Dotychczas dłużnik w celu ogłoszenia upadłości musiał najpierw uiścić opłatę sądową do wniosku o ogłoszenie upadłości. Bez tej opłaty procedura nie byłaby możliwa do wykonania. Z drugiej zaś strony kto ogłasza najczęściej upadłość? Firmy, które cechują się trudną sytuacją finansową, brakiem bieżących środków finansowych, wręcz często już zadłużeniem. Czy więc wymóg uiszczenia opłaty, bez której ogłoszenie upadłości byłoby niemożliwe stanowi zasadne podejście sądów? Jak więc zwiększają się prawa dłużników?
Prawo upadłościowe i naprawcze niezgodne z Konstytucją
Trybunał Konstytucyjny w 2012 roku (sprawa P 11/10) ogłosił, że przepis ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze art. 32 ust. 1, w brzmieniu: “W stosunku do dłużnika nie stosuje się przepisów o zwolnieniu od kosztów sądowych” uznaje się za niezgodny z Konstytucją. W wyroku wskazano, że przepis ogranicza prawo do sądu poprzez brak możliwości ubiegania się o zwolnienie z obowiązku wniesienia opłaty. Trybunał wskazał naruszenie art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., w którym mowa o warunkach nakładania ograniczeń wolności i praw: “(...) Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”. W tym wypadku bowiem brak wniesienia opłaty skarbowej, nawet w sytuacji zasadności wniosku o upadłość powodował jego odrzucenie.
Zamiana przepisów 2013
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego wymusił zmianę brzmienia przepisów Prawo upadłościowe i naprawcze. Po 10 miesiącach od ogłoszonego stanowiska TK weszła w życie nowelizacja ustawy. Uchylono całkowicie wspomniany art. 32 ust. 1. W przepisach pozostał tym samym zapis mówiący o obciążeniu dłużnika kosztami sądowymi jedynie w niektórych sytuacjach jak np. oddalenie wniosku ze względu na krótki okres niewypłacalności i stosunkowo małą wartość zadłużenia.
Jak ubiegać się o zwolnienie z opłat sądowych?
Zwolnienie od uiszczania kosztów sądowych w przypadku wniosku o ogłoszenie upadłości możliwe jest na wniosek dłużnika, który przedstawi sądowi swoją sytuację materialną. Dodatkowo dłużnik będący osobą fizyczną aby domagać się zwolnienia z opłat musi złożyć oświadczenie z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść wymaganych opłat bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone ponadto oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych.
W przypadku spółki, aby uzyskać zwolnienie z obowiązku uiszczania opłaty musi ona wykazać - udowodnić, że nie ma dostatecznych środków na jej uiszczenie. Nie wystarczy samo oświadczenie wspólników. Przepisy nie wskazują dokumentów, na podstawie których możliwe jest potwierdzenie trudnej sytuacji finansowej. W praktyce mogą to być wyciągi bankowe, zapisy ksiąg rachunkowych, bilansów i sprawozdań finansowych.
Co z pozostałymi opłatami?
Opłata do wniosku nie jest jedyną jaka pojawia się w postępowaniu upadłościowym. Dłużnikowi przysługuje ubieganie się o zwolnienie również z pozostałych opłat jak wynagrodzenie syndyka czy biegłego za wydanie opinii. W decyzji wydanej przez sąd zwolnienie z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych może zostać przyznane nie w całości a częściowo. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdy na podstawie przedstawionych dokumentów sąd uzna, że ogłaszający upadłość ma możliwość poniesienia chociaż części opłat. Wówczas wnioskodawca zgodnie z opinią sądu będzie zobowiązany do uiszczenia opłat w wymiarze w jakim wskazał sąd aby wszczęcie postępowania upadłościowego było w ogóle możliwe.
Uwaga - trudna sytuacja finansowa może prowadzić do oddalenia wniosku o upadłość
Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze sąd może zdecydować o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania. Zatem podczas rozważania wniosku dłużnika o zwolnienie go z obowiązku uiszczenia kosztów postępowania sąd zapewne jednocześnie będzie rozważał ogólną zasadność wniosku o ogłoszenie upadłości. Głównym celem bowiem podstępowania upadłościowego jest zaspokojenie wierzycieli upadłego dłużnika, a nie przysporzenie korzyści samemu dłużnikowi.
