Rozliczanie nadgodzin kierowców kierowców zostało unormowane w sposób szczególny, co jest zrozumiałe, jeśli uwzględni się specyfikę pracy w tym zawodzie. Wyjątkowość rozliczania nadgodzin kierowców wynika z tego, że wspomnianą procedurę regulują dwa odrębne akty prawne, czyli ustawa o czasie pracy kierowców oraz Kodeks pracy. Rozwiązania obowiązujące w tym zakresie przedmiotowym omawiamy poniżej w artykule.
Przepisy zawarte w ustawie o czasie pracy kierowców
Regulacje prawne dotyczące czasu pracy oraz godzin nadliczbowych kierowców zostały zawarte w Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 roku o czasie pracy kierowców, zwanej dalej ustawą z 16 kwietnia 2004 roku. Należy podkreślić, że przepisy ustawy o czasie pracy kierowców uległy zmianie w ramach tzw. pakietu mobilności, czyli Ustawy z dnia 26 stycznia 2022 roku o zmianie ustawy o transporcie drogowym, ustawy o czasie pracy kierowców oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 209). Podstawowym celem tej nowelizacji jest wdrożenie w zakresie krajowych regulacji odpowiednich postanowień zawartych w aktach prawa unijnego. Ustawa z dnia 26 stycznia 2022 roku weszła w życie z dniem 1 marca br., przy czym część zmian w ustawie o czasie pracy kierowców obowiązuje odpowiednio: od dnia 2 lutego oraz od dnia 29 maja 2022 roku.
Zasadnicze zmiany wynikające z pakietu mobilności dotyczą podróży służbowych kierowców - rekompensata z tytułu tych podróży będzie przysługiwać - w określonych przypadkach - kierowcy wykonującemu zadanie służbowe w ramach krajowych przewozów drogowych. Kierowca wykonujący zadania służbowe o charakterze międzynarodowych przewozów drogowych nie jest już uznawany za pracownika będącego w podróży służbowej.
Jeżeli chodzi o unormowania ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. w zakresie pracy w godzinach nadliczbowych, to nie uległy one zmianie, wprowadzono natomiast korekty w innych przepisach, dotyczących w szczególności prowadzenia ewidencji czasu pracy oraz pracy w porze nocnej.
Od tej ogólnej zasady istnieją ustawowe wyjątki, co oznacza, że do kierowców wykonujących przewóz drogowy mogą być stosowane rozkłady czasu pracy, w których jest dopuszczalne przedłużenie wymiaru czasu pracy do 12 godzin na dobę – w ramach systemu równoważnego czasu pracy (art. 15 ust. 1 ustawy z 16 kwietnia 2004 roku). Okres rozliczeniowy nie może być dłuższy niż 1 miesiąc, przy czym w szczególnie uzasadnionych przypadkach może być on przedłużony, nie więcej jednak niż do 3 miesięcy, a przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych – maksymalnie do 4 miesięcy.
W systemie równoważnego czasu pracy wymiar czasu pracy przedłużony w poszczególnych dniach jest równoważony skróconym czasem pracy w innych dniach lub dniami wolnymi od pracy.
Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z 16 kwietnia 2004 roku tygodniowy czas pracy kierowcy, łącznie z godzinami nadliczbowymi, nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Wskazany tygodniowy limit czasu pracy może być przedłużony do 60 godzin, jeśli średni tygodniowy czas pracy nie przekroczy 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 4 miesiące (art. 12 ust. 2 ustawy z 16 kwietnia 2004 roku). Wymiar czasu pracy określony w art. 12 ust. 1 i 2 ustawy z 16 kwietnia 2004 roku obowiązuje także kierowcę zatrudnionego u więcej niż jednego pracodawcy.
Praca w godzinach nadliczbowych – definicja
W art. 20 ust. 1 wspomnianej ustawy zdefiniowano pojęcie pracy kierowców w nadgodzinach.
Dla celów rozliczania czasu pracy i ustalania uprawnienia do wynagradzania za pracę w godzinach nadliczbowych, przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której kierowca rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:
- sytuacji i zdarzeń wymagających od kierowcy podjęcia działań dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia albo usunięcia awarii;
- szczególnych potrzeb pracodawcy.
W przypadku pracy w nadgodzinach w okolicznościach wskazanych powyżej w pkt 1 nieprzerwany tygodniowy okres odpoczynku może obejmować mniejszą liczbę godzin niż 35, nie może być jednak krótszy niż 24 godziny.
W przypadku pracy w nadgodzinach w okolicznościach wskazanych powyżej w pkt 1 nieprzerwany tygodniowy okres odpoczynku może obejmować mniejszą liczbę godzin niż 35, nie może być jednak krótszy niż 24 godziny.
Przepisy Kodeksu pracy jako podstawa rozliczenia nadgodzin kierowcy
Oprócz wyżej przytoczonych zapisów art. 20 ustawy z 16 kwietnia 2004 roku powołany akt prawny nie zawiera regulacji dotyczących sposobu postępowania przy rozliczaniu nadgodzin kierowcy. W art. 4 wspomnianej ustawy znalazło się natomiast odesłanie do przepisów Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwanej dalej kp. Zgodnie z tym przepisem w zakresie nieuregulowanym ustawą z 16 kwietnia 2004 roku stosuje się unormowania kp. W konsekwencji do rozliczania godzin nadliczbowych kierowcy stosuje się bezpośrednio odpowiednie postanowienia kp.
Dodatek do wynagrodzenia z tytułu pracy w nadgodzinach w wysokości 100% oraz 50%
W art. 1511 § 1 pkt 1 kp zostały wskazane okoliczności, w których pracodawca jest obowiązany wypłacić pracownikowi 100% dodatek do wynagrodzenia przysługujący w razie świadczenia pracy w nadgodzinach. Oznacza to, że za pracę w godzinach nadliczbowych – oprócz normalnego wynagrodzenia, czyli wynagrodzenia zasadniczego wraz z dodatkowymi składnikami, pod warunkiem, że dany pracownik jest do nich uprawniony – przysługuje dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia, jeżeli praca była świadczona:
- w nocy;
- w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
- w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
Za pośrednictwem pakietu mobilności zmianie uległ sposób liczenia pracy wykonywanej w porze nocnej - w przypadku takiej pracy czas pracy kierowcy nie może przekraczać 10 godzin między dwoma kolejnymi okresami dziennego odpoczynku albo dziennego i tygodniowego okresu odpoczynku (art. 21 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r.).
Przepis art. 1511 § 2 kp dotyczy natomiast przypadku, gdy doszło do przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu w przyjętym okresie rozliczeniowym. Za każdą godzinę pracy przekraczającą średniotygodniową normę czasu pracy ustaloną w przyjętym okresie rozliczeniowym przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% wynagrodzenia. Nie przysługuje on jednak, jeżeli przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w nadgodzinach, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych.
Dodatek do wynagrodzenia w wysokości 50% przysługuje za pracę w nadgodzinach przypadającą w każdym innym dniu niż dzień, za który pracownikowi należy wypłacić 100-procentowy dodatek.
Ryczałt zamiast wynagrodzenia z dodatkiem za nadgodziny
Wypłata wynagrodzenia wraz z dodatkiem przysługującym z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych może zostać zastąpiona należnością w formie ryczałtu. Wprowadzenie ryczałtu zamiast wypłaty wynagrodzenia oraz dodatku za nadgodziny jest dopuszczalne wyłącznie w stosunku do pracowników wykonujących stale pracę poza zakładem pracy (art. 1511 § 4 kp).
Wysokość ryczałtu powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych. W razie znacznych rozbieżności na niekorzyść pracownika między wysokością ryczałtu a faktyczną liczbą przepracowanych nadgodzin pracownikowi przysługuje roszczenie o wyrównanie straty.
Z dniem 29 maja 2022 roku wchodzą w życie zmiany wprowadzone w drodze pakietu mobilności dotyczące ewidencjonowania godzin pracy w odniesieniu do pracowników otrzymujących ryczałt za nadgodziny. W stosunku do wymienionych pracowników nie ewidencjonuje się godzin pracy. Dotyczy to także pracowników objętych zadaniowym czasem pracy oraz otrzymujących ryczałt za porę nocną. Pracodawca zatrudniający wskazanych pracowników zobowiązany jest do prowadzenia indywidualnych kart nieobecności pracownika w pracy z podziałem na rodzaj i wymiar (art. 25 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r.).
Udzielenie czasu wolnego w zamian za pracę w nadgodzinach
Zgodnie z art. 1512 kp czas wolny w zamian za pracę w nadgodzinach może być udzielony zarówno na wniosek pracownika, jak i z inicjatywy pracodawcy. Jeżeli z wnioskiem o czas wolny w zamian za pracę w nadgodzinach zwraca się pracownik, udzielenie go następuje w wymiarze odpowiadającym czasowi przepracowanemu w godzinach nadliczbowych. Wniosek pracownika o udzielenie czasu wolnego wymaga formy pisemnej.
Czas wolny w zamian za nadgodziny może być udzielony również bez wniosku pracownika. Takie działanie pracodawcy jest jednakże dopuszczalne wyłącznie wówczas, gdy są spełnione poniższe warunki:
- udzielenie czasu wolnego następuje do końca danego okresu rozliczeniowego;
- wymiar czasu wolnego należy ustalić w proporcji 1,5 godziny czasu wolnego do 1 godziny nadliczbowej;
- udzielenie czasu wolnego w opisanych okolicznościach nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia przysługującego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.
Udzielenie czasu wolnego w zamian za nadgodziny w wyżej przedstawionych przypadkach oznacza, że pracownikowi nie przysługuje prawo do dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych.
Ewidencja czasu pracy kierowców - zmiany obowiązujące od 29 maja 2022 r.
Z dniem 29 maja br. wejdą w życie postanowienia znowelizowanego art. 25 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. Zgodnie z nowym brzmieniem tego przepisu pracodawca prowadzi dla każdego kierowcy ewidencję czasu pracy do celów prawidłowego ustalenia jego wynagrodzenia i innych świadczeń związanych z pracą. Wspomniana ewidencja obejmuje liczbę przepracowanych godzin oraz godzinę rozpoczęcia i zakończenia pracy, liczbę godzin przepracowanych w porze nocnej, liczbę godzin nadliczbowych, dni wolne od pracy z oznaczeniem tytułu ich udzielenia, liczbę godzin dyżuru oraz godzinę rozpoczęcia i zakończenia dyżuru, ze wskazaniem, czy jest to dyżur pełniony w domu, rodzaj i wymiar zwolnień od pracy, rodzaj i wymiar innych usprawiedliwionych nieobecności w pracy, wymiar nieusprawiedliwionych nieobecności w pracy, z uwzględnieniem:
1) zapisów na wykresówkach;
2) wydruków danych z karty kierowcy i tachografu cyfrowego;
3) plików pobranych z karty kierowcy i tachografu cyfrowego;
4) innych dokumentów potwierdzających czas pracy i rodzaj wykonywanej czynności, lub
5) rejestrów opracowanych na podstawie dokumentów, o których mowa w pkt 1–3.
W odniesieniu do “ryczałtowców” nie ewidencjonuje się godzin pracy, o czym już była mowa w niniejszym artykule.
Pracodawca udostępnia ewidencję czasu pracy na wniosek kierowcy.
Rozliczanie nadgodzin kierowców – podsumowanie
Czas pracy kierowcy, zarówno dobowy, jak i tygodniowy oraz maksymalny tygodniowy limit godzin pracy wraz z godzinami nadliczbowymi uregulowano w ustawie z 16 kwietnia 2004 roku o czasie pracy kierowców. Dotyczy to również definicji pracy kierowcy w nadgodzinach oraz maksymalnego rocznego limitu godzin nadliczbowych przepracowanych przez kierowcę ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy. Kwestie odnoszące się do rekompensaty pracy ponadwymiarowej dodatkami do wynagrodzenia w odpowiedniej wysokości lub czasem wolnym zostały unormowane w przepisach Kodeksu pracy. W artykule uwzględniono ponadto zmiany wynikające z nowelizacji związanej z pakietem mobilności, dotyczące w szczególności pracy w porze nocnej oraz ewidencji czasu pracy.
