Spółka prawa handlowego jako twór gospodarczy utworzona zostaje w celu prowadzenia określonej działalności gospodarczej w ramach wybranej struktury, w celu osiągania zysków. Tak, jak należy spełnić wymagane prawem przesłanki, aby móc założyć spółkę, tak samo, aby ją rozwiązać, odpowiednie organy muszą podjąć szereg czynności faktycznych i formalnych, aby zamknąć działalność. Rozwiązanie prostej spółki akcyjnej stanowi likwidację stosunku powstałego na skutek zawarcia umowy spółki oraz utratę przez tę spółkę bytu prawnego.
Czym jest prosta spółka akcyjna?
Prosta spółka akcyjna powstała z myślą o start-upach oraz firmach high-tech. Dynamiczna sytuacja rynkowa, zmiany trendów oraz rozwój technologii sprawia, że prawie 90% start-upów upada w pierwszym roku działalności. Duże ryzyko związane z prowadzeniem działalności prostej spółki akcyjnej sprawia, że jej wspólnicy zawczasu powinni poznać zasady, jakimi rządzi się proces jej rozwiązania. Rozwiązanie prostej spółki akcyjnej, jak to ma miejsce również w przypadku pozostałych spółek, ma na celu zamknięcie przedsiębiorstwa, czyli zakończenie jego bieżących interesów, ściągnięcie wierzytelności, spłatę zobowiązań oraz upłynnienie majątku i ostatecznie wykreślenie przedsiębiorstwa z KRS.
Rozwiązanie spółki a likwidacja
Kwestie przesłanek rozwiązania prostej spółki akcyjnej (daje jako PSA), postępowania likwidacyjnego oraz rozwiązania spółki określa art. 300[120] Kodeksu spółek handlowych (dalej jako ksh). Przepis ten w § 1 określa katalog przyczyn, jakie muszą zaistnieć, aby odpowiednie organy spółki mogły rozwiązać prostą spółkę akcyjną. Są to:
- przyczyny przewidziane w umowie spółki;
- uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki;
- uchwała walnego zgromadzenia o przeniesieniu siedziby spółki za granicę, chyba że przeniesienie siedziby ma nastąpić do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa strony – umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym – a prawo tego państwa to dopuszcza;
- wyrok sądu wydany na żądanie akcjonariusza lub członka organu spółki, jeżeli osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe albo zachodzą inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki, wskazujące, że jej dalsze funkcjonowanie wiązałoby się z pokrzywdzeniem akcjonariuszy lub byłoby sprzeczne z dobrymi obyczajami;
- ogłoszenie upadłości spółki;
- inne przyczyny przewidziane prawem.
Należy jednak pamiętać, że powstanie jednej z przyczyn rozwiązania nie powoduje automatycznie utraty bytu prawnego przez spółkę. PSA przestaje istnieć dopiero po przeprowadzeniu likwidacji, tj. z chwilą wykreślenia jej z rejestru. Istnieje jednak wyjątek od powyższej zasady, który wynika z art. 300[122] oraz 493 ksh. Pierwszy z nich dotyczy przejęcia całego majątku spółki przez jej akcjonariusza. Jest to nowość, która aktualnie dotyczy jedynie PSA. Przepis art. 300[122] ksh pozwala na wykreślenie spółki z rejestru bez przeprowadzenia likwidacji po podjęciu uchwały walnego zgromadzenia, na mocy której dany akcjonariusz dokonuje przejęcia całego majątku spółki z obowiązkiem zaspokojenia pozostałych akcjonariuszy i ewentualnych wierzycieli spółki. Drugi wyjątek dotyczy znanej ustawie instytucji przejęcia spółki lub połączenia się spółek przez zawiązanie nowej. W takim wypadku PSA zostaje rozwiązana bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, w dniu wykreślenia z rejestru.
Dokonanie rozwiązania na podstawie przyczyn umownych lub uchwały walnego zgromadzenia nie ma charakteru definitywnego. Do dnia złożenia wniosku o wykreślenie spółki z rejestru walne zgromadzenie może podjąć tzw. uchwałę zapobiegającą rozwiązaniu.
Wymaga ona większości (¾) głosów oddanych w obecności akcjonariuszy reprezentujących co najmniej połowę ogólnej liczby akcji.
Umowne przyczyny rozwiązania spółki
Ustawodawca nie wskazuje w Kodeksie spółek handlowych, jakie dokładnie mogą być umowne przyczyny rozwiązania spółki. Wynika z tego, że mogą one być swobodnie określane przez założycieli przedsiębiorstwa, byle tylko były zgodne z przepisami ustawy i nie dążyły do obejścia prawa. Wspólnicy mogą wskazać m.in., że rozwiązanie spółki następuje po upływie określonego czasu, osiągnięciu celu gospodarczego przewidzianego dla danej działalności czy utracie zezwolenia niezbędnego do prowadzenia działalności danego rodzaju. Pamiętać przy tym trzeba, że samo już zaistnienie umownej przyczyny rozwiązania powoduje niejako automatyczne otwarcie likwidacji spółki, bez potrzeby podejmowania uchwały na ten temat.
Uchwała walnego zgromadzenia
Likwidacja PSA wskutek uchwały walnego zgromadzenia może mieć dwojaką przyczynę. Pierwszą z nich jest chęć rozwiązania spółki, druga dotyczy przeniesienia siedziby spółki poza granicę Unii Europejskiej. Przeniesienie spółki poza granicę Polski, jeżeli będzie to terytorium innego państwa Wspólnoty, nie stwarza konieczności przeprowadzania postępowania likwidacyjnego. W wyniku przeniesienia transgranicznego w państwie docelowym zostaje utworzona nowa spółka, która jest wyposażona w majątek spółki pierwotnej. Jednocześnie polskie sądy rejestrowe mają obowiązek wykreślenia spółki z KRS bez potrzeby przeprowadzenia likwidacji. Dzięki temu zachowuje ona swój byt prawny i ma możliwość kontynuowania swojej dotychczasowej działalności w państwie właściwym.
Uchwała o rozwiązaniu spółki, aby doszła do skutku, musi zostać podjęta przez walne zgromadzenie większością ¾ głosów akcjonariuszy, chyba że umowa spółki przewiduje surowsze wymogi (umowa nie może natomiast ustawowych wymogów „zmiękczyć”, np. przez wskazanie potrzeby jedynie zwykłej większości głosów).
Wyrok sądu
Kolejną przyczyną rozwiązania i likwidacji spółki jest prawomocny wyrok sądu. Orzeczenie takie może zostać wydane na żądanie akcjonariusza lub członka organu spółki. Sąd dojdzie do wniosku, że osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe albo zachodzą inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki, wskazujące, iż dalsze jej funkcjonowanie wiązałoby się z pokrzywdzeniem akcjonariuszy lub byłoby sprzeczne z dobrymi obyczajami.
Jeśli jednak powództwo o rozwiązanie spółki zostało złożone przez jednego akcjonariusza, natomiast w postępowaniu uprawdopodobnione zostało, że spółka będzie w stanie dalej prawidłowo funkcjonować z udziałem pozostałych akcjonariuszy, sąd ma prawo postanowić o ustąpieniu akcjonariusza. W takiej sytuacji akcje posiadane przez akcjonariusza ustępującego podlegają wykupowi po cenie odpowiadającej wartości godziwej, ustalonej przez sąd na dzień doręczenia pozwu. Orzekając o ustąpieniu akcjonariusza, sąd określa również termin, w jakim cena wykupu powinna zostać zapłacona na rzecz akcjonariusza ustępującego wraz z odsetkami od dnia doręczenia pozwu. Takie rozwiązanie pozwala na dalsze funkcjonowanie PSA mimo powstania konfliktu między akcjonariuszami lub spółką a jednym z akcjonariuszy, natomiast wykup akcji po „godziwej cenie” gwarantuje mu odejście bez jego pokrzywdzenia.
Ogłoszenie upadłości spółki
Od momentu ogłoszenia upadłości majątek PSA stanowi masę upadłości spółki, nad którą pieczę sprawuje syndyk. Po przeprowadzeniu postępowania upadłościowego, w zasadzie polegającego na upłynnieniu majątku firmy i spłacie jej wierzycieli, sąd upadłościowy wydaje postanowienie w przedmiocie zakończenia postępowania upadłościowego. Jeżeli wskutek procedury upadłościowej spółka uległa likwidacji (tj. przeprowadzano upadłość z likwidacją majątku), zostaje ona wykreślona z KRS.
Pozostałe przyczyny rozwiązania spółki
Pozostałe przyczyny rozwiązania spółki możemy podzielić na te znane z Kodeksu spółek handlowych oraz te wynikające z innych ustaw. Kodeks ten wskazuje, że PSA może zostać rozwiązana w sytuacjach, gdy:
- nie zawarto umowy spółki lub
- określony w umowie przedmiot działalności spółki jest sprzeczny z prawem, lub
- umowa spółki nie zawiera postanowień dotyczących firmy, przedmiotu działalności spółki lub jej wkładów, lub
- wszystkie osoby zawierające umowę spółki albo podpisujące statut nie miały zdolności do czynności prawnych w chwili ich dokonywania.
O rozwiązaniu spółki na podstawie powyższych przesłanek orzeka sąd rejestrowy po uprzednim bezskutecznym wezwaniu do usunięcia braków, o ile są to braki usuwalne. Warto wspomnieć, że sąd traci uprawnienie do likwidacji spółki, jeżeli od daty jej zarejestrowania w KRS upłynęło 5 lat.
Co do przyczyn wynikających z innych ustaw, to najbardziej powszechną jest ta dotycząca tzw. martwych spółek. Zgodnie z art. 25a ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym sąd powinien wszcząć z urzędu postępowanie o rozwiązanie spółki bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego w przypadku, gdy:
- oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości lub umorzono postępowanie upadłościowe, a sąd upadłościowy stwierdzi, że zgromadzony w sprawie materiał daje podstawę do rozwiązania spółki bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego;
- oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości lub umorzono postępowanie upadłościowe z tego powodu, że majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarczy na zaspokojenie kosztów postępowania;
- wydano postanowienie o odstąpieniu od postępowania przymuszającego lub jego umorzeniu;
- mimo wezwania sądu rejestrowego nie złożono rocznych sprawozdań finansowych za 2 kolejne lata obrotowe, a także nie wykonano innych obowiązków, które nakłada na spółkę ustawa.
Podsumowując, przyczyny rozwiązania prostej spółki akcyjnej nie różnią się drastycznie od tych dotyczących pozostałych spółek kapitałowych. Samo rozwiązanie spółki nie jest nad wyraz skomplikowane, co nie oznacza, że procedura likwidacyjna już taka nie będzie. Wśród przyczyn wskazanych przez ustawę możemy wyróżnić te w pełni zależne od wspólników, jak przyczyny umowne oraz uchwały walnego zgromadzenia, oraz te wynikające z innych zdarzeń prawnych, takich jak wyrok sądu o rozwiązaniu spółki czy ogłoszenie upadłości z likwidacją majątku spółki. Warto pamiętać, że w przypadku pierwszej grupy przyczyn, ziszczenie się ich nie przesądza jeszcze o wykreśleniu spółki z rejestru. Do dnia złożenia wniosku o wykreślenie spółki z KRS walne zgromadzenie może podjąć uchwałę zapobiegającą rozwiązaniu.
