Polski system prawny przewiduje, że składki na ubezpieczenia społeczne muszą być odprowadzane w przypadku każdej umowy o pracę. Zatrudniający, chcąc jednak zmniejszyć koszty związane ze składkami do ZUS, proponują swoim podwładnym umowę o dzieło, umowę zlecenie lub kontrakt B2B. W celu obniżeni kosztów menedżerowie spółek zatrudniani są na różnych typach umów, w ostatnich czasach największą popularnością cieszy się kontrakt menedżerski. Okazuje się jednak, że takie rozwiązanie nie zawsze będzie dopuszczalne – jak wygląda ZUS dla menedżerów spółek?
Kim jest menedżer spółki?
Zarządzanie spółką nie zawsze jest proste, szczególnie jeśli prowadzi ona działalność gospodarczą na szeroką skalę lub składa się z kilkudziesięciu lub kilkuset wspólników. Przedsiębiorstwo będące spółką prawa handlowego podlega wielu wymogom formalnym, m.in. tym z zakresu księgowości, sprawozdawczości oraz prawa podatkowego. Wszystko to sprawia, że część spółek decyduje się na zatrudnienie menedżera.
W rzeczywistości menedżerem spółki może być jeden ze wspólników, jak i osoba całkowicie spoza tego kręgu. W każdym przypadku sprawuje on jednak ogólnie rozumiany zarząd nad spółką – prowadzi jej sprawy i organizuje całość pracy spółki oraz jej poszczególnych organów. Menedżer może być zatrudniony na podstawie:
- umowy o pracę zawartej na czas określony, nieokreślony lub na zastępstwo;
- umowy cywilnoprawnej – zlecenie, kontrakt menedżerski lub inna forma umowy nienazwanej.
W zależności od tego, na jakiej podstawie jest zatrudniony menedżer danej spółki, kwestia konieczności opłacania za niego składek ZUS przez spółkę będzie zróżnicowana.
Kontrakt menedżerski
Pracownik zarządzający spółką prawa handlowego może być zatrudniony na podstawie tzw. kontraktu menedżerskiego. W rzeczywistości jest to umowa nienazwana, stąd nie znajdziemy w żadnej polskiej ustawie przepisów, które regulowałyby jej zakres w sposób całkowicie odrębny i kompleksowy. Sporządzenie tego rodzaju kontraktu wymaga sięgania do różnych regulacji prawnych, w szczególności do przepisów odnoszących się do umowy zlecenia, umowy o dzieło oraz umowy agencyjnej.
Kontrakt menedżerski nie powinien być formą zastępczą dla umowy o pracę – tzn. zatrudniona osoba nie może wykonywać swoich zadań w czasie i miejscu odgórnie ustalonym przez spółkę. Jeśli dojdzie do pojawienia się stosunku zależności, tak jak ma to miejsce pomiędzy pracownikiem a pracodawcą, ZUS może zakwestionować tego rodzaju umowę i uznać ją za zwykłą umowę o pracę. Zatrudniająca spółka może zostać ukarana za próby obejścia prawa pracy.
Kwalifikacja kontraktu menedżerskiego jako umowy o pracę lub umowy prawa cywilnego zależy od okoliczności konkretnego przypadku.
Generalnie należy podzielić pogląd, że skutkiem zawarcia umowy o zarządzanie (kontraktu menedżerskiego) nie jest powstanie stosunku pracy. Podstawami nawiązania stosunku pracy mogą być bowiem umowa o pracę, powołanie, wybór, mianowanie lub spółdzielcza umowa o pracę. Katalog ten jest zamknięty, na co wskazuje także treść art. 2 kp, zawierającego definicję pracownika jako osoby zatrudnionej na jednej z wymienionych podstaw. Kontraktu menedżerskiego wśród nich nie ma. W takim i tylko w takim sensie kontrakt menedżerski jest typem umowy prawa cywilnego – nazwanej (o świadczenie usług, zlecenia czy o dzieło) lub nienazwanej. Niemniej jednak nie jest wykluczona możliwość kierowania zakładem pracy przez pracownika. Przy tym strony umowy o pracę mogą, uzgadniając jako rodzaj pracy zarządzanie zakładem pracy, ukształtować treść stosunku pracy w taki sposób, że będzie on wprawdzie zawierał pewne elementy swoiste, różniące go od stosunku pracy „zwykłego” czy „czystego”, ale które nadal będą mieściły się w konwencji stosunku pracy zdefiniowanego w art. 22 kp.
ZUS dla menedżerów
Składki odprowadzane do ZUS-u dotyczą 4 rodzajów ubezpieczeń: emerytalnego, rentowego, chorobowego i wypadkowego. Składka zdrowotna nie wchodzi co prawda do tego rodzaju ubezpieczeń, jest jednak obowiązkowo odprowadzana praktycznie przy każdej umowie oprócz umowy o dzieło.
Jeśli menedżer spółki będzie zatrudniony na podstawie umowy o pracę, to bez względu na czas jej obowiązywania spółka jest zobowiązana do odprowadzania za takiego pracownika wszystkich składek na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne. Menedżer nie różni się w tym przypadku od pracownika innego rodzaju, nawet jeśli jest jednym ze wspólników danej spółki.
Zupełnie inaczej będzie w przypadku kontraktu menedżerskiego – jeśli taka umowa będzie odpowiadała umowie o dzieło, to w takim przypadku nie pojawią się żadne składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. W praktyce mało prawdopodobne jest jednak, że spółka będzie chciała zatrudnić swojego menedżera do wykonania konkretnie określonego dzieła (jednej usługi). Nawet jeśli z taką osobą będą zawierane co chwilę nowe umowy o dzieło, to może być to zakwestionowane przez ZUS, a w konsekwencji uznane również za próbę obejścia przepisów. Ostatecznie spółka może być zobowiązana do opłacenia zaległych składek i zawarcia innej stosownej umowy (np. umowy zlecenie lub umowy o pracę).
Kontrakty menedżerskie w zdecydowanej większości przypadków przyjmują jednak formę umowy zlecenia lub umowy agencyjnej, a te podlegają już pod obowiązek odprowadzania składek do ZUS-u i NFZ-u. Zakład Ubezpieczeń Społecznych stoi na stanowisku, że w tym przypadku menedżerowie spółek są zwykłymi zleceniobiorcami, a tacy – jak wiadomo – objęci są ubezpieczeniami społecznymi. W praktyce taka osoba będzie objęta obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym, wypadkowym i zdrowotnym, w przypadku zaś ubezpieczenia chorobowego może zdecydować, czy chce z niego korzystać (jest ono dobrowolne).
Tytułem do podlegania ubezpieczeniom społecznym przez członka zarządu spółki akcyjnej, który zawarł z tą spółką umowę o świadczenie usług w zakresie zarządzania w ramach prowadzonej przez siebie pozarolniczej działalności gospodarczej, jest umowa o świadczenie usług (art. 6 ust. 1 pkt 4 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych – jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r. poz. 121).
Podstawa wymiaru składek dla menedżera spółki
Osoba, która wykonuje czynności menedżerskie w spółce i podlega z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, powinna wiedzieć, od jakiej podstawy obliczana jest wysokość odprowadzanych za nią składek. Zgodnie z treścią art. 18 ust 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorców ustala się zgodnie z wysokością osiąganego przychodu, jeżeli w umowie agencyjnej lub umowie zlecenia albo w innej umowie o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, określono odpłatność za jej wykonywanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie. Przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe nie stosuje się ograniczenia do wysokości górnej granicy rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
W przypadku wyboru dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego podstawa wymiaru składek nie może przekraczać miesięcznie 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.
Pamiętajmy jednak, że w stosunku do menedżerów (ale także innych zleceniobiorców) nie stosuje się Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W § 2 powyższego aktu znajdziemy katalog przychodów niestanowiących podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników i osób w nim wskazanych. Tym samym, jeżeli menedżer otrzyma przychody, o których mowa w tym rozporządzeniu (np. diety z tytułu podróży służbowej), to będą one stanowiły podstawę wymiaru składek.
Podsumowanie - ZUS dla menedżerów
Menedżerowie spółek mogą być zatrudnieni na podstawie umowy o pracę lub umowę cywilnoprawną (zlecenie, dzieło, umowa agencyjna lub kontrakt menedżerski). Praktycznie w każdym przypadku zatrudnienia menedżera spółki oznacza to konieczność odprowadzania za niego składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, przy czym składka na ubezpieczenie chorobowe jest tutaj całkowicie dobrowolna. Obowiązek opłacania składek do ZUS-u spoczywa na zatrudniającej spółce albo na samym menedżerze – jeśli wykonuje on swoją pracę w ramach kontraktu B2B, tj. w przypadku, gdy sam prowadzi działalność gospodarczą.
