Jednym z rodzajów przychodu podlegającego opodatkowaniu jest tzw. przychód z nieodpłatnych świadczeń. Obowiązek podatkowy z tego tytułu dotyczy także podatników prowadzących działalność gospodarczą. W kontekście nieodpłatnych świadczeń warto zastanowić się, w jaki sposób interpretować sytuację, w której podatnik korzysta ze sprzętu należącego do kontrahenta, gdy sprzęt ten jest wykorzystywany nieodpłatnie do produkcji towarów dla użyczającego. Przeczytaj na czym polega nieodpłatne świadczenie i jakie skutki podatkowe budzi korzystanie z cudzego sprzętu.
Nieodpłatne świadczenie - zasady opodatkowania przychodu
Często przedsiębiorcy nie zdają sobie sprawy, że różnego rodzaju nieodpłatne świadczenia ze strony innych podmiotów mogą rodzić konieczność rozpoznania z tego tytułu przychodu podatkowego, a w dalszej kolejności zapłaty podatku.
Wskażmy, że zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 8 ustawy PIT przychodem z pozarolniczej działalności gospodarczej jest wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, obliczonych zgodnie z art. 11 ust. 2–2b, z zastrzeżeniem ust. 2g i art. 21 ust. 1 pkt 125 i 125a.
Przepisy doprecyzowujące reguły określania wysokości przychodu z tytułu nieodpłatnych świadczeń (art. 11 ust. 2–2b) wskazują, że wartość pieniężną świadczeń w naturze, z zastrzeżeniem ust. 2c oraz art. 12 ust. 2–2c, określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania.
Natomiast wartość pieniężną innych nieodpłatnych świadczeń ustala się:
jeżeli przedmiotem świadczenia są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia – według cen stosowanych wobec innych odbiorców;
jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi zakupione – według cen zakupu;
jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu lub budynku – według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku;
w pozostałych przypadkach – na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia.
Jeżeli świadczenia są częściowo odpłatne, przychodem podatnika jest różnica pomiędzy ich wartością ustaloną według zasad określonych w ust. 2 lub 2a a odpłatnością ponoszoną przez podatnika.
W rezultacie w sytuacji gdy kontrahent bez pobierania wynagrodzenia udostępnia swój sprzęt podatnikowi, to powinien on rozpoznać przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń w wysokości ceny rynkowej odpowiadającej odpłatnemu najmowi takiego sprzętu z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia.
Nieodpłatne świadczenie - istotne elementy przychodu
Trzeba zauważyć, że kwestia rozpoznania przychodu z nieodpłatnych świadczeń nie jest zdarzeniem jednoznacznym i oczywistym. Kluczowe w tym zakresie jest określenie i zdefiniowanie przesłanki nieodpłatności.
Warto zaznaczyć, że przepisy ustawy PIT nie wyjaśniają, w jaki sposób należy rozumieć pojęcie „nieodpłatnego świadczenia”.
W tym zakresie należy kierować się wykładnią językową, która ma pierwszeństwo. Zgodnie ze znaczeniem potocznym i językowym świadczeniem jest obowiązek wykonania lub przekazania czegoś na czyjąś rzecz, a także to, co jest z tytułu takich zobowiązań wykonywane lub przekazywane bądź obowiązek wykonania lub przekazania czegoś na czyjąś rzecz. Natomiast przymiotnik „nieodpłatny” znaczy tyle, co: niewymagający opłaty, taki, za który się nie płaci; bezpłatny.
Mając na uwadze powyższe, można więc wywnioskować, że w języku ogólnym zwrot „nieodpłatne świadczenie” oznacza fakt wykonania lub przekazania czegoś na czyjąś rzecz, nie żądając w zamian zapłaty (wzajemności).
W konsekwencji istotą świadczenia nieodpłatnego jest to, że podmiot otrzymujący wskazane świadczenie nie jest zobowiązany do wykonania żadnego świadczenia wzajemnego.
Z dostępnego orzecznictwa sądowego możemy dodatkowo wyprowadzić tezę, zgodnie z którą pod pojęciem nieodpłatnych świadczeń rozumieć należy te wszystkie zdarzenia prawne i zjawiska gospodarcze, których następstwem jest uzyskanie korzyści kosztem innego podmiotu lub te wszystkie zdarzenia prawne i gospodarcze w działalności osób prawnych, których skutkiem jest nieodpłatne – tj. niezwiązane z kosztami lub inną formą ekwiwalentu – przysporzenie majątku tej osobie, mające konkretny wymiar finansowy.
W rezultacie, biorąc powyższe pod uwagę, aby dane świadczenie uznać jako nieodpłatne, konieczne jest spełnienie następujących przesłanek:
- skutkiem danego działania jest uzyskanie korzyści tylko przez jedną ze stron danego stosunku,
- skutkiem danego działania jest koszt poniesiony tylko przez jedną ze stron danego stosunku,
- świadczenie ma konkretny wymiar finansowy.
Nieodpłatne świadczenie - podatkowe skutki korzystania z cudzego sprzętu
Podsumowując nasze dotychczasowe rozważania, możemy zatem stwierdzić, że kluczową cechą świadczenia nieodpłatnego jest to, aby otrzymujący takie świadczenie nie był zobowiązany do wykonania żadnego świadczenia wzajemnego.
Nie ma znaczenia, że ewentualne świadczenie wzajemne ma charakter ekwiwalentny. Analogicznie nie ma również znaczenia, czy świadczenie drugiej strony ma charakter pieniężny czy też niepieniężny.
O ekwiwalentności świadczeń decyduje ogół okoliczności i zależności gospodarczych zaistniałych w ramach danej transakcji.
Jak podkreślił także Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 listopada 2002 r. (sygn. FPS 9/02): pojęcie „nieodpłatnego świadczenia” ma szerszy zakres niż w prawie cywilnym. Obejmuje ono nie tylko świadczenie w cywilistycznym znaczeniu, lecz także w jego zakres wchodzą wszystkie zjawiska gospodarcze i zdarzenia prawne, których następstwem jest uzyskanie korzyści kosztem innego podmiotu lub te wszystkie zdarzenia prawne i zdarzenia gospodarcze w działalności osób prawnych, których skutkiem jest nieodpłatne, tj. niezwiązane z kosztami lub inną formą ekwiwalentu, przysporzenie majątku tej osobie, mające konkretny wymiar finansowy.
Przenosząc te wyjaśnienia na grunt analizowanego przez nas problemu, wskazać należy, że jeżeli podatnik korzysta z cudzego sprzętu celem produkcji towarów wyłącznie dla użyczającego kontrahenta, to nie możemy mówić o świadczeniu nieodpłatnym, ponieważ podmioty są względem siebie zobowiązane do określonych świadczeń wzajemnych.
W konsekwencji możemy wskazać, że nie wywołuje skutków podatkowych (dla obu stron transakcji) sytuacja, w której odbiorca przekazuje producentowi określone urządzenia nieodpłatnie, jednakże z zastrzeżeniem, że wskazane urządzenia będą zasadniczo wykorzystywane dla celów produkcji na rzecz odbiorcy udostępniającego sprzęt.
Przykład 1.
Kontrahent zawarł z podatnikiem umowę, na mocy której udostępni bez wynagrodzenia swój środek trwały w postaci maszyny do produkcji elementów złącznych, w zamian za co podatnik będzie produkował owe elementy wyłącznie dla kontrahenta po cenie ustalonej w umowie. W tych okolicznościach nie można zatem przyjąć, że po stronie podatnika powstaje przychód z nieodpłatnych świadczeń, ponieważ podatnik jest zobowiązany do wykonywania świadczenia wzajemnego.
Zagadnienie przychodu z tytułu nieodpłatnych świadczeń jest skomplikowaną tematyką, która każdorazowo wymaga dokonania analizy konkretnych relacji wiążących kontrahentów. Może bowiem okazać się, że z uwagi na określone świadczenia wzajemne fakt korzystania z cudzego sprzętu będzie dla podatnika zdarzeniem neutralnym podatkowo.
