Przedsiębiorcy kooperujący ze sobą dokonują zarówno zakupów, jak i sprzedaży towarów oraz usług. Tym samym mają oni wzajemne roszczenia wobec siebie. W takim przypadku dokonują zapłaty barterowej. Podatnicy zastanawiają się, jak umowa barterowa powinna być rozliczona na gruncie podatku VAT i PIT.
Umowa barterowa
Regulacje dotyczące potrącania wzajemnych wierzytelności zawierają przepisy Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny.
Zgodnie z art. 498 § 1 i 2 kc, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
Z tego wynika, że wygaśnięcie zobowiązania przez potrącenie wierzytelności, czyli kompensacja należności, następuje wtedy, gdy dwa podmioty są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, a obie wierzytelności są wymagalne.
Przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy.
Należy zauważyć, że w polskim prawie barter uważany jest za jeden z rodzajów umowy zamiany, choć tak naprawdę nie może być tak traktowany, ponieważ jest to równoważąca się wartościowo wymiana towaru na towar, usługi na usługę, towaru na usługę czy też usługi na towar. Jest więc pojęciem szerszym niż zamiana, której przedmiotem mogą być tylko rzeczy.
Barter jest transakcją o charakterze bezgotówkowym, a w jej wyniku dochodzi do wymiany dóbr o tej samej wartości. Jego celem jest niedokonywanie dodatkowych rozliczeń pieniężnych pomiędzy kontrahentami, a w konsekwencji maksymalne uproszczenie obrotu gospodarczego, w tym rozliczeń podatkowych.
Mając powyższe na uwadze, należy stwierdzić, że przepisy podatkowe nie zawierają żadnych ograniczeń co do formy zapłaty należności. Nie ma zatem przeszkód do przyjęcia, że formą zapłaty może być barterowa wymiana świadczeń czy też kompensata rozliczeń. Taki sposób rozliczania wzajemnych należności przedsiębiorców nie stanowi bowiem naruszenia dyspozycji zawartej w ustawie o przedsiębiorczości.
Umowa barterowa – rozliczenie VAT
W przypadku podatku VAT podatnik nie jest rozliczany po dokonaniu zapłaty. Jednak dokonanie zapłaty ma wpływ na jego rozliczenie. Tym samym bardzo istotne jest rozstrzygnięcie, czy zapłata barterowa wpływa na rozliczenie podatku VAT.
Przykład 1.
Klient podatnika prowadzący działalność reklamową podpisał z nami umowę barterową. Podatnicy są czynnymi podatnikami podatku VAT. Przedmiotem świadczenia była usługa reklamowa (podatnik miał wypromować nasze towary w Internecie). W zamian za usługę otrzymał on nasze towary. Umowa została sporządzona na piśmie. Nie wpisano w niej daty, czyli terminu realizacji. Określono jedynie termin wykonania od 10 stycznia 2022 roku do 30 kwietnia 2022 roku. Wystawiliśmy naszemu klientowi fakturę 28 lutego 2022 roku, ponieważ w tym dniu wydaliśmy mu towar. Na umowie wpisaliśmy sposób zapłaty zgodnie z umową barterową. Czy to jest umowa barterowa, ponieważ daty są inne? Jak rozliczyć tę umowę w podatku VAT?
W analizowanym przypadku mamy do czynienia z umową barterową. W tym przypadku strony zobowiązały się do wykonania usługi i do przekazania towarów. To, że są różnice co do terminu wykonania świadczeń wzajemnych, nie powoduje, iż nie mamy do czynienia z umową barterową.
Obowiązek podatkowy powstaje więc u podatników w różnych terminach. W pierwszym przypadku – w momencie wydania towarów, tj. 28 lutego 2022 roku.
W przypadku usługi reklamowej obowiązek podatkowy powstanie w momencie jej zakończenia, tj. 30 kwietnia 2022 roku.
Ulga za złe długi – umowa barterowa
Przypomnijmy, że stosownie do treści art. 89a ust. 1 ustawy o VAT podatnik może skorygować podstawę opodatkowania oraz podatek należny z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług na terytorium kraju w przypadku wierzytelności, których nieściągalność została uprawdopodobniona. Korekta dotyczy również podstawy opodatkowania i kwoty podatku przypadającej na część kwoty wierzytelności, której nieściągalność została uprawdopodobniona.
Nieściągalność wierzytelności uważa się za uprawdopodobnioną w przypadku, gdy wierzytelność nie została uregulowana lub zbyta w żadnej formie w ciągu 90 dni od dnia upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub na fakturze.
Zasady stosowania „ulgi na złe długi" stosuje się wyłącznie w odniesieniu do zobowiązań finansowych, gdzie założeniem kontrahentów była zapłata w formie pieniężnej. Jeśli więc podatnicy ustalili zapłatę w formie gotówkowej lub bezgotówkowej, muszą stosować powyższe regulacje. Powyższych przepisów nie stosujemy więc do rozliczeń pomiędzy kontrahentami, którzy dokonują rozliczenia na podstawie umowy barterowej.
Umowa barterowa – rozliczenie PIT
Podatnicy podpisujący umowy barterowe muszą rozliczyć przychody i koszty podatkowe. W przypadku barteru za przychód uważa się wartość należnych świadczeń wzajemnych wykonanych w ramach tej działalności obliczoną na podstawie przeciętnych cen stosowanych w dacie osiągnięcia przychodu w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich stanu i stopnia zużycia. Opodatkowaniu podlega dochód, tym samym podatnicy zastanawiają się, czy w tym przypadku on powstaje.
W umowie barterowej jako w umowie wzajemnej świadczenia stron są równej wartości. Opodatkowaniu nie podlega w niej więc różnica wartości świadczeń wzajemnych wynikająca z umowy zawartej między kontrahentami, ale dochód uzyskany w cenie towarów lub usług (wymieniane produkty powinny mieć równą wartość).
Przykład 2.
Podatnicy zawarli umowę barterową. Jeden z nich przekazał swojemu kontrahentowi towary o wartości 10 000 zł. Koszt zakupu towarów wynosi 8 000 zł. W zamian kontrahent otrzymał towar o tej samej wartości. Jak określić dochód podatnika z tej transakcji?
W tym przypadku u podatnika powstanie dochód w wysokości 2 000 zł (różnica pomiędzy przychodem 10 000 zł, a kosztami zakupu 8 000 zł)
Tym samym podatnik rozpoznaje dochód ze sprzedaży. Oczywiście ponosi koszty związane z zakupem towarów od swojego kontrahenta.
Podsumowując, rozliczenie barteru zarówno w podatku VAT, jak i PIT nie jest bardzo skomplikowane. Tym samym podatnicy mogą stosować tę metodę jako bezpieczną i łatwą do rozliczenia.
