Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych jako akt prawny regulujący zasady opodatkowania tym podatkiem określa między innymi podmiot tego podatku, przedmiot opodatkowania, a także źródła przychodów podlegające opodatkowaniu.
Podmiot opodatkowania
Opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych podlegają wszystkie osoby fizyczne osiągające dochód. Ważne w tym przypadku jest rozróżnienie na ograniczony oraz nieograniczony obowiązek podatkowy.
Nieograniczony obowiązek podatkowy dotyczy osób fizycznych mających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Posiadanie miejsca zamieszkania na terytorium RP oznacza, że dana osoba fizyczna:
- posiada na terytorium RP centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub
- przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dłużej niż 183 dni w roku podatkowym.
Przy nieograniczonym obowiązku podatkowym opodatkowaniu podlega całość dochodów osiągniętych przez osobę fizyczną, bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów (art. 3 ust. 1).
Ograniczony obowiązek podatkowy dotyczy osób fizycznych, które nie mają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zamieszkania. Zatem w ich przypadku obowiązkowi podatkowemu podlegają tylko dochody (przychody) osiągnięte na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Osobisty charakter opodatkowania podatkiem dochodowym ma również zastosowanie do małżonków zgodnie z art. 6 ust. 1 updof, jednakże mogą oni, na wspólny wniosek, być opodatkowani łącznie pod warunkiem, że:
- istnieje między nimi przez cały rok podatkowy wspólność majątkowa oraz
- pozostają w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy.
Nie ma w tym wypadku znaczenia, jeżeli jeden z małżonków w roku podatkowym nie uzyskał przychodów ze źródeł, z których dochód jest opodatkowany lub osiągnął dochody w wysokości niepowodującej obowiązku uiszczenia podatku.
Powyższe zasady i sposoby opodatkowania mają zastosowanie również do:
- małżonków, którzy mają miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej,
- małżonków, z których jeden podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Rzeczypospolitej Polskiej a drugi ma miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej
— jeżeli osiągnęli podlegające opodatkowaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przychody w wysokości stanowiącej łącznie co najmniej 75% całkowitego przychodu osiągniętego przez oboje małżonków w danym roku podatkowym i udokumentowali certyfikatem rezydencji miejsce zamieszkania dla celów podatkowych.
Zasady łącznego opodatkowania małżonków w analogiczny sposób odnoszą się również do opodatkowania osób samotnie wychowujących dzieci. Za osobę taką uważa się rodzica bądź opiekuna prawnego podlegającego obowiązkowi podatkowemu, będącego:
- panną/kawalerem,
- wdową/wdowcem,
- rozwódką/rozwodnikiem,
- osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów,
- osobą pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności.
W przypadku osoby samotnie wychowującej w danym roku podatkowym dzieci:
- małoletnie;
- bez względu na ich wiek, na które zgodnie z odrębnymi przepisami pobierany był zasiłek pielęgnacyjny;
- do ukończenia 25 lat uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty lub w przepisach o szkolnictwie wyższym lub w przepisach o wyższych szkołach zawodowych, jeżeli w roku podatkowym dzieci te nie uzyskały dochodów, z wyjątkiem dochodów wolnych od podatku dochodowego, renty rodzinnej oraz dochodów w wysokości nie powodującej obowiązku zapłaty podatku,
dochód, jak w przypadku wspólnie opodatkowanych małżonków, dzieli się na dwa i od tak ustalonej podstawy opodatkowania ustala się należny podatek.
Przedmiot opodatkowania
Zgodnie z art. 9 ust. 1 updof opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku. Natomiast jeśli podatnik uzyskuje dochody z więcej niż jednego źródła, przedmiotem opodatkowania w danym roku podatkowym jest suma dochodów z wszystkich źródeł przychodów.
Dochodem ze źródła przychodów w rozumieniu przepisów ustawy jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą ze źródła przychodów.
Dochodem ze źródła przychodów, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przekroczą sumę przychodów, różnica jest stratą ze źródła przychodów. O wysokość tej straty można obniżyć dochód uzyskany z tego źródła w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych, z tym że wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% kwoty tej straty.
Podsumowując, przedmiot opodatkowania, na który składa się szereg różnego rodzaju dochodów bądź przychodów, jest ściśle związany ze źródłami przychodów - miejscami z jakich podatnik może osiągnąć dochody/przychody.
Źródła przychodów podlegające opodatkowaniu
Katalog źródeł przychodów, które podlegają opodatkowaniu jest katalogiem otwartym. Oznacza to, że nie znajduje się w nim szczegółowa, wyczerpująca lista wszystkich objętych podatkiem dochodowym źródeł. Tym samym brak danego źródła w katalogu nie oznacza, iż nie podlega on opodatkowaniu. Opodatkowaniu podlegają również źródła niewymienione bezpośrednio przez ustawodawcę w akcie prawnym, o czym może świadczyć zawarty w katalogu ostatni punkt “inne źródła”. Natomiast opodatkowaniu nie podlegają więc tylko te źródła przychodów:
- które na podstawie art. 21 ustawy o PIT zostały zwolnione,
- od których zaniechano poboru podatku,
- do których ustawa o PIT nie ma zastosowania (art. 2 ust. 1).
Opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają obecnie zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych takie źródła przychodów jak:
- stosunek służbowy, stosunek pracy, w tym spółdzielczy stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, praca nakładcza, emerytura lub renta;
- działalność wykonywana osobiście;
- pozarolnicza działalność gospodarcza;
- działy specjalne produkcji rolnej;
- najem, podnajem, dzierżawa, poddzierżawa oraz inne umowy o podobnym charakterze, w tym również dzierżawa, poddzierżawa działów specjalnych produkcji rolnej oraz gospodarstwa rolnego lub jego składników na cele nierolnicze albo na prowadzenie działów specjalnych produkcji rolnej, z wyjątkiem składników majątku związanych z działalnością gospodarczą;
- kapitały pieniężne i prawa majątkowe, w tym odpłatne zbycie praw majątkowych innych niż nieruchomości, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz prawa wieczystego użytkowania gruntów;
- odpłatne zbycie nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, prawa wieczystego użytkowania gruntów, innych rzeczy, jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane w przypadku odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych - przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie, a innych rzeczy - przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie;
- inne źródła.
Powyższa klasyfikacja ma umożliwić właściwe zakwalifikowanie przychodu do jednego ze źródeł wskazanych przez ustawodawcę. Ma to bardzo duże znaczenie nie tylko dla wyboru odpowiedniego formularza zeznania podatkowego, ale przede wszystkim dla ustalania momentu powstania przychodu, a także wielkości kosztów jego uzyskania, a w konsekwencji również wysokości podatku dochodowego.
