Zakaz konkurencji w umowie B2B

Umowy B2B stanowią obecnie bardzo popularną formę współpracy pomiędzy dwoma podmiotami będącymi przedsiębiorcami. Często osoby dotychczas pracujące na podstawie umowy o pracę lub innego kontraktu decydują się na samozatrudnienie i zawarcie umowy B2B, ponieważ pozwala to im uzyskać wyższe wynagrodzenie. Bez wątpienia w przypadku umowy o pracę zakaz konkurencji jest jak najbardziej możliwy. Jak wygląda to przy zawieraniu umowy B2B, przedstawiamy w treści tego artykułu.

Umowa B2B a umowa o pracę

Zawarcie umowy B2B oznacza, że nie występuje podporządkowanie charakterystyczne dla umowy o pracę. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie wypełniające elementy definicji stosunku pracy jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Zatem, gdyby jednak druga strona umowy wymagała stawiania się w wyznaczonym przez siebie miejscu i czasie i wykonywania czynności pod nadzorem mimo zawarcia umowy B2B, to taka umowa może zostać uznana za umowę o pracę. Prowadzenie działalności gospodarczej i zawarcie umowy B2B nie pozbawia samozatrudnionego prawa do podejmowania zleceń od innych podmiotów. Pozwala to zwiększyć dochody takiej osoby. Przy czym warto zwracać uwagę na to, czy w zawieranych umowach B2B zawarte zostały zakazy konkurencji oraz czy w związku z ich obowiązywaniem możliwe jest zawarcie kolejnych umów B2B bez ryzyka narażenia się na uznanie, że doszło do naruszenia zakazu konkurencji.

Należy pamiętać, że jeśli z treści umowy B2B wynika, że wyczerpuje ona elementy stosunku pracy, czyli jeśli samozatrudniony zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania samozatrudnionego za wynagrodzeniem, to umowa ta może być zakwalifikowana jako umowa o pracę, a nie kontrakt B2B. Zapisy umowy będą wtedy interpretowane z uwzględnieniem tego faktu.

Zobacz też:

Zakaz konkurencji w umowie o pracę

Umowa o zakazie konkurencji w przypadku pracowników uregulowana została w Kodeksie pracy. Prawo pracy dopuszcza możliwość zawarcia umowy o zakazie konkurencji, na mocy której pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność.

Pracownik, który naruszy zakaz konkurencji przewidziany w umowie, musi liczyć się z tym, że pracodawca, który poniósł z tego tytułu szkodę, może dochodzić od niego wyrównania tej szkody na zasadach określonych w przepisach dotyczących odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy. Umowa o zakazie konkurencji może obejmować okres po ustaniu zatrudnienia, jeżeli pracodawca i pracownik mają dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. W umowie o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia określa się także okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy.

Odszkodowanie to nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach. W razie sporu o odszkodowaniu orzeka sąd pracy.

W przypadku zawarcia umowy o zakazie konkurencji obejmującej okres po ustaniu zatrudnienia zakaz konkurencji przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania.

Zakaz konkurencji w przypadku umowy agencyjnej

W Kodeksie cywilnym zakaz konkurencji został przewidziany tylko w przypadku umowy agencyjnej, gdyż w tym przypadku strony mogą ograniczyć działalność agenta mającą charakter konkurencyjny na okres po rozwiązaniu umowy agencyjnej. Ograniczenie działalności konkurencyjnej musi nastąpić w tym przypadku w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Ograniczenie działalności konkurencyjnej jest ważne, o ile dotyczy grupy klientów lub obszaru geograficznego, objętych działalnością agenta oraz rodzaju towarów lub usług stanowiących przedmiot umowy.

Zakaz konkurencji w przypadku umowy agencyjnej nie może przekroczyć okresu dłuższego niż 2 lata od rozwiązania umowy.

W przypadku umowy agencyjnej przepisy kc przewidują rekompensatę za zawarcie zakazu konkurencji wypłacaną przez dającego zlecenie agentowi. Przepisy nie określają wysokości tej rekompensaty, a jedynie wskazuję, że ma to być odpowiednia suma pieniężna za ograniczenie działalności konkurencyjnej w czasie jego trwania. Jeżeli strony nie określą w umowie odpowiedniej sumy pieniężnej, należy się suma w wysokości odpowiedniej do korzyści osiągniętych przez dającego zlecenie na skutek ograniczenia działalności konkurencyjnej oraz utraconych z tego powodu możliwości zarobkowych agenta.

Rekompensata przysługuje, chyba że co innego wynika z umowy albo że umowa agencyjna została rozwiązana na skutek okoliczności, za które agent ponosi odpowiedzialność.

Umowa B2B to umowa zawierana pomiędzy przedsiębiorcami, która regulowana jest poprzez przepisy prawa cywilnego. Umowa ta należy do kategorii umów nienazwanych. Z uwagi na to stosowana jest do niej zasada swobody umów, co oznacza, że strony swobodnie kształtują stosunek prawny, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Odpowiadając na pytanie zawarte w tytule niniejszego artykułu, trzeba stwierdzić, że w umowie B2B może zostać zawarty zakaz konkurencji. Jest to zgodne z prawem. Przy czym należy pamiętać, że do zakazu konkurencji określonego w umowie B2B, która jest umową nienazwaną, nie będą stosowane przepisy kp dotyczące pracowniczego zakazu konkurencji czy przepisy kc określające zakaz konkurencji w przypadku umowy agencyjnej.

Najczęściej zakaz konkurencji w umowie B2B ustanawiany jest na okres zawierania umowy, choć możliwe jest jego rozszerzenie na czas po zakończeniu współpracy przedsiębiorców.

Dlatego też w przypadku umowy B2B, która jest umową nienazwaną, istnieje możliwość ustanowienia zakazu konkurencji na czas po zakończeniu współpracy i to bez prawa do odszkodowania.

Jak wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2013 roku (sygn. V CSK 30/13): „Klauzula konkurencyjna bez ekwiwalentu, przy zastrzeżeniu kary umownej za jej naruszenie, mimo braku symetrii nie traci sensu gospodarczego i mieści się w granicach lojalności kontraktowej”.

W przypadku umowy B2B przepisy prawa nie wskazują maksymalnego czasu obowiązywania zakazu konkurencji po zakończeniu współpracy. Zawsze jednak trzeba kierować się zdrowym rozsądkiem, dlatego pomocne do określenia czasookresu zakazu konkurencji po ustaniu umowy B2B mogą być regulacje dotyczące umowy agencyjnej, w której przypadku przewidziano maksymalny okres 24 miesięcy. W praktyce w przypadku umowy B2B zakaz konkurencji zawierany jest na okres od 6 do 24 miesięcy po ustaniu współpracy. Ostatecznie to strony decydują o tym, jaki okres wskażą w umowie.

Wprawdzie przepisy prawa nie przewidują rekompensaty za zawarcie w umowie B2B klauzuli o zakazie konkurencji po zakończeniu współpracy, jednak brak takiego ekwiwalentu może skutkować nieważnością takiego postanowienia. Przy formułowaniu zakazu konkurencji po ustaniu umowy na podstawie zasady swobody umów należy mieć na uwadze to, że brak odszkodowania w takim przypadku może naruszać zasady współżycia społecznego. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 11 września 2003 roku (sygn. III CKN 579/01): „Nie można bowiem uznać, aby zgodne było z zasadami współżycia społecznego zobowiązanie zleceniobiorcy do niepodejmowania działalności konkurencyjnej przez trzy lata po ustaniu umowy, bez jakiegokolwiek ekwiwalentu”. Takie ustalenie może zostać uznane za nieważne, gdyż narusza zasady współżycia społecznego. Ostatecznie rozstrzyga o tym sąd powszechny.

Spotkać można się także z poglądem, że na podstawie swobody umów można wprowadzić do umowy B2B nieodpłatny zakaz działalności konkurencyjnej zarówno w trakcie trwania umowy, jak i po jej ustaniu, a nawet obwarować naruszenie tego postanowienia karą umowną. Tak ukształtowane postanowienie umowy nie narusza granic swobody zawierania i będzie ważne i skuteczne.

Zakaz konkurencji w umowie B2B a kara umowna

Wprowadzając zakaz konkurencji do umowy B2B, jak już zostało wskazane, można nałożyć na stronę go naruszającą karę umowną. Jest to bardzo często spotykane rozwiązanie w tego rodzaju kontraktach. Kara umowna to zastrzeżenie w umowie dotyczące naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego poprzez zapłatę określonej sumy. Kara umowna w umowie B2B powinna zostać ustalona przez obie strony. Gdyby jednak jedna ze stron umowy przekazała wzór umowy zawierający wiele zapisów dotyczących kar umownych, warto negocjować te zapisy. W przypadku stwierdzenia naruszenia zakazu konkurencji, gdy została zastrzeżona z tego tytułu kara umowna, strona, która ją naruszyła, ma obowiązek zapłacić drugiej stronie karę umowną.

Przy czym kara umowna może być miarkowana:

jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, lub
jeśli kara umowna jest rażąco wygórowana.

Kara umowna będzie uznana za rażąco wygórowaną, jeżeli w momencie jej zastrzeżenia taka była albo stała się rażąco wygórowana w następstwie późniejszych okoliczności. W kontekście zakazu konkurencji ocena rażącego wygórowania kary umownej będzie dokonywana z uwzględnieniem wysokości odszkodowania z tytułu powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej oraz rozmiaru szkody poniesionej i sposobu zachowania się strony związanej zakazem konkurencji.

Kiedy zakaz konkurencji w umowie B2B może być uznany za nieważny?

Za nieważny może zostać uznany zakaz konkurencji, który:

jest bezterminowy;
jest niejasny;
jest bezwzględny;
wyklucza podjęcie po zakończeniu współpracy działalności gospodarczej w zakresie kompetencji podmiotu, którego dotyczy zakaz;
ustanowiony jest na kilka lat po zakończeniu współpracy stron bez ekwiwalentu pieniężnego.

Naruszenie zakazu konkurencji w umowie B2B

W przypadku stwierdzenia, że doszło do naruszenia zakazu konkurencji, należałoby w pierwszej kolejności wezwać stronę, która objęta jest tym zakazem do zaprzestania jego naruszania pod rygorem skierowania sprawy na drogę sądową i egzekwowania ustaleń wynikających z nałożonego zakazu, w tym kar umownych. Jeżeli nie odniesie to skutku lub stwierdzone zostanie naruszenie interesów podmiotu, z którym prowadzona była współpraca, a ustanowiono zakaz konkurencji, sprawa będzie musiała trafić pod rozstrzygnięcie sądu powszechnego.

Podsumowanie

Podsumowując powyższe rozważania, dopuszczalne jest zawarcie w umowie B2B zakazu konkurencji. Jednak ważne, aby zachować przy tym rozsądek. Czasem jego zbytnie obostrzenie może skutkować ustaleniem jego nieważności. Warto w takich sytuacjach skorzystać z porady fachowca, który opracuje lub przeanalizuje proponowane zapisy.

Polecamy:

Najważniejsze zmiany w wynagrodzeniach i Kodeksie pracy