Umowa o dzieło jest jedną z najczęściej stosowanych umów w Polsce, tuż obok umowy zlecenia. Bardzo często zastępuje ona stosunek pracy, choć w rzeczywistości wykonawca zobowiązania nigdy nie może być traktowany jako pracownik. Czym więc charakteryzuje się prawidłowo zawarta umowa o dzieło?
Umowa o dzieło – umowa nazwana
Kodeks cywilny dzieli umowy na dwie kategorie:
-
nazwane – są to kontrakty uregulowane w konkretnych ustawach, odnoszące się do konkretnych praw i obowiązków stron danego zobowiązania;
-
nienazwane – są to umowy, które co prawda nie zostały uregulowane w żadnej istniejącej ustawie, jednak możliwość ich zawarcia wynika z ogólnego prawa zobowiązań. W tym przypadku dokładna treść obowiązków oraz praw stron jest regulowana wyłącznie przez samych zainteresowanych. Pamiętajmy jednak, że cała umowa nienazwana musi być zgodna z powszechnie obowiązującymi przepisami, zasadami współżycia społecznego oraz nie może stawiać jednej ze stron w lepszej pozycji niż druga.
Umowa o dzieło należy do pierwszego rodzaju kontraktów – jej dokładną regulację możemy odnaleźć w Kodeksie cywilnym. Zobowiązanie to jest również określane mianem umowy rezultatu, ponieważ podstawowym celem jest tutaj osiągnięcie określonego wyniku, a nie sam proces twórczy, tak jak ma to miejsce np. przy umowie zlecenia.
Umowa o dzieło - definicja
Zgodnie z treścią art. 627 kc przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. W rzeczywistości przedmiotem takiego zobowiązania może być wszystko, co stanowi końcowy efekt jakiejś pracy – np. stworzenie artykułu, piosenki, wykonanie jednorazowej usługi sprzątania, osiągnięcie jakiegoś wyznaczonego celu. W przypadku umowy o dzieło najważniejszy jest zawsze rezultat, którego wykonanie obiecuje wykonawca.
Wyrok SA w Białymstoku z 23 lipca 2020 roku (sygn. akt III AUa 228/20)
Przedmiotem umowy o dzieło jest doprowadzenie do weryfikowalnego i jednorazowego rezultatu, zdefiniowanego przez zamawiającego w momencie zawierania umowy. Dzieło jest wytworem, który w momencie zawierania umowy nie istnieje, jednak jest w niej z góry przewidziany i określony w sposób wskazujący na jego indywidualne cechy. Dlatego też jednym z kryteriów umożliwiających odróżnienie umowy o dzieło od umowy o świadczenie usług jest możliwość poddania dzieła sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych. Sprawdzian taki jest zaś niemożliwy do przeprowadzenia, jeśli strony nie określiły w umowie cech i parametrów indywidualizujących dzieło. Przedmiot umów z udziałem profesjonalisty stanowi elementarną cechę kontraktu opisanego w treści art. 627 kc. Powinien on być oznaczony in concreto, ściśle według schematu właściwego dla danego rodzaju umowy, niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności i oczywistości jego powstania z racji określonych umiejętności, cech osobistych wykonawcy. Oznaczenie dzieła następuje przy tym pierwotnie – już w trakcie układania postanowień umownych. Ułomna konstrukcja przedmiotu umów nie rodzi z kolei żadnego domniemania (faktycznego ani prawnego), że chodzi wyłącznie o uzyskanie konkretnego rezultatu. Ten może być osiągnięty w toku wykonania różnych rodzajów umów. Wynika z tego, że na gruncie ubezpieczenia społecznego umowa, której przedmiot został przez profesjonalistę określony nieprecyzyjnie, nie może być kwalifikowana jako wyjątek od reguły, usprawiedliwiający fakt niepodlegania ubezpieczeniu społecznemu. Taki brak kryteriów określających pożądany przez zamawiającego wynik (wytwór) umowy prowadzi natomiast do wniosku, że przedmiotem zainteresowania zamawiającego jest wykonanie określonych czynności, a nie ich rezultat.
Umowa o dzieło - wynagrodzenie
Umowa o dzieło jest umową odpłatną, dlatego też w każdym przypadku zamawiający musi dokonać zapłaty za wytworzony przedmiot lub osiągnięty przez wykonawcę cel. Przepisy nie dopuszczają w żadnym wypadku, aby tego rodzaju zobowiązania były bezpłatne. Pamiętajmy jednak, że wykonawca może otrzymać swoje wynagrodzenie w różnych formach:
-
pieniężnej – jest to najczęstsza i najbardziej praktyczna postać zapłaty za należycie wykonaną umowę;
-
niepieniężnej – np. poprzez przeniesienie własności innej rzeczy lub prawa należącego do zamawiającego, wykonanie usługi na rzecz twórcy dzieła.
Wynagrodzenie należne wykonawcy może być zapłacone na kilka sposobów. Decydujące znaczenie ma tutaj wielkość zamówionego dzieła oraz ilość czasu potrzebna do jego wykonania. W praktyce do najpopularniejszych form zapłaty należą:
-
uiszczenie całego należnego wynagrodzenia po podpisaniu umowy, ale przed jej wykonaniem – jest to jednak ryzykowne dla zamawiającego;
-
uiszczenie całego należnego wynagrodzenia dopiero po zrealizowaniu całej umowy, a więc po wykonaniu dzieła i przyjęcia go bez zastrzeżeń przez zamawiającego – jest to ryzykowne dla wykonawcy;
-
uiszczenie zaliczkowo części wynagrodzenia przed jego wykonaniem, ewentualnie w trakcie jego wykonywania, a następnie zapłacenie brakującej kwoty po przyjęciu dzieła przez zamawiającego – ta forma sprawdza się przy dużych zamówieniach wymagających sporej ilości czasu, jest także bezpieczna zarówno dla zamawiającego, jak i samego wykonawcy.
Pamiętajmy, że określenie wysokości wynagrodzenia oraz sposobu płatności należy wyłącznie do samych stron zobowiązania, nie jest jednak niezbędnym elementem umowy o dzieło, co podkreślił Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 15 maja 2014 roku w sprawie o sygn. akt II CSK 450/13. Jeżeli strony nie określą żadnego wynagrodzenia w zawartej przez siebie umowie, poczytuje się w razie wątpliwości, że miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie.
Umowa o dzieło - prawa i obowiązki zamawiającego
Podstawowym obowiązkiem każdej osoby, która zamawia określone dzieło, jest zapłata umówionego wynagrodzenia. Zamawiający musi także:
-
odebrać dzieło ukończone przez wykonawcę;
-
współpracować z drugą stroną umowy w zakresie tworzenia dzieła – tylko, gdy strony wyraźnie o tym postanowią;
-
zapłacić wynagrodzenie wykonawcy, także gdy dzieło nie zostało ukończone z winy zamawiającego.
Do podstawowych praw każdego zamawiającego zaliczymy natomiast:
-
możliwość odliczenia tego, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła;
-
prawo do obniżenia wynagrodzenia w przypadku wad wykonanego dzieła;
-
uprawnienie do odstąpienia od umowy;
-
możliwość wezwania wykonawcy do oddania dzieła, gdy opóźnia się on z realizacją umowy.
Umowa o dzieło - prawa i obowiązki wykonawcy
Podstawowym obowiązkiem każdego wykonawcy jest terminowe oddanie kompletnego dzieła, zgodnie z wytycznymi zamawiającego. Dodatkowo taka osoba jest zobowiązania do wykorzystania materiałów dostarczonych przez zamawiającego, które są niezbędne do realizacji oznaczonego dzieła – w sytuacji, gdy część takich środków pozostanie w nadmiarze, wykonawca musi zwrócić je zamawiającemu.
Do podstawowych praw wykonawcy zaliczymy natomiast:
-
żądanie zapłaty za prawidłowo wykonaną umowę – wykonawca ma prawo do wynagrodzenia także w przypadku nieukończenia dzieła, jeśli było to skutkiem zawinionego zachowania zamawiającego;
-
oczekiwanie współpracy z zamawiającym – przy czym zamawiający nie może ingerować w sposób działania wykonawcy (wtedy mielibyśmy do czynienia z umową zlecenia);
-
prawo do odstąpienia od umowy.
Umowa o dzieło - roszczenia
Czasami zdarza się, że wykonane dzieło jest wadliwe, choć początkowo nic na to nie wskazuje. Zamawiającemu przysługują wówczas roszczenia względem wykonawcy o naprawę stworzonego przedmiotu, ewentualnie o zwrot zapłaconej ceny. Zgodnie z treścią art. 646 kc roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem 2 lat od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane.
Wyrok SA w Krakowie z 16 kwietnia 2019 roku (sygn. akt I Aga 488/18)
W przypadku, gdy na żądanie zamawiającego przyjmujący zamówienie usuwa wady dzieła (art. 636 kc), bieg terminu przedawnienia roszczenia odszkodowawczego nie rozpoczyna się z chwilą oddania dzieła. Tym samym, niezbędne jest ustalenie innej daty początku biegu terminu przedawnienia, przy odpowiednim odwołaniu się do treści art. 120 kc oraz uwzględnieniu specyfiki, natury i treści tego roszczenia.
Umowa o dzieło - podsumowanie
Umowa o dzieło należy do kategorii zobowiązań rezultatu, gdzie najistotniejszy jest efekt prac danego wykonawcy. Zobowiązania tego rodzaju muszą być zawsze odpłatne, przy czym to strony decydują, w jakiej formie i wysokości nastąpi uiszczenie wynagrodzenia. Umowa o dzieło generuje szereg różnych praw i obowiązków, zarówno po stronie zamawiającego, jak i wykonawcy. Roszczenia z tytułu jej wykonania wygasają z upływem 2 lat od chwili oddania dzieła lub dnia, w którym dzieło powinno być oddane.
