Czy można sprawdzić trzeźwość pracowników – jakie zmiany nas czekają?

Każdy pracownik powinien wykonywać swoje obowiązki zgodnie z poleceniem przełożonego w sposób poprawny i rzetelny. Nie będzie to jednak możliwe, gdy zatrudniony znajduje się w stanie upojenia alkoholowego lub spożywał narkotyki. Pracodawca ma pełne prawo sprawdzić trzeźwość pracowników – przepisy w tym zakresie będą znowelizowane.

Trzeźwość pracowników

Każda zatrudniona osoba ma obowiązek wykonywać swoje obowiązki, będąc w stanie trzeźwości. Zakazane jest przychodzenie do pracy po spożyciu alkoholu nawet w najmniejszej ilości. Zgodnie z przepisami spożywanie nawet najmniejszej ilości takich napojów w pracy jest niedozwolone, choćby było uzasadnione różnymi okazjami pojawiającymi się w firmie (np. urodziny kolegi, zawarcie ważnej umowy dla przedsiębiorstwa).

Jeśli pracownik będzie wykonywał swoje obowiązki w stanie po spożyciu alkoholu, naraża się wówczas na odpowiedzialność względem pracodawcy. Przełożony może w takiej sytuacji zastosować nawet zwolnienie w trybie dyscyplinarnym, choćby pracownik dopuścił się tylko raz takiego występku.

Badanie trzeźwości pracownika

Ocena stanu trzeźwości pracownika nie zawsze jest możliwa poprzez samą obserwację pracownika, szczególnie jeśli spożycie alkoholu było niewielkie. Konieczne staje się wówczas przeprowadzenie badania wydychanego powietrza lub parametrów krwi, które jednoznacznie określą, czy i kiedy pracownik spożywał alkohol i w jakiej dokładnie ilości.

Na chwilę obecną problematyka badania trzeźwości pracownika została uregulowana poza Kodeksem pracy. Właściwe rozwiązania znajdziemy dopiero w art. 17 Ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Zgodnie z powyższym przepisem kierownik zakładu pracy lub osoba przez niego upoważniona mają obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał go w czasie pracy. Okoliczności stanowiące podstawę decyzji powinny być podane pracownikowi do wiadomości.

Uprawnienia kierownika zakładu pracy służą również organowi nadrzędnemu nad danym zakładem pracy oraz organowi uprawnionemu do przeprowadzenia kontroli zakładu pracy. Na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej, a także na żądanie pracownika, badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego. Zabiegu pobrania krwi dokonuje osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe.

Jak wynika z powyższego, pracodawca nie ma możliwości prawnych, aby samodzielnie zbadać trzeźwość pracowników – może to zrobić wyłącznie przy pomocy konkretnych osób. W praktyce niezbędne w tym celu staje się wezwanie policji oraz odprowadzenie danego pracownika na badania do szpitala lub przychodni, gdy nie wyraził zgody na badanie alkomatem.

Jeśli pracodawca próbowałby siłowo zbadać stan trzeźwości pracownika lub zrobiłyby to podstępem, naraża się wówczas na odpowiedzialność odszkodowawczą względem badanej osoby – dochodzi wtedy bowiem do bezprawnego naruszenia cudzych dóbr osobistych, nawet jeśli stan nietrzeźwości zostałby w ten sposób jednoznacznie potwierdzony.

Badanie trzeźwości pracowników – nowelizacja

Pracodawcy od lat postulowali zmianę przepisów prawa pracy, które pozwalałyby im na samodzielne przeprowadzanie badań trzeźwości swoich pracowników. Swoje stanowisko argumentowali potrzebą szybkiej kontroli podwładnego, którego stan uzasadnia przypuszczenie, że mógł on spożywać alkohol przed pracą lub w trakcie wykonywania swoich czynności.

Pod koniec maja 2021 roku na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji pojawił się projekt nowelizacyjny, który miał wprowadzić zmiany postulowane przez pracodawców. Według wstępnych założeń pracodawcy zyskają prawo do samodzielnego przeprowadzania tzw. testów równowagi. Pracodawcy będą musieli samodzielnie ustalać, czy badanie trzeźwości jest niezbędne zarówno do ochrony życia pracowników i innych osób, jak i do ochrony mienia pracodawcy, a następnie zrealizować je zgodnie z wytycznymi ustawowymi.

Według informacji rządowych nowe przepisy:

• określają czas przechowania w aktach osobowych informacji o przeprowadzonym badaniu trzeźwości;
• do przetwarzania danych dotyczących badania mogą być dopuszczone osoby posiadające pisemne upoważnienie;
• określają, że grupa pracowników objęta kontrolą trzeźwości, sposób realizacji kontroli oraz metoda kontroli mają być ustalone w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub w obwieszczeniu;
• obligują pracodawcę do przekazania informacji o sposobach przetwarzania, tj. o szczegółach badania, na piśmie;
• określają instytucje państwowe, które pracodawca czy też pracownik mogą zaangażować w proces badania;
• ustalają zakres danych, który organ przeprowadzający badanie przekazuje pracodawcy i pracownikowi niedopuszczonemu do wykonywania pracy z uwzględnieniem numeru PESEL lub dokumentu tożsamości potwierdzającego personalia badanego;
• wskazują, że pracodawca, w określonych przypadkach, może rozszerzyć badania także na kontrolę środków działających podobnie do alkoholu.

Trzeźwość pracowników można skontrolować na podstawie metod nieinwazyjnych, tj. niewymagających pobierania krwi. W praktyce wykorzystywane do tego będą najprawdopodobniej alkomaty, tak jak ma to miejsce w przypadku kontroli drogowych. Dokładna metoda badawcza oraz sposób jej przeprowadzania zostaną określone w regulaminie pracy danego zakładu lub układzie zbiorowym pracy. Możliwe jest także stworzenie obwieszczenia, w którym pracodawca poda do wiadomości wszystkim zatrudnionym, kiedy i w jaki sposób będzie odbywało się badanie ich trzeźwości. Ważną informacją jest jednak to, że zatrudniający będzie miał obowiązek informowania pracowników o wprowadzeniu kontroli trzeźwości nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania.

Kontrola trzeźwości nie będzie mogła naruszać godności i dobrego imienia badanej osoby ani stwarzać żadnego zagrożenia dla jej zdrowia lub życia. Jeśli badanie wykaże, że dany pracownik faktycznie spożywał alkohol, pracodawca zostanie zobowiązany do natychmiastowego odsunięcia takiej osoby od pracy. Nie zostanie przy tym pozbawiony możliwości zwolnienia dyscyplinarnego pracownika lub nałożenia na niego kary porządkowej zgodnie z przepisami zawartymi w kp.

Pracodawca zyska możliwość przetwarzania informacji o stanie trzeźwości pracownika wyłącznie przez okres 6 miesięcy od dnia wykonania omawianego badania i tylko na użytek zakładu pracy – zakazane będzie rozpowszechnianie tej informacji. W przypadku zastosowania kary porządkowej pracodawca będzie mógł przechowywać taką informację w aktach osobowych do czasu uznania kary za niebyłą. Po upływie powyższych terminów informacja o stanie trzeźwości pracownika będzie podlegała zniszczeniu – będzie usuwana z akt osobowych zatrudnionego.

Nowelizacja przepisów prawa pracy pozwoli pracodawcom nie tylko na badanie stanu trzeźwości pracowników, ale także ustalanie, czy nie zażywali oni narkotyków lub innych środków odurzających. W tym zakresie pracodawcy będą związani regulacjami stosowanymi odpowiednio przy sprawdzaniu stanu trzeźwości.

Równie istotną informacją jest to, że pracodawcy będą mieli możliwość badania nie tylko osób pozostających w stosunku pracy, ale także wykonujących swoje obowiązki firmowe na podstawie umów cywilnoprawnych (np. o dzieło lub zlecenie) – dotyczy to także osób, które świadczą pracę w ramach kontraktu B2B, czyli na podstawie własnej działalności gospodarczej. Nowelizacja zakłada także rozszerzenie katalogu kar porządkowych w kp, choć na tę chwilę nie wiadomo jak będą wyglądały nowe sankcje.

Jak sprawdzić trzeźwość pracowników – podsumowanie

Nowelizacja przepisów o badaniu trzeźwości pracowników jest istotną zmianą w polskim prawie pracy, choć tak naprawdę nie wiadomo, kiedy nowe przepisy wejdą w życie. Według wstępnych założeń pracodawca zyska szereg narzędzi, które pozwolą mu na samodzielne sprawdzenie stanu trzeźwości swoich pracowników oraz zastosowanie względem nich nowych kar porządkowych.