Członkowie zarządu są w wielu przypadkach zatrudniani na podstawie umowy o pracę. Czy jednak jest to jedyna podstawa wykonywania przez nich obowiązków wynikających z członkostwa w zarządzie spółki? Okazuje się, że możliwości w tym zakresie są większe, co wynika z przepisów Kodeksu spółek handlowych. Czy jest zatem możliwe, aby zamiast umowy z aktu powołania była zawarta jedynie umowa zlecenie z członkiem zarządu — odpowiadamy na to pytanie poniżej w artykule.
Zatrudnianie członka zarządu — podstawa prawna
Kwestie organizacyjne dotyczące tworzenia i funkcjonowania spółek handlowych uregulowano w przepisach Ustawy z dnia 15 września 2000 roku — Kodeks spółek handlowych, zwanej dalej „ksh”.
Powołanie członka zarządu a nawiązanie stosunku pracy w drodze powołania
Omawiając problematykę zawierania umowy z członkiem zarządu spółki, nie sposób pominąć ważnej sprawy, jaką jest powołanie w rozumieniu ksh oraz nawiązanie stosunku pracy w drodze powołania na podstawie Kodeksu pracy (kp).
W art. 201 § 3 i § 4 ksh jest mowa o tym, że do zarządu mogą być powołane osoby spośród wspólników lub spoza ich grona, ponadto członek zarządu jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Z kolei art. 203 § 1 ksh stanowi, że członek zarządu może być w każdym czasie odwołany uchwałą wspólników.
W przytoczonych postanowieniach ksh przewidziano tryb powołania (także odwołania) członka zarządu. Czy jednak jest to postępowanie tożsame z nawiązaniem stosunku pracy na podstawie powołania w rozumieniu przepisów kp? Zgodnie z art. 68 § 1 kp stosunek pracy nawiązuje się na podstawie powołania w przypadkach określonych w odrębnych przepisach. Chociaż unormowania ksh posługują się pojęciem „powołanie”, to jednak jego sens jest odmienny, niż to wynika z kp. Inaczej mówiąc, powołanie w rozumieniu ksh ma organizacyjny charakter i nie stanowi przesłanki do nawiązania stosunku pracy na podstawie przepisów prawa pracy. Taki pogląd został wyrażony również w orzecznictwie Sądu Najwyższego (SN).
W świetle przytoczonych wyjaśnień trzeba podkreślić, że przepisy ksh traktują instytucję powołania jako stosunek prawny o charakterze organizacyjnym, nie chodzi natomiast w tym przypadku o czynność prawną normującą powstanie stosunku pracy. Oczywiście powołanie na podstawie ksh rodzi określone skutki prawne, w tym nakłada na członka zarządu konkretne zobowiązania oraz nadaje mu statutowe uprawnienia, jednakże — jak to już zostało objaśnione — nie dochodzi w takim wypadku do nawiązania stosunku pracy w rozumieniu kp.
Umowa zlecenie z członkiem zarządu
Jak to wynika z dotychczas przedstawionych informacji, powołanie danej osoby w skład zarządu spółki nie jest równoznaczne z nawiązaniem przez organy spółki z powołaną osobą umowy pracowniczej lub umowy prawa cywilnego. Oznacza to, że potrzebne jest zawarcie odrębnej umowy, w której będą określone m.in. zobowiązania powołanego oraz zasady wynagradzania.
Warunki wynagradzania mogą zostać określone w drodze uchwały wspólników, co wynika wprost z art. 203(1) ksh. Stosownie do brzmienia tego przepisu uchwała wspólników może ustalać zasady wynagradzania członków zarządu, w szczególności maksymalną wysokość wynagrodzenia, przyznawania członkom zarządu prawa do świadczeń dodatkowych lub maksymalną wartość takich świadczeń. Wynagrodzenie członków zarządu zatrudnionych na podstawie umowy o pracę albo innej umowy określa organ lub osoba powołana uchwałą zgromadzenia wspólników do zawarcia umowy z członkiem zarządu.
Członek zarządu może być zatem zatrudniony na podstawie:
- umowy o pracę, lub
- umowy cywilnoprawnej — w takim przypadku może to być umowa zlecenia lub kontrakt menedżerski albo inna umowa o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu.
Warto podkreślić, że zasady zawierania powyżej wspomnianych umów prawa cywilnego regulują odpowiednie postanowienia Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny, dalej jako „kc”.
W kontekście omawianej problematyki niezwykle istotne znaczenie ma zasada swobody zawierania umów sformułowana właśnie w przepisach kc.
Mianowicie polega to na uwzględnieniu przy podejmowaniu decyzji o rodzaju formy zatrudnienia członka zarządu normy prawnej określonej w art. 353(1) kc.
Prawidłowość takiego postępowania została potwierdzona w orzecznictwie sądowym, np. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 25 lutego 2016 roku (sygn. akt III AUa 1634/15). Zdaniem składu orzekającego zasada swobody umów manifestuje się przede wszystkim możliwością dokonania przez strony wyboru rodzaju stosunku prawnego, jaki będzie je łączył, przy czym wspomniana reguła odnosi się w pełni do działania polegającego na stałym i odpłatnym wykonywaniu określonych czynności na rzecz danego podmiotu (wykonywanie zatrudnienia). W zależności od tego, jakie okoliczności występują w konkretnym przypadku, zatrudnienie może być realizowane na podstawie umowy cywilnej (zlecenie, kontrakt menedżerski) lub stosunku pracy.
Przykład 1.
Spółka zamierza zawrzeć z członkiem zarządu umowę zlecenia, w której przewidziano odpłatność. Członek zarządu został powołany w drodze uchwały, jednak w tym akcie nie zostały wskazane obowiązki powołanego, nie ustalono także należności przysługujących osobie powołanej z tytułu pełnienia funkcji. Umowa zlecenia będzie określać zakres obowiązków członka zarządu oraz stawki wynagrodzenia należne za wykonywanie konkretnych czynności. Czy strony mogą uregulować wzajemne zobowiązania właśnie w takiej formie?
Powyżej przedstawiony sposób postępowania jest jak najbardziej prawidłowy i dobrze ilustruje praktyczne aspekty zastosowania zasady swobody umów wynikającej z przepisów kc.
Zawarcie umowy zlecenia jest również dopuszczalne w świetle norm ksh, umowa taka stanowi bowiem rodzaj innej umowy w rozumieniu ksh.
Przykład 2.
Członek zarządu spółki akcyjnej został powołany przez radę nadzorczą spółki. Wraz z powołaniem na to stanowisko zawarto z nim umowę zlecenie określającą jego prawa i obowiązki wynikające z pełnionej funkcji. Taką decyzję należy uznać za uzasadnioną i trafną, przy czym dopuszczalne były w tym zakresie także inne możliwości postępowania.
Oznacza to w praktyce, że z członkiem zarządu można było zawrzeć — oprócz umowy zlecenia — również:
- kontrakt menedżerski;
- inną umowę o świadczenie usług, do której stosuje się odpowiednio przepisy kc dotyczące zlecenia;
- umowę o pracę uregulowaną przepisami kp.
Czy jest możliwe, by zamiast umowy z aktu powołania była zawarta jedynie umowa zlecenie z członkiem zarządu? Podsumowanie
Powołanie członka zarządu w rozumieniu ksh jest powierzeniem pełnienia zadań organu spółki, co oznacza jedynie powstanie stosunku organizacyjnego pomiędzy spółką a osobą powołaną — nie dochodzi natomiast do nawiązania stosunku pracy. Przepisy prawa umożliwiają zatrudnienie członków zarządu na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, którym może być umowa zlecenia. Zawarcie umowy zlecenia z członkiem zarządu jest dopuszczalne, umowa taka stanowi bowiem rodzaj innego stosunku prawnego w rozumieniu ksh. Umowa zlecenia określa w takim przypadku zakres obowiązków członka zarządu oraz wysokość wynagrodzenia przysługującego z tytułu wykonywania konkretnych czynności.
