracodawcy, na rzecz którego wykonuje pewne usługi, by ten zaprzestał potrącania składek na ubezpieczenie społeczne. Osoba prowadząca działalność gospodarczą wystawia byłemu pracodawcy faktury lub rachunki. Zleceniodawca natomiast wystawia PIT-8B tylko za okres, kiedy freelancer wykonywał działalność osobiście. Freelancer musi złożyć roczny PIT-36 – w nim wykazuje przychody uzyskane zarówno z działalności wykonywanej osobiście (zachowuje tu prawo do zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodu) jak i z działalności gospodarczej. Jeśli wykonywane usługi wynikające z umowy cywilnoprawnej pokrywają się przedmiotowo z działalnością gospodarczą, wówczas będą one rozliczane jako przychód z działalności, bez prawa do odliczania kosztów uzyskania. Natomiast jeśli usługi wynikające z umowy cywilnoprawnej nie pokrywają się z przedmiotem działalności gospodarczej, wówczas rozliczane są osobno jako przychód z działalności wykonywanej osobiście. Osoby prowadzące działalność gospodarczą mają prawo do rozliczania się według podatku ryczałtowego lub liniowej, 19 proc. stawki podatku dochodowego. Ponadto takie osoby mają prawo do opłacania, przez okres dwóch lat od dnia rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej, obniżonych składek na ubezpieczenie społeczne.
