Faktoring - skutki podatkowe sprzedaży wierzytelności

Gospodarka narodowa rozwija się szybko, jednak nadal największym problemem przedsiębiorców są zatory płatnicze. Wielu z nich ma problemy z uzyskaniem należności za sprzedane towary lub usługi. Powyższe powoduje, że faktoring staje się coraz popularniejszy wśród przedsiębiorców. Przedsiębiorcy korzystają z niego, aby poprawić swoją płynność finansową. 

Co to jest faktoring?

Na wstępie należy wskazać, że usługi faktoringu nie zostały zdefiniowane w polskich przepisach prawa i należą do tzw. umów nienazwanych.

Co do zasady faktoring polega na tym, że faktorant przenosi na faktora wierzytelność, a faktor zobowiązuje się zapłacić faktorantowi jej wartość nominalną pomniejszoną o dyskonto uwzględniające wynagrodzenie faktora oraz świadczyć na jego rzecz dodatkowe usługi.

Skutkiem, jaki wywołuje umowa faktoringu, jest zmiana osoby wierzyciela. Dokonywana jest w oparciu na przepisach zawartych w Ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny w Księdze trzeciej, Tytule IX, Dziale 1 Zmiana wierzyciela. 

Faktoring może występować w różnych formach:

• faktoringu właściwego (bez prawa regresu faktora wobec faktoranta);

• faktoringu niewłaściwego (z prawem regresu faktora wobec faktoranta);

• faktoringu mieszanego (z podziałem ryzyka niewypłacalności dłużnika pomiędzy faktorem a faktorantem).

Faktoring właściwy polega na przekazaniu ryzyka wraz ze sprzedażą należności. Przedsiębiorstwo, po odsprzedaniu posiadanej wierzytelności, nie ma obowiązku monitoringu danej należności. Ten obowiązek spoczywa teraz na firmie faktoringowej, która w przypadku nieterminowego regulowania zobowiązania musi ponieść koszty związane ze ściągnięciem należności. Faktoring właściwy polega więc na definitywnym przeniesieniu wierzytelności z faktoranta na faktora. 

Faktoring niewłaściwy polega na przejęciu przez faktora wierzytelności od przedsiębiorcy jedynie do momentu jej zapadalności. Istota faktoringu niewłaściwego sprowadza się zatem do przeniesienia wierzytelności na faktora, ale bez równoczesnego przejęcia przez niego ryzyka niewypłacalności dłużnika. Przy faktoringu niewłaściwym, w razie niewypłacalności dłużnika, wierzytelność wraca do przedsiębiorcy. Następuje to wskutek zastrzeżenia w umowie faktoringowej warunku rozwiązującego. W takiej sytuacji dochodzi do ustania skutków dokonanego przelewu wierzytelności i dotychczasowy wierzyciel będzie zobowiązany zwrócić uzyskane pieniądze, otrzymując z powrotem swoją wierzytelność.

Istotną cechą faktoringu niewłaściwego, odróżniającą go od faktoringu właściwego, jest więc obciążenie ryzykiem niewypłacalności dłużnika wyłącznie przedsiębiorcy (faktoranta). Ryzyko to nie przechodzi zatem na faktora. Odmienne są także skutki obu rodzajów faktoringu w zakresie nabycia wierzytelności. Przy faktoringu niewłaściwym objęta nim wierzytelność nie przechodzi z przedsiębiorcy na faktora w sposób ostateczny. W razie wystąpienia niewypłacalności dłużnika lub innych trudności ze ściągnięciem należności wierzytelność powraca do przedsiębiorcy, a faktor otrzymuje zwrot kwoty, którą wypłacił wcześniej. 

Nie ma różnic pomiędzy faktoringiem właściwym i niewłaściwym w zakresie obsługi wierzytelności. W obu odmianach umowy faktor wykonuje takie czynności, jak np. inkaso należności objętych umową, kierowanie upomnień do dłużników, prowadzenie księgowości związanej z wierzytelnościami.

Faktoring mieszany polega m.in. na tym, że faktor przejmuje na siebie ryzyko do określonej kwoty. Ryzyko związane z niewypłacalnością powyżej wyznaczonego limitu nadal pozostaje u faktoranta. Tak więc do pewnej kwoty faktoring ma charakter pełny (przeniesienie ryzyka), a powyżej niej możemy mówić o faktoringu niepełnym.

Faktoring a ustawa VAT

Ustawa o podatku od towarów i usług nie uzależnia opodatkowania usług faktoringu od rodzaju umowy zawartej pomiędzy stronami, co oznacza, że każdy typ faktoringu podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług jako odpłatne świadczenie usług w myśl art. 8 ust. 1 ustawy o VAT. Faktoring jest usługą finansową. Ustawodawca większość takich usług zwolnił od podatku VAT. 

Ze zwolnienia od podatku VAT korzystają:

• usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę;

• usługi w zakresie udzielania poręczeń, gwarancji i wszelkich innych zabezpieczeń transakcji finansowych i ubezpieczeniowych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu tych usług, a także zarządzanie gwarancjami kredytowymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę;

• usługi w zakresie depozytów środków pieniężnych, prowadzenia rachunków pieniężnych, wszelkiego rodzaju transakcji płatniczych, przekazów i transferów pieniężnych, długów, czeków i weksli oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu tych usług;

• usługi, których przedmiotem są instrumenty finansowe, o których mowa w Ustawie z 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi, z wyłączeniem przechowywania tych instrumentów i zarządzania nimi, oraz usługi pośrednictwa w tym zakresie.

Przykład 1.

Podatnik planuje świadczyć usługi finansowe. Zastanawia się, czy mogą one korzystać ze zwolnienia.

Usługi faktoringu nie mogą korzystać ze zwolnienia z VAT. Zgodnie bowiem z art. 43 ust. 15 ustawy o VAT zwolnienia te nie mają zastosowania do czynności ściągania długów, w tym faktoringu.

Przykład 2.

Podatnik rozpoczął świadczenie usług faktoringu. Zastanawia się, co stanowi w tym przypadku podstawę opodatkowania.

Przypomnijmy, że podstawą opodatkowania jest co do zasady wszystko, co stanowi zapłatę, którą usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze mającymi bezpośredni wpływ na cenę usług świadczonych przez podatnika.

Tym samym do podstawy opodatkowania nie zaliczamy nie tylko pobieranych przez faktora prowizji i opłat, lecz także innych należności, takich jak odsetki dyskontowe czy odsetki naliczane w związku z nieterminową spłatą zobowiązań. W przypadku świadczenia usług faktoringu zaliczamy więc całość wynagrodzenia, w tym odsetki od kwoty pobranych prowizji, opłat. Usługę w całości opodatkowujemy według stawki 23%.

Skutki sprzedaży wierzytelności przez przedsiębiorcę

Podatnicy korzystający z usług faktoringu dokonują w praktyce sprzedaży swojej wierzytelności. 

Przykład 3.

Podatnik podpisał umowę faktoringu. Dokonuje sprzedaży wierzytelności do firmy faktoringowej (sprzedaż poniżej wartości wierzytelności). W jaki sposób ma wykazać koszty i przychody związane z umową faktoringu?

Zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 34 ustawy o PIT strata nie może być kosztem podatkowym, jeśli wcześniej podatnik nie zarachował zbywanej wierzytelności jako przychód należny.

Faktorant, który sprzedaje wierzytelność za 100% jej wartości nominalnej, może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu całą uzyskaną kwotę, uwzględniając również VAT. Nie może natomiast zaliczyć do podatkowych kosztów straty powstałej w związku z taką transakcją, czyli różnicy pomiędzy wartością brutto wierzytelności, a kwotą przychodu ze zbycia (cesji) tej wierzytelności. W naszym przykładzie podatnik straty ze sprzedaży wierzytelności nie zaliczy więc do kosztów uzyskania przychodów. 

Natomiast w takim przypadku faktorant winien zaliczyć do swoich podatkowych przychodów należność uzyskaną za zbywaną wierzytelność. Jednocześnie ma prawo do uwzględnienia kosztów uzyskania tych przychodów. Musi więc wykazać powyższy przychód niezależnie od przychodu ze sprzedaży towarów i usług, z którego tytułu te wierzytelności powstały. 

Podsumowując, faktoring to bardzo popularna forma poprawy płynności przedsiębiorstwa. Jego rozliczenie obecnie nie jest już tak bardzo skomplikowane. Ustalona przez organy linia interpretacyjna pozwala na jego bezbłędne rozliczenie.