Czas urlopu wychowawczego jest okresem, w którym stosunek pracy trwa, lecz pracownik nie świadczy pracy, a pracodawca nie wypłaca mu wynagrodzenia. To rodzi niekiedy wątpliwości dotyczące obowiązków pracodawcy w odniesieniu do pracowników przebywających na takich urlopach, w szczególności w zakresie ubezpieczeń społecznych. Jednym z zagadnień z tego zakresu było oskładkowanie świadczeń pozapłacowych na urlopie wychowawczym, którego dotyczyła przedstawiona niżej interpretacja indywidualna, wydana przez Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie 4 października 2021 roku, WPI/200000/43/682/2021 (decyzja Nr 682/2021).
Oskładkowanie świadczeń pozapłacowych na urlopie wychowawczym - studium przypadku
Pracodawca zapewnia swoim pracownikom zatrudnionym w ramach umowy o pracę możliwość ubezpieczenia na życie w ramach grupowego ubezpieczenia pracowników. Składkę ubezpieczeniową opłaca w całości pracodawca. Wewnętrzne regulacje u pracodawcy, w tym regulamin wynagrodzenia, nie zawierają zapisów dotyczących ubezpieczenia grupowego na życie.
Z możliwości przystąpienia do wspomnianego ubezpieczenia na życie mogą skorzystać także pracownicy, którzy przebywają na urlopie macierzyńskim oraz na urlopie wychowawczym. Pracodawca powziął w związku z tym wątpliwość, czy wartość świadczenia pozapłacowego (opłacanej składki na ubezpieczenie na życie pracownika) stanowi podstawę do naliczenia składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Z uwagi na brak ujęcia tych kwestii w regulaminie wynagradzania brak jest w nim postanowień przyznających prawo do tych świadczeń za okres przebywania na urlopie wychowawczym. Co do zasady wartość otrzymanych przez pracowników świadczeń niepieniężnych (w tym ubezpieczenia na życie) stanowi dla pracowników przychód z tytułu istniejącego stosunku pracy, od którego pracodawca nalicza i odprowadza składki na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne oraz ww. fundusze.
Stanowisko pracodawcy
We wniosku o wydanie interpretacji skierowanym do ZUS-u pracodawca wyraził pogląd, że wartość udostępnianych pracownikom świadczeń pozapłacowych (w tym ubezpieczenia na życie, którego składkę opłaca w całości pracodawca) dla pracowników, którzy przebywają na urlopach wychowawczych (tj. w okresie faktycznego nieświadczenia pracy i niepodlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy), nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu stosunku pracy, gdyż prawo do tych świadczeń (ubezpieczenia na życie) w tym przypadku nie przysługuje za okres świadczenia pracy, lecz dotyczy okresu przebywania na urlopie wychowawczym, a więc odrębnego od stosunku pracy tytułu do ubezpieczeń społecznych, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 19 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych.
Umowa ubezpieczenia na życie, podobnie jak wszystkie inne umowy ubezpieczenia ma charakter umowy dwustronnie zobowiązującej odpłatnej. […] Stronami umowy ubezpieczenia na życie, zgodnie z regulacją kodeksu cywilnego są: ubezpieczyciel oraz ubezpieczający. Ubezpieczycielem […] może być krajowy lub zagraniczny zakład ubezpieczeń […]. Ubezpieczającym jest osoba, która zawiera umowę ubezpieczenia i zobowiązuje się do zapłaty składki ubezpieczeniowej. […] Zawierając umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę (art. 805 § 1 kc). Świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej (art. 805 § 2 pkt 2 kc). Ubezpieczający natomiast obowiązany jest do opłacania składki ubezpieczeniowej, którą oblicza ubezpieczyciel, zgodnie z okresem trwania swojej odpowiedzialności. Aby umowa ubezpieczenia została zawarta w sposób ważny i skuteczny, zajście wypadku ubezpieczeniowego w niej przewidzianego, musi być obiektywnie możliwe, w szczególności wypadek taki nie może zaistnieć przed zawarciem umowy. Nie może być zatem przedmiotem umowy ubezpieczenia np. śmierć osoby nieżyjącej.
Stanowisko ZUS-u
Zakład Ubezpieczeń Społecznych wskazał, że zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, ustalania prawidłowej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne oraz opłacania składek na te ubezpieczenia regulują przepisy Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z jej art. 6 ust. 1 pkt 19 obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego.
Wynika z tego jednoznacznie, że przebywanie na urlopie wychowawczym oraz pobieranie zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego stanowi odrębny tytuł (odrębny niż stosunek pracy) do objęcia obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Okres urlopu wychowawczego oraz pobierania zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego jest okresem przerwy w ubezpieczeniu pracowniczym. Zatem tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych jest korzystanie z urlopu wychowawczego, jeżeli osoba korzystająca z tego urlopu nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty oraz innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych – co wynika z dyspozycji art. 6 ust. 1 pkt 19 w związku z art. 9 ust. 6 wspomnianej ustawy, lub pobieranie zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego.
Ze stanu faktycznego przedstawionego we wniosku pracodawcy wynika, że pracodawca swoim pracownikom zatrudnionym na umowę o pracę zapewnia możliwość ubezpieczenia na życie w ramach grupowego ubezpieczenia pracowników. Składkę ubezpieczeniową opłaca w całości pracodawca. Wewnętrzne regulacje u pracodawcy, w tym regulamin wynagrodzenia, nie zawierają postanowień dotyczących ubezpieczenia grupowego na życie. Z możliwości przystąpienia do tego ubezpieczenia mogą skorzystać także pracownicy, którzy przebywają na urlopie macierzyńskim oraz na urlopie wychowawczym.
Pracodawca stoi na stanowisku, że wartość udostępnianych pracownikom świadczeń pozapłacowych (ubezpieczenie na życie), dla pracowników, którzy przebywają na urlopach wychowawczych, nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu stosunku pracy, gdyż prawo do tych świadczeń w tym przypadku nie przysługuje za okres świadczenia pracy, lecz z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym, a więc odrębnego od stosunku pracy tytułu do ubezpieczeń społecznych na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
ZUS podzielił stanowisko pracodawcy, potwierdzając, że wartość świadczenia w postaci ubezpieczenia na życie w ramach grupowego ubezpieczenia pracowników w całości finansowanego pracownikowi przez pracodawcę, w okresie kiedy pracownik będzie przebywał na urlopie wychowawczym (w okresie faktycznego nieświadczenia pracy), nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu stosunku pracy, gdyż prawo do powyższego świadczenia nie przysługuje za okres świadczenia pracy, lecz z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym, a więc odrębnego od stosunku pracy tytułu do ubezpieczeń.
W konsekwencji ZUS uznał za prawidłowe stanowisko pracodawcy w przedmiocie wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wartości udostępnionego pracownikom przebywającym na urlopie wychowawczym świadczenia w postaci ubezpieczenia na życie w ramach grupowego ubezpieczenia pracowników, w całości finansowanego przez pracodawcę.
