Rezygnacja ze składek ZUS i NFZ przez przedsiębiorcę

Opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne jest nierozerwalnie związane z prowadzeniem własnej działalności gospodarczej. Ustawodawca przewiduje jednak w tym zakresie kilka ważnych wyjątków. Czy przedsiębiorca może jednak dobrowolnie zrezygnować z opłacania tych danin publicznych? Kiedy możliwa jest rezygnacja ze składek?

Czym są składki ZUS i NFZ?

W dużym skrócie składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne są opłacane w celu dokonania zabezpieczenia finansowego pracownika i ochrony jego zdrowia. Każda osoba, która prowadzi zarejestrowaną działalność gospodarczą, prędzej czy później będzie musiała zetknąć się z obowiązkiem opłacania składek do ZUS i NFZ. Obecnie wyróżniamy następujące rodzaje składek:

• składkę zdrowotną – płaconą do Narodowego Funduszu Zdrowia, dzięki której ubezpieczony ma prawo do darmowej opieki zdrowotnej oraz dostępu do leków refundowanych przez NFZ;
• składkę emerytalną – wpływającą na wysokość emerytury uzyskiwanej po osiągnięciu odpowiedniego wieku w przyszłości;
• składkę rentową – wpływającą na możliwość pobierania świadczenia socjalnego w przypadku wystąpienia trwałej lub czasowej niezdolności do pracy;
• składkę chorobową – wpływającą na możliwość pobierania świadczenia chorobowego, gdy pracownik doznaje przejściowej, lekkiej i z reguły krótkotrwałej niezdolności do pracy;
• składkę wypadkową – wpływającą na możliwość uzyskania świadczenia finansowego w sytuacji pojawienia się wypadku w drodze do pracy lub w pracy.

Obowiązkowe podleganie ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym pojawia się tak naprawdę w dwóch głównych przypadkach – gdy dana osoba świadczy swoją pracę na podstawie stosunku pracy albo oskładkowanej umowy zlecenia, a także gdy prowadzi własny biznes w ramach działalności gospodarczej.

Rezygnacja ze składek ZUS

W rzeczywistości przedsiębiorca nie może zrezygnować z opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, jeśli te są dla niego obowiązkowe. Zgodnie z treścią art. 13 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne w następujących okresach:

• pracownicy – od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku;
• osoby wykonujące pracę nakładczą oraz zleceniobiorcy – od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy;
• członkowie spółdzielni – od dnia rozpoczęcia wykonywania pracy na rzecz spółdzielni do dnia zakończenia jej wykonywania;
• osoby prowadzące pozarolniczą działalność – od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie art. 36aa oraz przepisów Ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców;
• osoby współpracujące – od dnia rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, wykonywaniu umowy agencyjnej albo umowy zlecenia lub współpracy z osobami fizycznymi wskazanymi w art. 18 ust. 1 Ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców do dnia zakończenia tej współpracy;
• osoby świadczące pracę lub usługi w zamian za akcje obejmowane w prostej spółce akcyjnej – od dnia rozpoczęcia świadczenia tej pracy lub tych usług do dnia zakończenia ich świadczenia.

Przedsiębiorcy mają jednak możliwość rezygnacji z dobrowolnie opłacanych składek na ubezpieczenia społeczne. W praktyce dotyczy to niewielkiej grupy osób, które podlegały ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, tj. opłacały składki same za siebie, choć w rzeczywistości nie miały ku temu żadnego obowiązku ustawowego.

Ubezpieczenia dobrowolne ustają od: 

• dnia, który zostanie wskazany przez wnioskodawcę we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym taki wniosek zostanie złożony;
• dnia, w którym powstanie tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń, np. zostanie zawarta umowa o pracę lub oskładkowana umowa zlecenie;
• pierwszego dnia miesiąca, za który dobrowolnie ubezpieczony zapłacił składki po terminie lub w niepełnej wysokości.  

Rezygnacja z dobrowolnych ubezpieczeń społecznych może więc wymagać złożenia odpowiedniego wniosku do ZUS-u. Dokonuje się tego przy pomocy formularzy ZUS ZWUA oraz ZUS ZWPA. Obie deklaracje mogą zostać złożone zarówno w tradycyjnej formie pisemnej (osobiście we właściwym oddziale ZUS lub listownie), jak i w formie elektronicznej za pośrednictwem portalu PUE ZUS (ta opcja wymaga jednak posiadania profilu zaufanego lub certyfikowanego kwalifikowanego podpisu elektronicznego). Oba wnioski są oczywiście wolne od jakichkolwiek opłat skarbowych. W przypadku powstania obowiązkowego tytułu do ubezpieczeń społecznych złożenie ww. dokumentów również jest potrzebne. Opóźnienie w zapłacie składki lub uiszczenie jej w niepełnym wymiarze powoduje zaś automatyczne wyrejestrowanie danej osoby z dobrowolnych ubezpieczeń społecznych.

Rezygnacja ze składek NFZ

Każdy przedsiębiorca, który prowadzi rejestrowaną działalność gospodarczą, podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. W tym zakresie składki płacone są od każdego tytułu, tzn. jeśli przedsiębiorca prowadzi własną firmę i jednocześnie pracuje choćby na część etatu na podstawie stosunku pracy, to z obu tych tytułów odprowadzana będzie za niego składka do NFZ.

Możliwość rezygnacji z opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne pojawia się tylko w ramach jednej kategorii przedsiębiorców – tych, którzy wykonują tzw. działalność nierejestrowaną. W takim przypadku przedsiębiorcy mogą dobrowolnie opłacać składki do NFZ, które w każdej chwili mogą zostać przez nich przerwane.

Aby rozwiązać umowę o dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne, należy złożyć pisemny wniosek w tej sprawie we właściwym oddziale Narodowego Funduszu Zdrowia. Nie istnieje jeden wzór takiego pisma, jednak wnioskodawca może znaleźć odpowiednie druki w internecie. W wypowiedzeniu umowy z NFZ należy oznaczyć dokładną datę, z którą nastąpi rozwiązanie kontraktu. Konieczne jest także dołączenie dowodów dotychczas opłaconych składek za okres trwania umowy. Jeśli dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne ma wygasnąć na skutek objęcia danej osoby obowiązkowym ubezpieczeniem (np. poprzez zawiązanie stosunku pracy lub rozpoczęcie rejestrowanej działalności gospodarczej), należy dołączyć również dokument, który potwierdzi uzyskanie tytułu do obowiązkowego ubezpieczenia lub uzyskanie statusu członka rodziny.

Niezależnie od powyższego, umowa na dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne wygasa:

• po miesiącu nieprzerwanej zaległości w opłaceniu składki;
• po uzyskaniu tytułu do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego, np. zawarciu umowy o pracę lub oskładkowanej umowy zlecenie;
• po ustaleniu przez dyrektora OW NFZ ustawodawstwa właściwego innego państwa członkowskiego UE lub EFTA – z dniem uprawomocnienia się decyzji w tej sprawie;
• w sytuacji, gdy ubezpieczony mieszka poza granicami RP.

Pamiętajmy, że umowa nie może być rozwiązana z datą wsteczną, zaś jej rozwiązanie lub wygaśnięcie nie przekreśla obowiązku opłacania składek za okres, w którym obowiązywała.

Podsumowanie - rezygnacja ze składek ZUS i NFZ

Przedsiębiorca ma prawo do rezygnacji z opłacania składek ZUS i NFZ w zasadzie tylko wtedy, gdy objęty był tymi ubezpieczeniami w sposób dobrowolny. W praktyce będzie to zatem dotyczyło tej grupy przedsiębiorców, którzy wykonują nierejestrowaną działalność gospodarczą, względnie pracują na podstawie umowy o dzieło i zdecydowali się na samodzielne opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Aby zrezygnować z dobrowolnych składek, konieczne jest sporządzenie odpowiedniego wniosku do ZUS-u albo NFZ. Nieopłacanie składek w terminie również skutkuje ustaniem ww. ubezpieczeń (z mocy samego prawa, tj. bez konieczności podejmowania dodatkowych czynności w tym zakresie).