Współpraca z biurem rachunkowym powinna opierać się na podstawie dobrze sporządzonej umowy. Ta z kolei może zawierać w sobie zakaz konkurencji dla wykonawcy. Czy biuro rachunkowe zawsze jest zobligowane do powstrzymywania się od działań konkurencyjnych względem swoich klientów? Czy umowny zakaz konkurencji w biurze rachunkowym jest w takich przypadkach wiążący?
Czym jest umowny zakaz konkurencji?
Zakaz konkurencji to nic innego jak zobowiązanie do powstrzymywania się od podejmowania działań konkurencyjnych wobec drugiej strony umowy. Zakaz ten może pojawić się tak naprawdę w każdej umowie cywilnoprawnej oraz umowie o pracę. Strony nie są jednak zobowiązane do stosowania tego typu rozwiązania i jeśli już się na niego zdecydują, zakaz może wiązać wyłącznie jednego kontrahenta.
Dokładna treść zakazu konkurencji jest uzależniona od ustaleń poczynionych przez strony zobowiązania. Zakaz może być więc zarówno terminowy, jak i bezterminowy, wiązać tylko w określonym obszarze działalności lub być całkowity (tzn. ograniczać jakiekolwiek działania konkurencyjne, które wymierzone byłyby w jednego z kontrahentów). Zakaz konkurencji bardzo często jest obwarowany wysokimi karami finansowymi, które mają na celu wzmocnić jego skuteczność. Wysokość takich kar jest w zasadzie dowolna, przy czym nie wolno przekroczyć średnich stawek przyjętych w danych stosunkach gospodarczych – przykładowo zastosowanie kary pieniężnej w wysokości 1 mln zł za złamanie omawianego zakazu może być uznane za zbyt wygórowane, a przez to nieważne z mocy samego prawa.
Umowny zakaz konkurencji może być odwołany w każdej chwili, choć będzie to wymagało albo rozwiązania umowy, do której został wpisany, albo jej aneksowania. W przypadku zakończenia głównego stosunku prawnego, z którym wiąże się zakaz konkurencji, musimy jednak pamiętać o tym, że może on obowiązywać jeszcze przez następne lata. Strony mają bowiem możliwość ustalenia omawianego zakazu na przyszłość, tzn. po zakończeniu podstawowej umowy – taki zakaz obowiązuje przez konkretny okres, najczęściej przez kilka następnych lat od zakończenia podstawowego zobowiązania.
Zakaz konkurencji może wiązać się z prawem do żądania rekompensaty finansowej przez osobę, która ma powstrzymywać się od działań konkurencyjnych. Jest to szczególnie widoczne w przypadku zakazów obowiązujących już po rozwiązaniu podstawowej umowy, z której taki zakaz wynikał. Wynagrodzenie za poprawne realizowanie zakazu nie jest obowiązkowe i tak naprawdę wynika z ustaleń poczynionych przez strony, podobnie zresztą jak wysokość takiej rekompensaty.
Czy możliwy jest zakaz konkurencji w biurze rachunkowym?
Dobrze działające biuro rachunkowe powinno wykonywać swoje zadania na podstawie umów zawieranych z klientami w formach pisemnych. Działania biura mogą mieć przy tym charakter jednorazowy lub stały, w zależności od potrzeb danej osoby. Biura mogą być nakierowane zarówno na klientów będących osobami fizycznymi, które prowadzą działalność gospodarczą lub tego nie robią, a także na osoby prawne lub organy administracji państwowej i samorządowej.
Umowy zawierane z biurami rachunkowymi mogą zawierać w swych postanowieniach rozmaite zakazy konkurencji. W praktyce obowiązują one obie strony danego zobowiązania. Klient biura może zostać obwarowany zakazem polegającym na tym, aby nie korzystał z usług innego biura rachunkowego. Taki zapis wydaje się jednak bardzo kontrowersyjny, ponieważ ogranicza w widoczny sposób reguły zdrowej konkurencji rynkowej. W sytuacji, gdy biuro popełnia błędy, a umowa została zawarta na wiele lat i nie ma możliwości jej prostego rozwiązania, klient związany takim zakazem może ponosić straty, zwłaszcza gdy jest klientem biznesowym. Wydaje się więc, że zakaz konkurencji w biurze rachunkowym względem klientów mija się z celem, w najgorszym wypadku takie zapisy mogą być kwestionowane nawet na drodze sądowej.
Biura rachunkowe także mogą być obarczane zakazami konkurencji. Jest to szczególnie widoczne w przypadku umów zawieranych z klientami biznesowymi. W takiej sytuacji biuro musi powstrzymywać się od działań na rzecz konkurentów gospodarczych podmiotu, z którym została zawarta umowa o współpracy lub umowa świadczenia usług. W tym zakresie warto jednak pomyśleć nie tyle o zakazie konkurencji, ile o postanowieniach nakładających na biuro obowiązek zachowania poufności w zakresie danych zgromadzonych od poszczególnych klientów. Biuro rachunkowe jest podmiotem nastawionym na generowanie zysków, zastosowanie wobec niego zakazu konkurencji może skutkować uznaniem takiego rozwiązania za nieważne. Biuro ma bowiem prawo do uzyskiwania dochodów od różnych podmiotów, podobnie zresztą jak klienci mają prawo do korzystania z pomocy różnych biur i kilku księgowych. Zakaz konkurencji obarczający biuro rachunkowe nie powinien być więc stosowany zbyt często, a jeśli już do tego dojdzie, odpowiedni zapis umowny powinien być bardzo dobrze przemyślany przed umieszczeniem go w kontrakcie.
Zakaz konkurencji w biurze rachunkowym dla jego pracowników
Zupełnie inna sytuacja wiąże się z zakazem konkurencji stosowanym względem pracowników biura rachunkowego. Takie zakazy są w swej konstrukcji zbliżone do zakazów stosowanych w typowych umowach o pracę. Nie ma jednak przeszkód, aby zakaz został umieszczony w umowie cywilnoprawnej, takiej jak umowa zlecenie lub umowa o dzieło, a nawet w kontrakcie B2B.
W przypadku stosunku pracy zakaz konkurencji może obowiązywać pracownika biura zarówno przez czas trwania umowy o pracę, jak i przez ściśle określony czas po jego zakończeniu. Pamiętajmy, że zakaz konkurencji nie może być nigdy ustalony dożywotnio, nawet jeśli były pracownik uzyskiwałby z tego tytułu korzystną rekompensatę finansową.
Zgodnie z treścią art. 1011 Kodeksu pracy (kp) w zakresie określonym w odrębnej umowie pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (zakaz konkurencji). Pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody na zasadach określonych w przepisach rozdziału I w dziale 5 kp.
Z kolei art. 1012 kp wskazuje nam, że powyższe zasady stosuje się odpowiednio, gdy pracodawca i pracownik mający dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, zawierają umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W umowie określa się także okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy. Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania. Odszkodowanie, o którym mowa powyżej, nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji; odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach. W razie sporu o odszkodowaniu orzeka sąd pracy.
Podstawowym celem stosowania zakazu konkurencji wśród osób zatrudnionych w biurach rachunkowych jest uniemożliwienie im przejmowania klientów biura po zakończeniu współpracy z daną osobą. Były pracownik ma bowiem dostęp do danych klientów i decydując się na rozpoczęcie własnej działalności, mógłby z łatwością przyciągnąć takie osoby, stosując niższe ceny za swoje usługi, niż biuro, w którym do tej pory pracował.
Wyrok SA w Poznaniu z 19 listopada 2019 roku (sygn. akt I AGa 180/19):
Odszkodowanie należne byłemu pracownikowi za powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej nie podlega zaliczeniu do kategorii wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą w rozumieniu przepisów działu trzeciego Kodeksu pracy. Umowa o zakazie konkurencji jest dla stosunku pracy umową odrębną rodzącą autonomiczny wobec zatrudnienia stosunek prawny.
Wyrok SN z 13 grudnia 2018 roku (sygn. akt I PK 182/17):
Dla istnienia stosunku konkurencyjności wystarczy choćby częściowe pokrywanie się zakresów działalności i dlatego rodzaje działalności zakazanej oraz zakres zakazanych działań konkurencyjnych powinny być określone (skonkretyzowane) w zawartej przez strony w formie pisemnej umowie o zakazie konkurencji. Umowa taka podlega przy tym ocenie według reguł określonych w art. 3531 kc i powinna być interpretowana z przyjęciem za podstawę jej wykładni przede wszystkim tekstu dokumentu, a gdyby jego treść nie była dostatecznie jasna – z uwzględnieniem dyrektyw interpretacyjnych określonych w art. 65 § 1 i 2 kc. Każdorazowo należy zatem oceniać, jaka była treść umowy o zakazie konkurencji, zarówno wyartykułowana wprost w zawartej umowie, jak i wynikająca ze zgodnego ustalenia jej zakresu przez strony.
Określenie zakresu zakazu konkurencji powinno być skonkretyzowane i nie może ograniczać się do powołania w umowie ogólnej formuły ustawowej albo do odwołania się ogólnie do przedmiotu działalności pracodawcy.
Zakaz konkurencji w biurze rachunkowym - podsumowanie
Biura rachunkowe mogą być stronami umownego zakazu konkurencji zarówno w stosunku do swoich klientów, jak i zatrudnionych osób. Zakazy tego rodzaju pojawiają się najczęściej w stosunku do pracowników biur, tak aby przeciwdziałać przejmowaniu klientów przez zatrudnionych w przyszłości, po tym jak zdecydują się odejść z biura rachunkowego. Zakaz konkurencji nie jest obowiązkowy i może wiązać się z prawem do wynagrodzenia za powstrzymywanie się od podejmowania działań konkurencyjnych. Naruszenie zakazu wiąże się najczęściej z koniecznością zapłaty kary pieniężnej.
