Sprzedaż wierzytelności, czyli odpłatna cesja, może generować po stronie sprzedawcy dochód podlegający opodatkowaniu. Trzeba wskazać, że sprzedażą wierzytelności mogą zajmować się nie tylko przedsiębiorcy, lecz także osoby fizycznie nieprowadzące działalności gospodarczej. W związku z tym warto zastanowić się, w jaki sposób osoba fizyczna powinna dokonać rozliczenia podatku.
Sprzedaż wierzytelności
Wierzytelność rozumiana jako uprawnienie do domagania się określonego działania wobec dłużnika może zostać zbyta. Zagadnienie to regulują przepisy dotyczące cesji nieruchomości opisane w Kodeksie cywilnym.
W art. 509 kc możemy przeczytać, że – z zastrzeżeniem pewnych wyjątków – wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew). Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.
Zgodnie z art. 510 kc umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
Jak zatem widać z przedstawionych regulacji, możliwa jest cesja wierzytelności w postaci umowy sprzedaży. Umowa ta ma charakter odpłatny, co oznacza, że sprzedającemu należy się z tytułu cesji wierzytelności wynagrodzenie.
Wskażmy, że w zakresie formy, w jakiej powinna być dokonana umowa sprzedaży wierzytelności, należy odnieść się do treści art. 511 kc. W myśl tego przepisu, jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, jej przelew powinien być również stwierdzony pismem.
Przechodząc natomiast do omówienia istoty cesji wierzytelności, możemy stwierdzić, że przeniesienie wierzytelności polega na tym, iż prawa przysługujące zbywcy (dotychczasowemu wierzycielowi) przechodzą na nabywcę wierzytelności. Natomiast właściwość zobowiązania, uprawnienia wierzyciela i zobowiązania dłużnika pozostają bez zmian, gdyż w wyniku umowy cesji wierzytelności zmienia się tylko wierzyciel.
W wyniku cesji wierzytelności wygasa u dotychczasowego wierzyciela stosunek zobowiązaniowy z dłużnikiem, powstaje natomiast nowe zobowiązanie pomiędzy nabywcą wierzytelności a dłużnikiem. Ponadto powstaje także stosunek zobowiązaniowy pomiędzy zbywcą a nabywcą wierzytelności, jeżeli przeniesienie wierzytelności jest odpłatne.
Kwalifikacja przychodu na gruncie PIT a sprzedaż wierzytelności
Jeżeli cesja wierzytelności przybierze formę umowy sprzedaży, to po stronie sprzedającego pojawia się przychód. W związku z tym należy rozważyć, do jakiego źródła przychodu należy takie kwoty zakwalifikować. W dalszej kolejności będzie to rzutować na sposób rozliczenia podatku.
W myśl art. 10 ust. 1 pkt 7 ustawy PIT źródłami przychodów są kapitały pieniężne i prawa majątkowe, w tym odpłatne zbycie praw majątkowych innych niż wymienione w pkt 8 lit. a–c.
Natomiast art. 18 ww. ustawy stanowi, że za przychód z praw majątkowych uważa się w szczególności przychody z praw autorskich i praw pokrewnych w rozumieniu odrębnych przepisów, praw do projektów wynalazczych, praw do topografii układów scalonych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych, w tym również z odpłatnego zbycia tych praw.
Prawa majątkowe są prawami podmiotowymi, realizującymi interes ekonomiczny uprawnionego i składającymi się na jego majątek. Zasadniczo mają one wymiar pieniężny jednakże służą jedynie do realizacji interesu ekonomicznego uprawnionego, gdyż zapewniają mu możliwość domagania się konkretnego zachowania ze strony dłużnika (zobowiązanego).
Zawarte w tym przepisie wyliczenie praw majątkowych określonych w art. 18 ustawy PIT jako odrębne źródło przychodów ma charakter otwarty, o czym świadczy użyte przez ustawodawcę sformułowanie „w szczególności”.
To zaś powoduje, że w kategorii tej mieszczą się również inne prawa majątkowe.
W kontekście przedstawionych regulacji nie ulega wątpliwości, że wierzytelność jest prawem majątkowym kumulującym w sobie konkretne uprawnienia i mającym konkretny wymiar ekonomiczny i finansowy.
W rezultacie należy przyjąć, że przychód z tytułu sprzedaży wierzytelności to przychód z praw majątkowych, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 7 ustawy PIT. Podobne wnioski wynikają m.in. z treści interpretacji Dyrektora KIS z 10 lipca 2020 roku, nr 0114-KDIP3-2.4011.297.2020.5.JK3.
Jak wygląda rozliczenie dochodu gdy ma miejsce sprzedaż wierzytelności?
Znając już odpowiednią klasyfikację w kontekście źródła przychodu, można przejść do kwestii związanych z rozliczeniem podatku.
Pierwszą czynnością, którą należy wykonać w tym zakresie, jest ustalenie momentu uzyskania przychodu. Zastosowanie znajdzie tutaj reguła ogólna określona w art. 11 ust. 1 ustawy PIT, wskazująca, że przychodem są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
Oznacza to, że momentem powstania przychodu pieniężnego jest moment otrzymania środków pieniężnych. Wartością przychodu ze sprzedaży prawa majątkowego, jakim jest wierzytelność, jest kwota otrzymana ze sprzedaży tego prawa. Dopóki zatem sprzedawca nie otrzyma wynagrodzenia, to nie powstaje po jego stronie przychód podlegający rozliczeniu.
Opodatkowaniu na zasadach ogólnych (a więc stawka 17% lub 32%, jeżeli podstawa opodatkowania przekroczy 85 528 zł) podlega dochód będący różnicą pomiędzy przychodem a kosztem podatkowym. Ustawodawca nie określił bowiem żadnych szczególnych regulacji określania dochodu z takich praw majątkowych jak wierzytelności, a zatem w tym zakresie należy stosować ogólną zasadę. Jeżeli natomiast koszty uzyskania przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą ze źródła przychodów.
Również w zakresie kosztów uzyskania przychodów nie przewidziano żadnych szczególnych zasad. Także i w tym przypadku należy kierować się ogólną regułą ustanowioną w art. 22 ust. 1 ustawy PIT, która podaje, że kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23.
W typowym przypadku kosztem będzie wydatek, jaki sprzedawca poniósł na uzyskanie wierzytelności. Jeżeli przekroczy on uzyskany przychód ze sprzedaży, to będziemy mieli do czynienia ze stratą. Dopiero jeżeli przychód ze sprzedaży wierzytelności przekroczy koszt uzyskania, wystąpi dochód podlegający opodatkowaniu.
Wspomniany dochód rozliczany jest dopiero na etapie składania zeznania rocznego PIT-36. Sprzedawca powinien wykazać zarówno przychód ze sprzedaży wierzytelności, jak i koszty uzyskania przychodu w pozycji „prawa autorskie i inne prawa, o których mowa w art. 18 ustawy”.
Przechodząc do podsumowania, możemy zatem wskazać, że sprzedaż wierzytelności przez osobę fizyczną należy kwalifikować jako przychód z praw majątkowych. Pamiętajmy, że również tego rodzaju dochód należy wykazać w zeznaniu rocznym i odprowadzić podatek dochodowy PIT.
