Odszkodowanie za wypadek w pracy i chorobę zawodową - obowiązujące stawki

Od 1 kwietnia 2023 r. osoby, które uległy w pracy wypadkowi albo stwierdzono u nich chorobę zawodową, mogą liczyć na większe kwoty odszkodowania z ZUS-u. Ile wyniesie odszkodowanie za wypadek w pracy lub chorobę zawodową? Komu i w jakiej sytuacji przysługują? Przeczytaj nasz artykuł i dowiedz się więcej.

Komu przysługuje odszkodowanie za wypadek w pracy i chorobę zawodową?

Jednorazowe odszkodowanie za wypadek w pracy lub chorobę zawodową dotyczy osoby, która doznała uszczerbku na zdrowiu:

• stałego – oznaczającego naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy lub
• długotrwałego – oznaczającego naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.

Odszkodowanie za wypadek w pracy lub chorobę zawodową należy się także rodzinie pracownika zmarłego wskutek poniesionych uszczerbków na zdrowiu. Uprawnieni do odszkodowania wówczas są:

• małżonek;
• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, przysposobione;
• wnuki, rodzeństwo oraz inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności;
• rodzice.

Kiedy ma miejsce wypadek przy pracy i choroba zawodowa?

Zgodnie z art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Natomiast definicję choroby zawodowej znajdziemy w art. 235¹ Kodeksu pracy. Jest nią choroba:

• wymieniona w wykazie chorób zawodowych, który znajduje się w rozporządzeniu Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych;
• którą można stwierdzić w wyniku oceny warunków pracy bezspornie i z wysokim prawdopodobieństwem, że została spowodowana działaniem czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy,
• która powstała w związku ze sposobem wykonywania pracy.

Ile wynosi obecnie odszkodowanie za wypadek w pracy lub choroby zawodowej?

Odszkodowanie za wypadek w pracy i chorobę zawodową jest zależne od wysokości określonych stawek. Od 1 kwietnia 2023 r. do 31 marca 2024 r. kwoty jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej będą wynosiły:

• 1269 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
• 1269 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, z tytułu zwiększenia tego uszczerbku co najmniej o 10 punktów procentowych;
• 22 212 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonego;
• 22 212 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji wskutek pogorszenia się stanu zdrowia rencisty;
• 114 231 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest małżonek lub dziecko zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
• 57 115 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty inny niż małżonek lub dziecko;
• 114 231 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie małżonek i jedno lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty oraz 22 212 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na każde z tych dzieci;
• 114 231 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnionych jest równocześnie dwoje lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty oraz 22 212 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugie i każde następne dziecko;
• 22 212 zł, gdy obok małżonka lub dzieci do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie inni członkowie rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty; każdemu z nich przysługuje ta kwota, niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom;
• 57 115 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są tylko członkowie rodziny inni niż małżonek lub dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty oraz 22 212 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugiego i każdego następnego uprawnionego.

W jakich sytuacjach przysługuje odszkodowanie na równi z wypadkiem przy pracy i chorobą zawodową?

Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie podróży służbowej,
• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

A także w sytuacji:

• uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;
• wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
• pełnienia mandatu posła lub senatora pobierającego uposażenie;
• odbywania szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący;
• pobierania stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;
• wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych spółdzielni;
• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
• wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej, o której mowa w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3;
• współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
• wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
• wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
• wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi;
• odbywania służby zastępczej.

Jak otrzymać jednorazowe odszkodowanie za wypadek w pracy lub z tytułu choroby zawodowej z ZUS-u?

Aby otrzymać odszkodowanie za wypadek w pracy lub chorobę zawodową, należy złożyć wniosek w oddziale ZUS-u właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby poszkodowanej i dołączyć do niego:

• zaświadczenie o stanie zdrowia OL-9 zawierające m.in. informacje o zakończonym procesie leczenia i rehabilitacji, wystawione nie wcześniej niż na miesiąc przed złożeniem wniosku oraz ewentualnie dokumentację medyczną;
• protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy sporządzony przez pracodawcę lub kartę wypadku; 
• prawomocny wyrok sądu pracy;
• decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej wydana przez państwowego inspektora sanitarnego.

Odszkodowanie za wypadek w pracy lub chorobę zawodową możne otrzymać rodzina pracownika, u którego doszło do śmierci w wyniku poniesionych uszczerbków na zdrowiu. W takim przypadku należy złożyć w ZUS:

• dokument stwierdzający datę urodzenia i datę zgonu osoby, po której ma być przyznane jednorazowe odszkodowanie;
• dokument potwierdzający stopień pokrewieństwa (powinowactwa) z osobą zmarłą;
• odpis skrócony aktu małżeństwa, jeżeli o świadczenie ubiega się wdowa lub wdowiec;
• zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka wystawione przez lekarza prowadzącego leczenie, jeżeli przyznanie odszkodowania uzależnione jest od ustalenia niezdolności do pracy;
• zaświadczenie o uczęszczaniu do szkoły, jeżeli dziecko ukończyło 16 lat;
• dokument o ustaleniu prawa do alimentów na podstawie wyroku sądu lub ugody w odniesieniu do rodziców, osoby przysposabiającej, macochy, ojczyma (jeżeli nie pozostawali we wspólnym gospodarstwie lub osoba zmarła nie przyczyniała się do ich utrzymania).

Ile czasu ma ZUS na przyznanie świadczenia?

ZUS ma 14 dni od momentu uprawomocnienia się orzeczenia lekarza orzecznika ZUS lub otrzymania orzeczenia komisji lekarskiej, a także od momentu wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Po podjęciu przez ZUS pozytywnej decyzji o przyznaniu świadczenia oraz określeniu jego wysokości, odszkodowanie za wypadek w pracy lub chorobę zawodową ostaje wypłacone w ciągu 30 dni.

Co zrobić w sytuacji, gdy odszkodowanie za wypadek w pracy lub chorobę zawodową nie zostanie przyznane?

Od decyzji ZUS-u przysługuje odwołanie, które można wnieść pisemnie lub ustnie do protokołu za pośrednictwem oddziału ZUS-u, który wydał decyzję, do sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w ciągu miesiąca od otrzymania decyzji. 

Złożenie odwołania jest bezpłatne. Warto to zrobić, gdyż szansa na uchylenie decyzji ZUS-u jest zawsze i warto z niej skorzystać. Było tak na przykład w sytuacji pracownika, który uległ wypadkowi w trakcie wyjazdu do klienta i w jego wyniku doznał urazu kręgosłupa i stopy. Mimo leczenia i rehabilitacji nadal uskarżał się na ból i miał problemy z poruszaniem się. Jednak ZUS odmawiał wszczęcia postępowania w sprawie odszkodowania, a gdy po blisko trzech latach do niego doszło, komisja lekarska stwierdziła 0% uszczerbku na zdrowiu. Poszkodowany odwołał się od decyzji i sąd przyznał mu tylko 5-procentowy uszczerbek na zdrowiu. Następnie w wyniku apelacji, która została oddalona, poszkodowany zwrócił się do Sądu Najwyższego, który uchylił wyrok i skierował go do ponownego rozpoznania, stwierdzając w orzeczeniu, że „ustalając uszczerbek na zdrowiu w celu określenia kwoty jednorazowego odszkodowania od ZUS podstawą do jego określenia powinna być całość dokumentacji medycznej tworzonej od chwili wypadku, także w innych sprawach dotyczących tego zdarzenia, a nie tylko bieżące badania lekarza orzecznika ZUS czy biegłych sądowych” (wyrok Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2019 r. sygn. II PK 194/17). 

Jak wynika zatem z orzeczenia SN, przy ustalaniu prawa do odszkodowania za wypadek w pracy lub chorobę zawodową nie można brać pod uwagę tylko bieżących badań wykonywanych przez lekarza orzecznika ZUS czy biegłych. W przypadku wieloletniego leczenia i rehabilitacji, aby ustalić faktyczny uszczerbek na zdrowiu, należy brać pod uwagę dokumentację medyczną z całego okresu np. z pobytu w szpitalu czy starania się o świadczenie rehabilitacyjne.