Zużyte lub zniszczone środki trwałe podlegają likwidacji. Likwidacja środka trwałego oznacza zaprzestanie używania składnika majątku w prowadzonej działalności gospodarczej. Może mieć jednak miejsce częściowa likwidacja środka trwałego. W artykule przedstawiamy, kiedy może mieć ona miejsce!
Likwidacja środka trwałego
Likwidacja środka trwałego może być spowodowana:
- względami ekonomicznymi, np. zmianą technologii wytworzenia, potrzebą wycofania z użytkowania w wyniku trwałej utraty wartości itp.;
- przypadkami losowymi, np. pożarem, powodzią, uderzeniem pioruna, kradzieżą itp.;
- decyzjami związanymi z budową nowych obiektów, a w związku z tym rozbiórką starych znajdujących się na terenie przyszłej budowy.
W razie stwierdzenia nieopłacalności lub braku celowości dalszego użytkowania danego środka trwałego sporządza się protokół likwidacji. Protokół likwidacji środka trwałego potwierdza swoim podpisem kierownik jednostki, a w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej – przedsiębiorca.
Data sporządzenia protokołu jest jednocześnie datą postawienia środka trwałego w stan likwidacji. Dokumentem księgowym powodującym ten stan jest dowód wewnętrzny „LT – Likwidacja środka trwałego”. Likwidacja środka trwałego oznacza wyłączenie go z użytkowania w prowadzonej działalności gospodarczej.
W firmach prowadzących księgi rachunkowe zlikwidowany środek trwały nie może już pełnić funkcji składnika aktywów, ponieważ nie zapewnia przedsiębiorstwu korzyści ekonomicznych. Decyzja kierownika jednostki o wyłączeniu środka trwałego z użytkowania i postawienia go w stan likwidacji powinna być zatem połączona z jego wyksięgowaniem z ewidencji prowadzonej w księdze głównej oraz w księgach pomocniczych.
W procesie likwidacji rozróżnia się dwa etapy:
- etap likwidacji księgowej;
- etap likwidacji fizycznej.
Likwidacja księgowa środka trwałego polega na:
- wyksięgowaniu jego wartości początkowej z konta „Środki trwałe” oraz jego dotychczasowego umorzenia z konta „Umorzenie środków trwałych”;
- zaksięgowaniu ewentualnej różnicy pomiędzy wartością początkową i jego dotychczasowym umorzeniem z uwzględnieniem przyczyn likwidacji;
- dokonaniu stosownych zapisów w ewidencji analitycznej;
- zaksięgowaniu wartości początkowej środka trwałego postawionego w stan likwidacji na koncie pozabilansowym „Środki trwałe w likwidacji”.
Likwidacja fizyczna jest dopełnieniem procesu likwidacji i polega na rozbiórce, zniszczeniu, utylizacji, złomowaniu itp. oraz sporządzeniu stosownego protokołu. Protokół taki stanowi podstawę wyksięgowania z ewidencji pozabilansowej, co oznacza jego usunięcie z ksiąg rachunkowych.
Całkowita czy częściowa likwidacja środka trwałego?
Z Krajowego Standardu Rachunkowości nr 11 „Środki trwałe” (paragraf 9.11) wynika, że likwidacja części składowej środka trwałego, w tym częściowa likwidacja budynku lub budowli, zgodnie z osądem jednostki może wymagać:
- likwidacji i zaprzestania ujmowania w księgach rachunkowych środka trwałego, jeżeli trwale przestaje on być kompletny i zdatny do użytkowania,
- ujęcia skutków likwidacji części składowej analogicznie jak odłączenie części dodatkowej lub peryferyjnej lub
- przeprowadzenia testów na utratę wartości środka trwałego zgodnie z KSR nr 4 „Utrata wartości aktywów” i dokonania ewentualnego odpisu z tytułu trwałej utraty jego wartości.
Jeżeli na skutek sprzedaży elementów środka trwałego składnik majątku nie będzie już kompletny i zdatny do użytkowania w prowadzonej działalności gospodarczej, należy dokonać jego całkowitej likwidacji.
Przykład 1.
W ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych pani Dominika posiada środek trwały (maszynę produkcyjną), która ze względu na przestarzałą technologię jest rzadko wykorzystywana. Pani Dominika dokonała sprzedaży kilku elementów maszyny produkcyjnej. Bez nich maszyna nie jest już kompletna i zdatna do użytkowania w działalności. Czy w związku ze sprzedażą kilku elementów maszyny produkcyjnej pani Dominika powinna dokonać częściowej likwidacji środka trwałego?
W wyniku sprzedaży kilku elementów maszyny produkcyjnej, stanowiącej środek trwały w prowadzonej przez panią Dominikę działalności gospodarczej, składnik majątku nie będzie już kompletny i zdatny do użytkowania w tej działalności. W związku z tym pani Dominika powinna dokonać całkowitej likwidacji środka trwałego.
Częściowa likwidacja środka trwałego
Częściowa likwidacja środka trwałego ma miejsce zazwyczaj przy jego redukcji, np. sprzedaży części budynku w postaci wyodrębnionego lokalu. O częściowej likwidacji środka trwałego możemy mówić pod warunkiem, że po odłączeniu części środek trwały w dalszym ciągu będzie zdatny do użytkowania w prowadzonej działalności gospodarczej. W ustawie o rachunkowości nie określono zasad przeprowadzenia częściowej likwidacji środków trwałych. W celu ustalenia, w jaki sposób należy to zrobić, trzeba odnieść się do Krajowego Standardu Rachunkowości nr 11 „Środki trwałe” (paragrafy 9.14–9.17). Trwałe odłączenie części dodatkowej lub peryferyjnej od środka trwałego w celu jej likwidacji, ujęcia jako zapasu materiałów, bądź przyłączenia do innego środka trwałego, stanowi częściową likwidację powodującą trwałe zmniejszenie zakresu obiektu środka trwałego. Uzasadnia to odpowiednie zmniejszenie jego wartości księgowej brutto i umorzenia.
Jeżeli dany środek trwały jest użytkowany i amortyzowany, a następnie zostanie podjęta decyzja o likwidacji jego części, to częściową likwidację środka trwałego należy odpowiednio wykazać w ewidencji księgowej oraz ustalić dalszy plan amortyzacji. W związku z częściową likwidacją środka trwałego trzeba usunąć likwidowaną część środka trwałego ujętego w ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Usunięcie likwidowanej części ma miejsce zarówno w sytuacji, gdy dana część była uznana za część składową, jak i wówczas, gdy nie była wyodrębniona jako część składowa.
Przykład 2.
Jednostka zdecydowała się na wyburzenie garażu będącego elementem konstrukcyjnym budynku ujętego w ewidencji środków trwałych oraz jej wartości niematerialnych i prawnych. Garaż przylega do budynku, jednak jego wyburzenie nie wpływa na kompletność i zdatność do jego użytkowania. W związku z wyburzeniem garażu przylegającego do budynku jednostka może skorygować wartość brutto i dotychczasowe umorzenie środka trwałego, jakim jest budynek, o wartości brutto i umorzenie przypadające na likwidowaną część budynku, o ile wartość księgowa netto likwidowanej części jest istotna i jednostka jest w stanie wiarygodnie oszacować każdą z wymienionych wartości. W przeciwnym wypadku jednostka jest zobowiązana przeprowadzić test na utratę wartości budynku i ująć z tego tytułu odpowiedni odpis.
W wyniku częściowej likwidacji środka trwałego należy usunąć z ksiąg rachunkowych likwidowaną część środka trwałego. Aby tego dokonać, konieczne jest ustalenie wartości początkowej oraz umorzenia częściowo likwidowanego środka trwałego. Wartość początkową można określić przy wykorzystaniu danych historycznych i następnie na ich podstawie jednostka może ustalić wartość początkową poszczególnych części składowych środka trwałego, w szczególności jego likwidowanej części. Innym sposobem na wskazanie wartości początkowej likwidowanej części środka trwałego jest wykorzystanie ceny nowych składników oraz całego środka trwałego i na tej podstawie określenie udziału wartości części składowej w wartości początkowej całego środka trwałego. Dzięki ustaleniu wartości początkowej likwidowanej części środka trwałego amortyzowanego według jednej stawki amortyzacyjnej możliwe jest określenie wartości umorzenia dotyczącego likwidowanej części środka trwałego.
