Wniesienie przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej na gruncie podatku VAT

Obowiązkowym elementem zaistnienia fundacji rodzinnej jest wniesienie funduszu założycielskiego. W poniższym artykule zastanowimy się, czy możliwe jest wniesienie przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej oraz jakie będzie to rodzić skutki w podatku VAT.

Wniesienie przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej

Jak stanowi art. 2 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej, fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej.

Zgodnie z art. 21 pkt 4 ww. ustawy do powstania fundacji rodzinnej jest wymagane wniesienie funduszu założycielskiego przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wniesienie funduszu założycielskiego w terminie 2 lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie.

W myśl art. 17 ww. ustawy fundator wnosi do fundacji rodzinnej mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 000 zł. Zgodnie zaś z art. 44 Kodeksu cywilnego mieniem jest własność oraz inne prawa majątkowe. 

Powyższe oznacza, że nie ma przeszkód, aby na pokrycie funduszu założycielskiego wnieść przedsiębiorstwo, które zgodnie z art. 55¹ Kodeksu cywilnego (kc) jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:

1. oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
2. własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
3. prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
4. wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
5. koncesje, licencje i zezwolenia;
6. patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7. majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
8. tajemnice przedsiębiorstwa;
9. księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

W tym miejscu przypomnijmy, że zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej może ona prowadzić działalność gospodarczą w zakresie określonym w tym przepisie. Powoduje to, że otrzymane przedsiębiorstwo może być wykorzystywane przez nią do prowadzenia zgodnej z prawem działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy – Prawo przedsiębiorców.

Wniesienie przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej na gruncie podatku VAT

Chociaż ustawa VAT charakteryzuje się powszechnością opodatkowania, to jednak art. 6 tejże ustawy wskazuje na wyłączenia określonych czynności spod zakresu przepisów ustawy. W kontekście naszych rozważań wskażmy przede wszystkim na art. 6 pkt 1 ustawy VAT, który to podaje, że przepisów ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa.

Zatem, w przypadku, gdy przedmiotem transakcji jest zbycie przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa, czynność ta nie podlega przepisom ustawy.

Przy czym użyte w tym przepisie sformułowanie „zbycie” obejmuje wszelkie czynności, w których ramach następuje przeniesienie prawa do rozporządzania przedmiotem jak właściciel, np. sprzedaż, zamianę, darowiznę, nieodpłatne przekazanie, przeniesienie własności w formie wkładu niepieniężnego, czyli aportu. Zbycie przedsiębiorstwa podlega zasadzie swobody umów, a więc może nastąpić na podstawie każdej czynności rozporządzającej.

Powyższe prowadzi zatem do wniosku, że czynność wniesienia przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej będzie wyłączona z zakresu opodatkowania podatkiem VAT. Po stronie fundatora nie powstanie konieczność zapłaty podatku VAT z tego tytułu, co potwierdza m.in. interpretacja Dyrektora KIS z 26 kwietnia 2024 roku (nr 0112-KDIL3.4012.174.2024.1.AK).

Jednocześnie jednak organy podatkowe podkreślają, że przedsiębiorstwo jako przedmiot zbycia musi stanowić całość pod względem organizacyjnym i funkcjonalnym. Tylko w takim wypadku możemy mówić o zastosowaniu regulacji z art. 6 pkt 1 ustawy VAT. To powoduje, że kluczowe staje się ustalenie, czy przenoszony majątek stanowi na tyle zorganizowany kompleks praw, obowiązków i rzeczy, że zdolny jest do realizacji zadań gospodarczych przypisywanych przedsiębiorstwu.

Wprawdzie istnieje możliwość umownego wyłączenia pewnych elementów z transakcji zbycia przedsiębiorstwa, ale tylko wówczas, gdy elementy te nie mają istotnego znaczenia dla funkcjonowania przedsiębiorstwa. W przeciwnym przypadku danej transakcji nie można uznać za zbycie przedsiębiorstwa.

Jak wskazał Dyrektor KIS w interpretacji z 5 marca 2024 roku (nr 0112-KDIL3.4012.77.2024.1.KFK), sformułowanie zawarte w art. 6 pkt 1 ustawy, zgodnie z którym przepisów ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa, należy rozumieć w sposób funkcjonalny, tzn. analizując, czy dany zespół aktywów, który jest przedmiotem zbycia, pozwala na prowadzenie i służy w sposób trwały prowadzeniu samodzielnej działalności gospodarczej nabywcy, realizowanej uprzednio w przedsiębiorstwie zbywcy. Aby można było uznać, że przedmiotem dokonywanej czynności jest przedsiębiorstwo, to przedmiotem tym muszą być objęte bezwzględnie te elementy, które umożliwią kontynuowanie działalności gospodarczej.

Przykład 1.

Pan Bogumił prowadzący firmę transportową postanowił jako fundator założyć fundację rodzinną dla swoich dzieci. Na poczet funduszu założycielskiego wniósł część przedsiębiorstwa bez pojazdów oraz bez garaży, w których one stacjonowały. Czy w takim przypadku wniesienie przedsiębiorstwa będzie neutralne na gruncie podatku VAT?

W opisanym przypadku można mieć wątpliwość, czy przedmiotem czynności było przedsiębiorstwo rozumiane jako organizacyjnie i funkcjonalnie połączona całość. Trudno bowiem uznać, aby było możliwe prowadzenie firmy transportowej bez pojazdów i bez garaży potrzebnych do ich parkowania. W opisanym przykładzie pan Bogumił nie może skorzystać z wyłączenia określonego w art. 6 pkt 1 ustawy VAT.

O tym, czy nastąpiło zbycie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 6 pkt 1 ustawy VAT, decydują każdorazowo okoliczności faktyczne związane z konkretną transakcją. Podatnik obowiązany jest do prawidłowego określenia przedmiotu opodatkowania, co wiąże się z koniecznością prawidłowego zdefiniowania dokonywanej czynności.

Nie można wykluczyć takich sytuacji, gdy niektóre składniki przedsiębiorstwa nie zostaną przekazane, jednakże nie wyklucza to możliwości prowadzenia działalności jako całości. Na możliwość wyłączenia pewnych składników z transakcji zbycia wskazuje art. 55(2) kc, gdzie czytamy, że czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w jego skład, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych. 

Ponadto należy podkreślić, że również i nabywca (w tym przypadku fundacja rodzinna) musi mieć na celu prowadzenie przekazanego przedsiębiorstwa lub jego części, a nie jedynie natychmiastową likwidację danej działalności lub sprzedanie składników przedsiębiorstwa.

Czynność wniesienia przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej może być zatem czynnością neutralną podatkowo, jeżeli chodzi o podatek od towarów i usług. Warunkiem koniecznym jest jednak, aby zespół wnoszonych składników materialnych i niematerialnych nie był zwykłym zbiorem, lecz aby spełniał kryterium przedsiębiorstwa.