Pojęcie przedsiębiorstwa zostało przez ustawodawcę zdefiniowane w art. 551 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.), zgodnie z którym przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Co w przypadku gdy następuje sprzedaż przedsiębiorstwa? Przeczytaj i dowiedz się więcej!
Czym jest przedsiębiorstwo?
Należy podkreślić, że według art. 551 kc przedsiębiorstwo nie jest tylko zbiorem składników niematerialnych i materialnych. Jest to wprawdzie zespół takich składników, ale co najistotniejsze, zorganizowany i przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. Wobec tego, czym innym jest zespół składników materialnych i niematerialnych przedsiębiorstwa, a czym innym samo przedsiębiorstwo (wyrok Sądu Najwyższego z 20 lipca 2017 r., IV CSK 563/16).
Obejmuje ono w szczególności:
-
oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
-
własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
-
prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
-
wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
-
koncesje, licencje i zezwolenia;
-
patenty i inne prawa własności przemysłowej;
-
majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
-
tajemnice przedsiębiorstwa;
-
księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Przedsiębiorstwo może składać się z więcej niż jednego przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym. Takim jego elementem może być także gospodarstwo rolne. Inaczej to ujmując, gospodarstwo rolne może stanowić jedno z przedsiębiorstw spółki, a w konsekwencji może być przedmiotem obrotu jako całość (postanowienie Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2010 r., IV CSK 210/10).
Sprzedaż przedsiębiorstwa
Stosownie do art. 552 kc czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych. Oznacza to, że stronom umowy przysługuje swoboda co do tego, jakie elementy tworzące przedsiębiorstwo zostaną objęte daną umową. Część z nich może zostać wyłączona ze sprzedaży i pozostać własnością sprzedającego. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że owa swoboda w wyłączeniu poszczególnych składników nie może iść tak daleko, aby zakres włączeń przekreślił istotę przedsiębiorstwa. Dlatego też sprzedaż przedsiębiorstwa powinno obejmować co najmniej te składniki, które determinują funkcje spełniane przez przedsiębiorstwo (wyrok Sądu Najwyższego z 25 listopada 2010 roku, I CSK 703/09). Z pewnością umową powinny zostać objęte wszystkie te przedmioty, bez których przedsiębiorstwo nie może funkcjonować. Wyjaśnić wypada, że w razie sprzedaży przedsiębiorstwa, zbycie odnosi skutek co do wszystkich jego składników niematerialnych i materialnych, nawet tych, które nie zostały wyraźnie wymienione w umowie, natomiast każde wyłączenie powinno zostać wyraźnie wskazane w umowie. Oczywiście sprzedaż przedsiębiorstwa musi w całości nastąpić na rzecz tych samych nabywców. Jeżeli poszczególne przedmioty łącznie tworzące przedsiębiorstwo zostaną sprzedane na rzecz różnych nabywców, to nie sposób uznać, że nastąpiła sprzedaż przedsiębiorstwa.
Należy wspomnieć, że przy zawarciu umowy zbycia przedsiębiorstwa zachowują aktualność ograniczenia lub wyłączenia dopuszczalności przeniesienia poszczególnych składników tego przedsiębiorstwa wynikające z przepisów ustawy, zastrzeżenia umownego lub właściwości zobowiązania (uchwała Sądu Najwyższego z 25 czerwca 2008 r., III CZP 45/08).
Dopuszczalna jest również sprzedaż przedsiębiorstwa na podstawie kilku umów zawartych z tym samym nabywcą. W szczególności z sytuacją taką można się spotkać, gdy jedna umowa dotyczy aktywów, a druga pasywów przedsiębiorstwa. Dla przyjęcia, że w wyniku zawarcia kilku umów doszło do zbycia przedsiębiorstwa, muszą być spełnione następujące warunki:
-
przy zawieraniu poszczególnych umów strony miały na celu przeniesienie własności przedsiębiorstwa w całości,
-
poszczególne umowy zostały zawarte przez te same podmioty,
-
w wyniku zawarcia kilku umów zbyciu uległa całość przedsiębiorstwa.
Sprzedaż przedsiębiorstwa jest dopuszczalna w drodze kilku umów potwierdził również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 15 maja 2008 r., SA/Go 293/08, w którym wskazał, iż „zarówno na gruncie prawa publicznego, jak i prywatnego dopuszcza się sytuację, w której nabycie przedsiębiorstwa następuje także w wyniku zawarcia kilku umów”. O tym, czy w takim wypadku doszło do zbycia przedsiębiorstwa w całości, czy też jedynie poszczególnych jego składników, decyduje zamiar stron.
Forma umowy
Zgodnie z art. 751 § 1 kc sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego wydzierżawienie albo ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jednakże forma ta może okazać się niewystarczająca, jeżeli w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość. Stosownie do § 4 przywołanego przepisu należy wziąć pod uwagę również przepisy przewidujące formę czynności prawnych dotyczących nieruchomości. Art. 158 przewiduje dla zbycia nieruchomości formę aktu notarialnego. A zatem, gdy częścią składową zbywanego przedsiębiorstwa jest nieruchomość, umowa zbycia przedsiębiorstwa powinna mieć formę aktu notarialnego. Dopuszczalne jest także zawarcie dwóch umów sprzedaży: jednej dotyczącej nieruchomości zawartej w formie aktu notarialnego oraz drugiej umowy odnoszącej się do reszty przedsiębiorstwa, zawartej w formie pisemnej z notarialnym poświadczeniem podpisów. Mimo że w doktrynie prawa zarysował się wyraźny konflikt na ten temat, wydaje się słuszny pogląd, zgodnie z którym każda z poszczególnych umów zmierzających do zbycia przedsiębiorstwa w całości powinna zachować formę pisemną z notarialnie poświadczonymi podpisami, chyba że któraś dotyczyłaby nieruchomości.
Obowiązek wpisu do rejestru
Zgodnie z art. 751 § 2 kc sprzedaż przedsiębiorstwa należącego do osoby wpisanej do rejestru powinno być wpisane do rejestru. Mimo wprowadzenia tego obowiązku, nie przewidziano ani w rejestrze przedsiębiorców prowadzonym w ramach Krajowego Rejestru Sądowego, ani w Ewidencji Działalności Gospodarczej możliwości wpisania jakiejkolwiek wzmianki o fakcie zbycia przedsiębiorstwa przez podmiot wpisany do jednego z tych rejestrów. Z tego względu przepis nakładający taki obowiązek stał się martwy. Brak wpisu do rejestru nie wpływa jednak na skuteczność czynności, w ramach której doszło do zbycia przedsiębiorstwa, ponieważ ma on charakter deklaratywny.
Zgodnie z art. 554 kc nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa. Oznacza to, że osoba, która kupuje przedsiębiorstwo, musi liczyć się z odpowiedzialnością za jego zobowiązania powstałe przed datą nabycia. Nawet jeżeli w umowie sprzedający przedsiębiorstwo przyjął na siebie wyłączną odpowiedzialność za te zobowiązania, to i tak wierzyciele będą mieli prawo żądać zapłaty także od nabywcy. Sprzedaż przedsiębiorstwa nie zwalnia dotychczasowego właściciela z długu. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Podkreślenia wymaga, że nabywca przedsiębiorstwa nie będzie ponosił odpowiedzialności za zobowiązania powstałe w związku z jego prowadzeniem przed dniem jego nabycia, jeżeli mimo zachowania należytej staranności w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach.
Na podobnych zasadach nabywca odpowiada za zobowiązania podatkowe zbywcy związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Stosownie do art. 112 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja Podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) nabywca przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o tych zaległościach. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Nabywca nie odpowiada za zaległości niewykazane w zaświadczeniu o wysokości zaległości podatkowych zbywającego, w związku z tym w interesie nabywcy jest uzyskanie takiego zaświadczenia przed podpisaniem umowy. Nabywca odpowie natomiast za obciążenia powstałe po wydaniu zaświadczenia w sytuacji, gdy od dnia jego wydania do dnia nabycia upłynęło 30 dni.
Odpowiedzialność nowego pracodawcy po przejęciu zakładu pracy
Zgodnie z art. 231 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. Nr 24, poz. 141 ze zm.) w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy. Stosownie do § 2 przywołanego przepisu za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy, powstałe przed przejściem części zakładu pracy na innego pracodawcę, dotychczasowy i nowy pracodawca odpowiadają solidarnie. Sąd Najwyższy w wyroku z 20 stycznia 2014 r., II PK 118/13, podkreślił, iż „przepis art. 231 § 2 KP stanowi konsekwencję przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę. Może kreować i kreuje odpowiedzialność solidarną dotychczasowego i nowego pracodawcy jedynie w tych przypadkach, w których nowy pracodawca staje się pracodawcą dla pracownika „przechodzącego”. Nie istnieje natomiast solidarność odpowiedzialności w odniesieniu do tych zobowiązań, które nie wiążą się z przechodzącymi pracownikami”.
