Podstawa wymiaru składek istotna z punktu widzenia ubezpieczenia społecznego często wywołuje wątpliwości. Jedną z sytuacji, która może prowadzić do wątpliwości przy ustalaniu podstawy wymiaru składek, jest wypłacone odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji członkowi zarządu, który pełni funkcję na podstawie umowy o świadczeniu usług zarządzania.
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie członka zarządu pełniącego swoją funkcję na podstawie umowy świadczenia usług zarządzania
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu:
zatrudnienia w ramach stosunku pracy;
pracy nakładczej, służby;
wykonywania mandatu posła lub senatora;
wykonywania pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
pobierania zasiłku dla bezrobotnych, świadczenia integracyjnego i stypendium wypłacanych bezrobotnym oraz stypendium sportowego;
prowadzenia pozarolniczej działalności umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, współpracy przy tej działalności lub współpracy przy wykonywaniu umowy, przychodów z działalności wykonywanej osobiście przez osoby należące do składu rad nadzorczych, niezależnie od sposobu ich powoływania.
Umowa o zarządzanie zawarta z członkiem zarządu kwalifikowana jest jako inna umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.
W przypadku osób wykonujących pracę na podstawie umowy o świadczenie usług, do której zastosowanie znajdują przepisy kc odnośnie do zlecenia (kontrakt menedżerski), podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi przychód z tytułu tej umowy, jeżeli w umowie zlecenia określono odpłatność za jej wykonanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie.
Ubezpieczenie członka zarządu pełniącego swoją funkcję na podstawie umowy świadczenia usług zarządzania
Umowa o zarządzenie zawarta z członkiem zarządu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom:
emerytalnemu,
rentowemu,
wypadkowemu.
Ubezpieczenie chorobowe w przypadku umowy o zarządzanie zawartej z członkiem zarządu jest dobrowolne.
Wyłączenie odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji z podstawy wymiaru składek
Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wskazuje, że podstawy wymiaru składek nie stanowią odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w Kodeksie pracy.
Zakaz konkurencji członka zarządu spółki publicznej
Ustawa z dnia 9 czerwca 2016 roku o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami określa, że projekty uchwał w sprawie wynagrodzeń mogą także określać w szczególności wysokość i warunki przyznania członkom organu zarządzającego odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji.
Umowa o zakazie konkurencji nie może zostać jednak zawarta po rozwiązaniu lub wypowiedzeniu umowy z członkiem organu zarządzającego o świadczenie usług zarządzania na czas pełnienia funkcji, z obowiązkiem świadczenia osobistego takiego członka, bez względu na to, czy działa on w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej.
Dodatkowo ustawa wskazuje, że umowa o zakazie konkurencji z członkiem organu zarządzającego spółki może przewidywać okres zakazu konkurencji nieprzekraczający 6 miesięcy po ustaniu pełnienia funkcji.
Członek organu zarządzającego spółką, z którym zawarto umowę o zakazie konkurencji, w razie niewykonania lub nienależytego jej wykonania jest zobowiązany do zapłaty kary umownej na rzecz spółki, nie niższej niż wysokość odszkodowania przysługującego za cały okres zakazu konkurencji.
Zakaz konkurencji przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa o zakazie konkurencji, w razie podjęcia się pełnienia przez członka organu zarządzającego funkcji w innej spółce.
Do zakazu konkurencji określonego powyżej stosuje się odpowiednio przepisy kp dotyczące zakazu konkurencji. Jednak ustawa o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami określa maksymalną wysokość odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji. Odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji za każdy miesiąc nie może być wyższe niż 100% wynagrodzenia miesięcznego podstawowego otrzymanego przez członka organu zarządzającego przed ustaniem pełnienia funkcji.
Należy pamiętać, że przepisy ustawy o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami mają zastosowanie do podmiotów reprezentujących Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki, państwowe osoby prawne, komunalne osoby prawne w zakresie wykonywania praw z akcji przysługujących tym podmiotom.
Stanowisko ZUS-u – wyłączenie z podstawy wymiaru składek odszkodowania wypłaconego z tytułu zakazu konkurencji członkowi zarządu spółki publicznej
W interpretacji indywidualnej z 19 kwietnia 2023 roku (znak WPI/200000/43/275/2023) Centrala ZUS-u uznała brak obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne od wypłaconego odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji po rozwiązaniu umowy o świadczenie usług zarządzania z osobą objętą zakresem przedmiotowym ustawy o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami.
Podobne stanowisko zostało wyrażone m.in. w decyzji ZUS-u z 2 lipca 2019 roku (znak: WPI/200000/43/2019), w decyzji ZUS-u z 28 grudnia 2020 roku (znak: WPI/200000/43/2020) i w decyzji ZUS-u z 27 lutego 2020 roku (znak: DI/100000/43/2020).
Odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji członka innych spółek niż publiczne a podstawa wymiaru składek
Pojawia się jednak pytanie, co w sytuacji członków zarządów innych spółek, z którymi również zawarto umowy o zakaz konkurencji i wypłacono odszkodowanie. Należy wskazać, że § 2 ust. 1 pkt 4 Rozporządzenia z 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe odnosi się do umowy o zakazie konkurencji zawartej w kp i dotyczącej stosunku pracy. Tego rodzaju zawężenie podmiotowe i przedmiotowe nie pozwala na stosowanie tej regulacji do osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.
Jak wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z 13 lipca 2023 roku (sygn. II USKP 228/21): „Zakaz konkurencji jest częścią całego zobowiązania, a nie samodzielnym tytułem podlegania ubezpieczeniom społecznym. Jeśli jest częścią umowy cywilnej, to przychód z tej umowy, czyli również z zakazu konkurencji, stanowi podstawę składek. Uprawnione jest zatem stanowisko, że wyłączenie z podstawy wymiaru składek odszkodowania wypłaconego byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 1012 k.p., nie ma zastosowania do osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia […]”.
Przykład 1.
Czy odszkodowanie wypłacone z tytułu zakazu konkurencji panu Janowi będącemu prezesem zarządu spółki z o.o., w której określono zasady kształtowania wynagrodzeń członków zarządu spółki, działając na podstawie przepisów ustawy o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami, będzie uwzględniane w podstawie wymiaru na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne? Wobec przywoływanych regulacji i interpretacji indywidualnych należy wskazać, że w tym konkretnym przypadku odszkodowanie nie będzie stanowiło podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.
Przykład 2.
Czy odszkodowanie wypłacone z tytułu zakazu konkurencji panu Janowi zatrudnionemu na podstawie umowy o świadczeniu usług będącemu prezesem zarządu spółki z o.o., z którym zawarto umowę o zakazie konkurencji, gdy do spółki nie mają zastosowania przepisy ustawy o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami, będzie uwzględniane w podstawie wymiaru na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne? Wobec przywoływanych regulacji dopuszczalne jest zawarcie w przypadku spółek „prywatnych” umowy o zakazie na podstawie swobody umów. Jednak do tak ustanowionego zakazu konkurencji nie znajdują zastosowania regulacje kp wobec łączącej prezesa ze spółką umowy o charakterze cywilnoprawnym, dlatego też odszkodowanie wypłacone z tytułu umowy o zakazie konkurencji będzie uwzględnione w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.
Podsumowanie - odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji
Podsumowując, w zależności od tego, z jakim członkiem zarządu spółki została zawarta umowa o zakazie konkurencji, będzie konieczność uwzględnienia odszkodowania w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. W przypadku wszystkich spółek, do których nie odnoszą się przepisy ustawy o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami, odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji będzie wliczane do podstawy wymiaru składek, ponieważ wyłączenie spod oskładkowania dotyczy podmiotów ściśle określonych we wskazanym akcie prawnym z uwagi na odesłanie do stosowania przepisów kp o zakazie konkurencji.
