Urlop wypoczynkowy jest jednym z podstawowych przywilejów każdego pracownika. Pracownik nie może się zrzec prawa do urlopu, ani przekazać go innej osobie. Osobą uprawnioną do urlopu wypoczynkowego jest każdy pracownik zatrudniony w ramach umowy o pracę. Oznacza to, że urlop nie przysługuje z tytułu umowy zlecenie lub umowy o dzieło. W przypadku, gdy pracownik podejmuje pracę po raz pierwszy, uzyskuje prawo do 1/12 wymiaru urlopu po każdym miesiącu pracy w roku kalendarzowym. Prawo do kolejnych urlopów wypoczynkowych pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym od 1 stycznia.
Wymiar urlopu wypoczynkowego
Wymiar urlopu wypoczynkowego zależy od okresu przepracowanego w firmie, w której pracownik jest zatrudniony oraz od okresu pracy poprzedniego zatrudnienia. Bez znaczenia jest długość przerwy w zatrudnieniu i sposób ustania stosunku pracy. W zależności od okresu zatrudnienia, pracownikowi przysługuje 20 dni urlopu, jeśli jest zatrudniony krócej niż 10 lat lub 26 dni urlopu, jeśli zatrudniony jest 10 lat i więcej. W przypadku pracowników zatrudnionych na niepełny etat, wymiar urlopu ustala się proporcjonalnie w stosunku do wymiaru czasu jego pracy, za podstawę przyjmując wymiar określony dla osoby pracującej na pełnym etacie, czyli 20 lub 26 dni.
Do okresu pracy zalicza się również ukończenie szkoły:
- zasadniczej lub równorzędnej zawodowej - czas trwania nauki nie więcej niż 3 lata,
- zawodowej - czas trwania nauki nie więcej niż 5 lat,
- średniej ogólnokształcącej - 4 lata,
- policealnej - 6 lat,
- wyższej (w tym stopień licencjata) - 8 lat.
Okresy nauki w różnych szkołach nie podlegają sumowaniu. Do okresu pracy wlicza się okres nauki przewidziany programem nauczania, czyli nie wlicza się powtarzanych lat. Pod uwagę bierze się okres, który wynika z tytułu ukończenia ostatniej szkoły, chyba że korzystniejsze dla pracownika będzie uwzględnienie poprzedniego okresu.
Przykład 1.
Pan Jan rozpoczął pracę w firmie X 1.04.2020 r. W poprzedniej firmie był zatrudniony od 10.02.2018 r. do 31.03.2020 r. 30.06.2017 r. pracownik otrzymał tytuł licencjata, a 10.07.2019 r. uzyskał tytuł magistra. Do okresu pracy będzie wliczał się pracownikowi okres nauki na studiach licencjackich, a nie magisterskich, gdyż jest to korzystniejsze dla pracownika.
W tym przypadku do 8 lat (okres nauki na studiach licencjackich) doliczamy ponad 25 miesięcy zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy. Pracownikowi przysługuje roczny wymiar urlopu w wysokości 26 dni. Biorąc pod uwagę studia magisterskie, moglibyśmy uwzględnić okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy jedynie od dnia otrzymania tytułu do ustania stosunku pracy, przez co łączny staż pracy wyniósłby poniżej 10 lat, a pracownikowi przysługiwałoby jedynie 20 dni rocznego wymiaru urlopu.
Poza okresami zatrudnienia i nauki szkolnej, do stażu urlopowego zalicza się również okres:
- za który przysługuje odszkodowanie, jeżeli pracownikowi został skrócony okres wypowiedzenia i nie podjął on w tym czasie pracy,
- za który przysługuje odszkodowanie pracownikowi przywróconemu do pracy, gdy pozostawał on bez pracy,
- urlopu bezpłatnego przyznanego w celu poszukiwań pracy u innego pracodawcy,
- urlopu wychowawczego,
- urlopu bezpłatnego przyznanego nieletniemu w okresie ferii szkolnych,
- urlopu bezpłatnego udzielonego pracownikowi powołanemu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeśli stawił się on do pracy po tym urlopie w terminie 7 dni od rozwiązania stosunku pracy z wyboru,
- pobierania zasiłku dla bezrobotnych lub stypendium,
- czynnej służby wojskowej,
- wykonywania pracy nakładczej,
- urlopu bezpłatnego przyznanego powołanemu do ćwiczeń wojskowych,
- służby zastępczej,
- prowadzenia lub pracowania w gospodarstwie rolnym.
Należy pamiętać, że urlop wypoczynkowy udziela się w dni, które są dniami pracy dla pracownika. Z reguły 1 dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy. W przypadku pracy w systemach czasu pracy powyżej 8 godzin na dobę i zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu, trzeba zastosować zasadę przeliczeń godzinowych urlopu wypoczynkowego.
Przykład 2.
Pracownik jest zatrudniony w równoważnym systemie czasu pracy. W poniedziałek miał pracować 6 godzin, we wtorek 8 godzin, a w środę 7 godzin. W tych dniach zdecydował się na urlop. Od jego wymiaru czasu pracy należy odjąć 21 godzin, nie 3 dni.
Urlop wypoczynkowy proporcjonalny do przepracowanego okresu
Urlop wypoczynkowy należy ustalić proporcjonalnie do przepracowanego okresu w następujących okolicznościach:
- u dotychczasowego pracodawcy, jeżeli w ciągu roku kalendarzowego dochodzi do rozwiązania umowy o pracę,
- u kolejnego pracodawcy w ciągu innego roku kalendarzowego niż rok, w którym rozwiązano umowę o pracę z poprzednim pracodawcą,
- w przypadku powrotu do pracy w ciągu roku kalendarzowego po trwającym przynajmniej 1 miesiąc okresie urlopu bezpłatnego, wychowawczego, zasadniczej lub okresowej służby wojskowej, przeszkolenia wojskowego, ćwiczeń wojskowych, tymczasowego aresztowania, odbywania kary pozbawienia wolności, nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy,
- w przypadku uzyskania przez pracownika prawa do urlopu uzupełniającego.
Urlop wypoczynkowy po urlopie macierzyńskim
Matce lub ojcu dziecka korzystającym z urlopu macierzyńskiego przysługuje należny w danym roku kalendarzowym urlop wypoczynkowy bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. W tym przypadku nie stosuje się zasady proporcjonalności urlopu wypoczynkowego. Pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu wypoczynkowego w pełnym należnym wymiarze. W takiej sytuacji pracodawca nie ma możliwości odmówienia przyznania urlopu wypoczynkowego.
Urlop wypoczynkowy w okresie wypowiedzenia
W okresie wypowiedzenia pracownik powinien wykorzystać urlop wypoczynkowy bieżący i zaległy. Bez znaczenia jest kto wystąpił o wypowiedzenie umowy oraz długość okresu wypowiedzenia. Pracodawca ma prawo udzielić urlopu w okresie wypowiedzenia bez wcześniejszego wniosku urlopowego oraz bez zgody pracownika.
Urlop na żądanie
Każdemu pracownikowi przysługują 4 dni urlopu na żądanie w roku kalendarzowym. Urlop na żądanie jest częścią urlopu wypoczynkowego, czyli jest przyznawany w ramach podstawowego wymiaru urlopu. Aby skorzystać z urlopu na żądanie, pracownik powinien przed dniem rozpoczęcia pracy zawiadomić pracodawcę o zamiarze wykorzystania tego urlopu. Pracownik ma prawo korzystać z urlopu na żądanie w dowolny sposób i nie musi informować pracodawcy o powodach korzystania z niego.
Szczególne grupy pracowników i ich prawo do urlopu wypoczynkowego
Istnieją pewne grupy pracownicze, których wymiar urlopu wypoczynkowego jest inny od wyżej wymienionych norm.
Pracownicy niepełnosprawni
Każdy pracownik o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do 10 dni dodatkowego urlopu wypoczynkowego w roku kalendarzowym. Pracownik ma prawo do wykorzystania dodatkowego urlopu po przepracowaniu całego roku, licząc od dnia zaliczenia pracownika do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Zasada ta obowiązuje od 1 czerwca 2011 r., wcześniej pracownik niepełnosprawny mógł korzystać z urlopu wypoczynkowego od dnia wydania orzeczenia o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Urlop dodatkowy nie przysługuje pracownikom niepełnosprawnym, którzy mają prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni.
Nauczyciele
Nauczycielom przysługuje prawo do urlopu w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii letnich i zimowych oraz w czasie ich trwania. Prawo do pełnego urlopu ma nauczyciel, który w szkole jest zatrudniony minimum 10 miesięcy. Jeżeli nauczyciel jest zatrudniony krócej niż 10 miesięcy, przysługuje mu urlop wypoczynkowy w wymiarze proporcjonalnym do wyznaczonego w umowie czasu prowadzenia zajęć. Jeżeli w placówce szkolnej nie przewiduje się ferii letnich i zimowych, nauczyciel ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni. Pełny wymiar urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni przysługuje tylko tym nauczycielom, którzy są zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy i którzy są zatrudnieni u danego pracodawcy w ciągu całego roku kalendarzowego.
Pracownicy młodociani
Pracownik młodociany po upływie 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy, ma prawo do 12 dni urlopu wypoczynkowego. Po upływie roku młodociany nabywa prawo do kolejnych 26 dni urlopu. Oznacza to, że po roku pracy pracownikowi młodocianemu przysługuje 38 dni urlopu wypoczynkowego. W przypadku, gdy się uczy, pracodawca ma obowiązek udzielić mu na wniosek urlopu w czasie ferii szkolnych.
Pracownicy tymczasowi
Pracownik tymczasowy ma prawo do 2 dni urlopu za każdy miesiąc przepracowany u pracodawcy użytkownika. Urlop wypoczynkowy w naturze dla pracownika tymczasowego przysługuje zależnie od czasu wykonywania pracy na rzecz pracodawcy użytkownika. Jeżeli pracownik tymczasowy przepracował u tego samego pracodawcy użytkownika co najmniej 6 miesięcy, wtedy pracodawca użytkownik ma obowiązek umożliwić pracownikowi tymczasowemu wykorzystanie urlopu w naturze. W tym przypadku przysługuje pracownikowi tymczasowemu również urlop na żądanie. Jeżeli ten okres jest krótszy niż 6 miesięcy, wykorzystanie urlopu w naturze jest uzgadniane między agencją pracy tymczasowej a pracodawcą użytkownikiem.
