Zmiany podmiotowe w składach spółki cywilnej czy też spółek prawa handlowego stanowią naturalną część szeroko rozumianego obrotu gospodarczego i przekształceń gospodarczych. Warto przy tym pamiętać, w jaki sposób prawidłowo dokonać zmiany podmiotowej z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa. Spółka cywilna jest specyficznym rodzajem spółki, a więc dokonując jakichkolwiek zmian, warto przemyśleć krok po kroku wszelkie działania, tak by przez przypadek (niewiedzę) nie doprowadzić do jej rozwiązania. Jak dokonać zmiany wspólnika w spółce cywilnej? Odpowiedź znajduje się poniżej.
Spółka cywilna – czym jest, forma umowy
Zgodnie z art. 860 § 1 Kodeksu cywilnego przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów.
Z powyższego wynika, że spółka cywilna musi posiadać co najmniej dwóch wspólników. Wskazuje na to liczba mnoga słowa „wspólnicy”.
Cel, o którym mowa w art. 860 kc, jest realizowany za pomocą majątku, który jest wspólnym majątkiem wspólników. Cechy tego majątku to:
niemożność rozporządzania udziałem i zaspokajania z udziału oraz
niemożność podziału majątku w czasie trwania spółki – nadaje charakter współwłasności łącznej, wyróżniającej także majątek objęty małżeńską wspólnością ustawową (art. 35 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).
Umowa spółki cywilnej powinna zostać zawarta na piśmie. Do jej niezbędnych elementów należy zaliczyć:
określenie wspólników – osób lub podmiotów gospodarczych zawiązujących spółkę cywilną;
określenie nazwy spółki i jej siedziby;
określenie wkładu wspólnika i jego wartości;
czas obowiązywania umowy spółki;
reprezentację spółki;
sposób podziału zysków i strat;
sposób rozwiązania umowy spółki.
Sposób dokonania zmiany wspólnika w spółce cywilnej
W kwestii zmiany wspólników w spółce cywilnej można zauważyć dwa poglądy: dopuszczający zbycie ogółu praw i obowiązków na rzecz innego wspólnika oraz wyłączający możliwość zbycia praw i obowiązków w spółce cywilnej.
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 21 listopada 1995 roku, III CZP 160/95: Dopuszczalne jest wstąpienie do spółki cywilnej nowego wspólnika i przejęcie przez niego dotychczasowych zobowiązań oraz uprawnień za zgodą pozostałych wspólników, w tym i jednocześnie ustępujących z tej spółki.
Jednakże na gruncie art. 863 § 2 kc zakazujące zbycia praw i obowiązków przez wspólnika w spółce cywilnej stanowisko Sądu Najwyższego wydaje się wątpliwe.
W wyroku z 11 lutego 2008 roku, V CSK 325/08, Sąd Najwyższy wskazał, że: Zakaz rozporządzania udziałem we wspólnym majątku wspólników odnosi się do okresu istnienia stosunku spółki. Przyjąć również należy, że także w chwili występowania wspólnika ze spółki, zakaz ten działa, ponieważ konsekwencją wystąpienia jest rozliczenie przewidziane w art. 871 kc.
Zatem wynikający z art. 863 § 2 kc zakaz rozporządzania udziałem we wspólnym majątku wspólników odnosi się do okresu istnienia stosunku spółki. W konsekwencji przyjąć należy, że jeżeli w spółce cywilnej jest dwóch wspólników, wystąpienie jednego z nich jest równoznaczne z końcem istnienia spółki cywilnej.
Ustawodawca, posługując się w art. 863 kc pojęciem „majątek wspólny wspólników”, rzeczywiście wskazał na charakter współwłasności łącznej (bezudziałowej) pomiędzy nimi. Jest to potwierdzeniem przyjętej w prawie polskim koncepcji, według której spółka cywilna nie jest podmiotem prawnym odrębnym od wspólników, lecz wielostronnym stosunkiem zobowiązaniowym ich łączącym. Powstanie stanu współwłasności łącznej jest więc normatywną konsekwencją zawarcia umowy spółki cywilnej. Stan ten trwa dopóty, dopóki trwa stosunek podstawowy i tylko po to, by mógł on spełniać swą rolę społeczną i gospodarczą. Prawa do majątku wspólnego wspólników, które w czasie trwania spółki są nienaruszalne, materializują się w momencie wystąpienia wspólnika (art. 871 kc) bądź ustania stosunku spółki (art. 875 kc). Konsekwencją tych założeń jest wynikający z art. 863 § 2 kc zakaz rozporządzania udziałem w majątku wspólnym wspólników.
Dlatego też, aby można było dokonać skutecznej i ważnej zmiany wspólników w spółce cywilnej (dwuosobowej), w pierwszej kolejności nowy wspólnik musi przystąpić do spółki jako trzeci wspólnik, po czym wspólnik, który chciał wystąpić ze spółki, wówczas może to zrobić na trzy sposoby:
może wypowiedzieć udział na 3 miesiące przed końcem roku obrachunkowego;
wypowiedzieć udział ze skutkiem natychmiastowym (nadzwyczajne okoliczności);
wystąpić ze spółki na mocy porozumienia stron (wspólników spółki cywilnej).
Wspólnicy spółki mogą również w umowie spółki cywilnej określić przyczyny, których wystąpienie może spowodować wystąpienie wspólnika ze spółki.
Oświadczenie wspólnika dotyczące wystąpienia ze spółki może być sporządzone w zwykłej formie pisemnej. Inaczej, gdy w skład wspólnego majątku wspólników wchodzi nieruchomość. W takim przypadku należy zachować formę pisemną z podpisem notarialnie poświadczonym.
Zmianę wspólnika w spółce cywilnej (dwuosobowej) można podzielić na kilka etapów:
przystąpienie nowego wspólnika do spółki – sporządzenie aneksu do umowy spółki cywilnej celem „zaktualizowania” umowy spółki cywilnej do nowego stanu osobowego – wówczas skład spółki cywilnej powiększa się do trzech wspólników;
wystąpienie wspólnika, który chciał zakończyć działalność w spółce, które może nastąpić poprzez:
a) wypowiedzenie udziału na 3 miesiące przed końcem roku obrachunkowego,
b) wypowiedzenie udziału ze skutkiem natychmiastowym (nadzwyczajne okoliczności),
c) wystąpienie ze spółki na mocy porozumienia stron (wspólników spółki cywilnej);
dokonanie ponownie zmiany umowy spółki poprzez sporządzenie aneksu celem „zaktualizowania” umowy spółki cywilnej do nowego stanu osobowego;
zgłoszenie zmian dokonanych w spółce cywilnej w urzędzie statystycznym oraz urzędzie skarbowym;
uiszczenie podatku od czynności cywilnoprawnych – podatek od wniesionego przez wspólnika wkładu do spółki cywilnej.
