Na właściwe funkcjonowanie przedsiębiorstwa składa się wiele czynników, w tym takich o charakterze organizacyjnym. Aby dany podmiot mógł sprawnie działać, niezbędne jest wprowadzenie pożądanej organizacji czasu pracy, dzięki temu bowiem pracodawca będzie mógł w pełni wykorzystać możliwości, jakimi dysponują jego pracownicy. Jak prawidłowo ustalić system i rozkład czasu pracy – na to pytanie odpowiadamy w tym artykule.
Organizacja czasu pracy – podstawy prawne
Przepisy dotyczące czasu pracy zostały zawarte w dziale 6 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwanej dalej „kp”. W odniesieniu do określonych grup pracowników stosuje się szczególne rozwiązania przewidziane w odrębnych aktach prawnych (np. ustawa – Karta Nauczyciela). Nie zmienia to faktu, że kp stanowi podstawowe źródło prawa w przedmiocie organizacji czasu pracy.
Tryb ustalenia systemów i rozkładów czasu pracy oraz przyjętych okresów rozliczeniowych
Zgodnie z art. 150 § 1 kp systemy i rozkłady czasu pracy, oraz przyjęte okresy rozliczeniowe ustala się w:
- układzie zbiorowym pracy (uzp) lub
- regulaminie pracy lub
- obwieszczeniu – jeżeli pracodawca nie jest objęty uzp lub nie jest obowiązany do wydania regulaminu pracy.
Przepisy kp przewidują jednak kilka wyjątków od powyższej zasady, kiedy należy zastosować szczególne procedury, co z kolei wynika ze specyfiki danej formy organizacyjnej czasu pracy lub innych uwarunkowań – istotnych z punktu widzenia ochrony praw pracownika. Wyjaśniamy te kwestie w dalszej części niniejszego artykułu.
Wprowadzenie systemu przerywanego czasu pracy
System przerywanego czasu pracy wprowadza się:
- w uzp;
- w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – w porozumieniu z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u tego pracodawcy;
- na podstawie umowy o pracę, przy czym dotyczy to wyłącznie pracodawcy będącego osobą fizyczną, prowadzącego działalność w zakresie rolnictwa i hodowli, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa.
Tryb wprowadzenia przedłużonych okresów rozliczeniowych w ramach równoważnego czasu pracy
W szczególnie uzasadnionych przypadkach oraz przy pracach uzależnionych od pory roku i warunków atmosferycznych miesięczny okres rozliczeniowy obowiązujący w systemie równoważnego czasu pracy może być przedłużony odpowiednio do 3 lub 4 miesięcy (art. 135 § 2 i 3 kp).
Pracodawca, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, a także pracodawca, u którego zakładowa organizacja związkowa nie wyraża zgody na ustalenie lub zmianę systemów i rozkładów czasu pracy oraz okresów rozliczeniowych, może stosować wydłużone okresy rozliczeniowe czasu pracy nieprzekraczające 3 lub 4 miesięcy przewidziane w ramach systemu równoważnego czasu pracy – po uprzednim zawiadomieniu właściwego inspektora pracy.
Systemy czasu pracy stosowane na podstawie umowy o pracę
Zastosowanie do pracownika systemów:
- skróconego tygodnia pracy (art. 143 kp),
- pracy weekendowej (art. 144 kp)
– następuje na podstawie umowy o pracę.
Przedłużanie okresów rozliczeniowych oraz ustalenie ruchomego czasu pracy
Zgodnie z art. 150 § 3 kp przedłużenie okresu rozliczeniowego uzasadnione przyczynami obiektywnymi lub technicznymi albo dotyczącymi organizacji pracy nie więcej jednak niż do 12 miesięcy (art. 129 § 2 kp) oraz rozkłady czasu pracy przewidziane w tzw. ruchomym czasie pracy (art. 140(1) kp) ustala się:
- w uzp lub w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi; jeżeli nie jest możliwe uzgodnienie treści porozumienia ze wszystkimi organizacjami związkowymi, pracodawca uzgadnia treść porozumienia z organizacjami związkowymi reprezentatywnymi w rozumieniu art. 25(3) ust. 1 lub 2 ustawy o związkach zawodowych, z których każda zrzesza co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, albo
- w porozumieniu zawieranym z przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy – jeżeli u pracodawcy nie działają zakładowe organizacje związkowe.
Rozkłady czasu pracy przewidziane w ruchomym czasie pracy (art. 140(1) kp) mogą być stosowane również na pisemny wniosek pracownika, niezależnie od przepisów określonych w art. 150 § 3 kp.
System i rozkład czasu pracy -podsumowanie
Ustalenie systemów i rozkładów czasu pracy oraz okresów rozliczeniowych w racjonalny sposób, zoptymalizowany pod kątem profilu funkcjonowania danego podmiotu, niewątpliwie stanowi ważny element w działalności gospodarczej. Jednocześnie należy pamiętać o przepisach kp dotyczących tych kwestii – wspomniane regulacje muszą być przestrzegane. Normy prawa pracy zasadniczo precyzyjnie określają zasady organizacji czasu pracy. W standardowych przypadkach ustalenia w tym zakresie są zawierane w uzp lub regulaminie pracy albo w obwieszczeniu. W pewnych okolicznościach konkretny system czasu pracy może być wprowadzony na podstawie umowy o pracę.
