Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia następuje w przypadkach, w których zachodzi potrzeba natychmiastowego zakończenia zatrudniania pracownika, z przyczyn przez niego zawinionych albo bez jego winy. Potrzeba taka może pojawić się również wówczas, gdy pracownik znajduje się już w okresie wypowiedzenia umowy o pracę.
Wypowiedzenie umowy o pracę
Rozwiązanie umowy o pracę przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia, czyli rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem (art. 30 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy), jest jednym z najczęściej stosowanych trybów zakończenia stosunku pracy. Wypowiedzenie jest jednostronną czynnością prawną, której dokonać może zarówno pracodawca, jak i pracownik. Dla skuteczności wypowiedzenia nie jest konieczne zaakceptowanie go przez drugą stronę stosunku pracy – wystarczy doręczenie jej oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę.
Charakterystyczną cechą rozwiązania umowy o pracę w omawianym trybie jest to, że od dnia dokonania wypowiedzenia do dnia ustania stosunku pracy musi upłynąć pewien okres, nazywany okresem wypowiedzenia.
Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na okres próbny wynosi:
3 dni robocze, jeżeli okres próbny nie przekracza 2 tygodni;
1 tydzień, jeżeli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie;
2 tygodnie, jeżeli okres próbny wynosi 3 miesiące.
Natomiast okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony i umowy o pracę zawartej na czas określony jest uzależniony od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi:
2 tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy;
1 miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy;
3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata.
Jeżeli pracownik jest zatrudniony na stanowisku związanym z odpowiedzialnością materialną za powierzone mienie, strony mogą ustalić w umowie o pracę, że 2-tygodniowy okres wypowiedzenia zostanie przedłużony do 1 miesiąca, a miesięczny okres wypowiedzenia do 3 miesięcy. Strony mogą też po dokonaniu wypowiedzenia umowy o pracę przez jedną z nich ustalić wcześniejszy termin rozwiązania umowy; ustalenie takie nie zmienia trybu rozwiązania umowy o pracę. Jeżeli wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony lub umowy o pracę zawartej na czas określony następuje z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z innych przyczyn niedotyczących pracowników, pracodawca może, w celu wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę, skrócić okres 3-miesięcznego wypowiedzenia, najwyżej jednak do 1 miesiąca. W takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia. Okres, za który przysługuje odszkodowanie, wlicza się pracownikowi pozostającemu w tym okresie bez pracy do okresu zatrudnienia (art. 34, 36 i 361 kp).
Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia
Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie:
ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych;
popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem;
zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.
Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy (art. 52 § 1 i 2 kp).
Pracodawca może również rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia (bez winy pracownika):
jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa: dłużej niż 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy albo dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową;
w razie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, trwającej dłużej niż 1 miesiąc (art. 53 § 1 kp).
Charakterystyczną cechą rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (zarówno z winy pracownika, jak i bez jego winy) jest to, że stosunek pracy ustaje natychmiast – w dniu doręczenia pracownikowi oświadczenia pracodawcy o rozwiązaniu umowy. Zatem nie mamy w tym przypadku do czynienia z okresem wypowiedzenia.
Obowiązek wskazania przyczyny rozwiązania umowy o pracę
Zgodnie z art. 30 § 4 kp w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas określony lub umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony lub o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy.
Możliwość natychmiastowego zakończenia stosunku pracy z pracownikiem będącym w okresie wypowiedzenia
Skoro skutek prawny dokonania wypowiedzenia umowy o pracę, czyli ustanie stosunku pracy, jest zawsze odsunięty w czasie ze względu na okres wypowiedzenia, pojawia się pytanie, czy już po doręczeniu pracownikowi oświadczenia o rozwiązaniu umowy z zachowaniem okresu wypowiedzenia pracodawca może umowę tę rozwiązać wcześniej, w następstwie odrębnej czynności prawnej – oświadczenia o rozwiązaniu umowy bez wypowiedzenia.
W okresie wypowiedzenia stosunek pracy nadal trwa, zatem rozwiązanie go bez wypowiedzenia jest możliwe, dopóki wspomniany okres nie upłynie. Należy jednak pamiętać o tym, że o ile kp nie podaje szczegółowych wymagań dotyczących przyczyny rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem, o tyle art. 52 i 53 kp wymieniają skonkretyzowane katalogi dopuszczalnych przyczyn rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Innymi słowy, nie każda przyczyna, która uzasadnia dokonanie wypowiedzenia umowy o pracę, będzie wystarczająca do rozwiązania jej ze skutkiem natychmiastowym.
Przykład 1.
15 maja pracodawca wypowiedział pracownikowi umowę o pracę z powodu likwidacji stanowiska pracy, na którym pracownik był zatrudniony. Okres wypowiedzenia wynosił w tym przypadku 1 miesiąc, upływał zatem 30 czerwca. 10 czerwca pracownik został przyłapany na próbie wyniesienia z zakładu pracy przedmiotów będących własnością pracodawcy, co pracodawca uznał za próbę kradzieży i zakwalifikował jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. Następnego dnia wręczono pracownikowi pismo rozwiązujące umowę o pracę bez wypowiedzenia, podając jako przyczynę wspomniane naruszenie obowiązków (czyli inną przyczynę niż przyczyna wcześniejszego wypowiedzenia). W związku z tym umowa o pracę uległa rozwiązaniu 11 czerwca, bez wypowiedzenia. Tym samym nie nastąpił skutek wypowiedzenia umowy – okres wypowiedzenia został przerwany natychmiastowym, wcześniejszym zakończeniem stosunku pracy.
Przykład 2.
Pracownika obowiązywał okres wypowiedzenia umowy o pracę wynoszący 3 miesiące. Wypowiedzenia dokonano w lipcu, zatem stosunek pracy miał ustać 31 października. W pierwszej połowie października pracodawca otrzymał wiadomość o zachowaniu pracownika, które mogło mieć znamiona przestępstwa uniemożliwiającego dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku. Jednakże pracodawca nie był przekonany co do oczywistości tego przestępstwa, a nie zostało ono stwierdzone prawomocnym wyrokiem. Po bliższym zapoznaniu się z okolicznościami sprawy pracodawca w końcu uznał, że przestępstwo to niewątpliwie zostało przez pracownika popełnione. W związku z tym zamierzał on rozwiązać z nim umowę bez wypowiedzenia. Nie zdążył jednak doręczyć pracownikowi oświadczenia o rozwiązaniu umowy przed upływem 31 października. Wobec tego umowa o pracę uległa rozwiązaniu za wypowiedzeniem (rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia nie było możliwe po 31 października, gdyż stosunek pracy już wtedy nie istniał).
Podsumowując, rozwiązanie z pracownikiem umowy o pracę bez wypowiedzenia może nastąpić w każdym czasie (o ile istnieją ku temu kodeksowe przesłanki) – także w okresie wypowiedzenia umowy o pracę.
