Polski Ład wprowadził w 2022 roku wiele zmian podatkowych, w tym obowiązek uiszczania składki zdrowotnej liczonej od dochodu osób prowadzących działalność gospodarczą. Rozwiązania podatkowe tam przewidziane kłócą się jednak z wyjaśnieniami ZUS-u odnośnie do zasad oskładkowania osób fizycznych uzyskujących przychód z więcej niż jednej działalności gospodarczych. Ile zatem wynosi składka zdrowotna osób prowadzących kilka firm i jak ją obliczyć?
Podleganie ubezpieczeniom społecznym
Katalog osób podlegających obowiązkowym ubezpieczeniom zdrowotnym zawiera art. 66 ust. 1 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Zasada podlegania „ex lege” ubezpieczeniom społecznym należy do norm o charakterze „ius cogens”. Prowadzi to do wniosku o podleganiu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z mocy prawa i z tej przyczyny czynność prawna nie może zniwelować powstających na tym tle obowiązków publicznoprawnych. Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych nie przewiduje w tym przypadku dowolności decyzji o podleganiu ubezpieczeniom zdrowotnym.
Składka zdrowotna z działalności
Składka zdrowotna osób prowadzących działalność pozarolniczą, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, 3, 4 i 5 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w art. 18 ust. 1 Ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców, opłacających podatek dochodowy na zasadach określonych w art. 30c Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych wynosi 4,9% podstawy wymiaru składki, jednak nie mniej niż kwota odpowiadająca 9%:
- minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu roku składkowego, o którym mowa w art. 81 ust. 2, w przypadku składki obliczanej od miesięcznej podstawy jej wymiaru;
- iloczynu liczby miesięcy w roku składkowym, o którym mowa w art. 81 ust. 2, i minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu tego roku składkowego w sytuacji składki obliczanej od rocznej podstawy jej wymiaru.
Zgodnie z art. 82 ust. 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych w przypadku gdy w ramach jednego z tytułów do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego wymienionych w art. 66 ust. 1o ubezpieczony uzyskuje więcej niż jeden przychód, składka zdrowotna jest opłacana od każdego z uzyskanych przychodów odrębnie.
Jeżeli ubezpieczony prowadzi więcej niż jedną pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 81 ust. 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, składka zdrowotna jest opłacana od sumy dochodów. Tak ustalona podstawa wymiaru składki nie może być niższa niż wskazana w art. 81 ust. 2b.
ZUS wyjaśnia, że: „Rodzajami działalności będzie (od 2022 roku) jedynie działalność gospodarcza prowadzona w formie spółki cywilnej, jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki jawnej, spółki komandytowej, spółki partnerskiej. Tylko od tych rodzajów działalności, w razie prowadzenia kilku jednocześnie, trzeba będzie opłacać składki zdrowotne”.
Dalej Zakład Ubezpieczeń Społecznych wskazuje: „Obowiązek ten będzie dotyczył jednak tylko tych płatników, którzy nie będą uzyskiwali przychodów z działalności gospodarczej i do których nie będą miały zastosowania zasady ustalania podstawy wymiaru składki od dochodów (opodatkowanych na zasadach ogólnych) lub przychodów (opodatkowanych ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych)”.
Rozróżnić należy sytuacje, gdy:
ubezpieczony prowadzi kilka rodzajów działalności i stosuje jedną z form opodatkowania: określonych w art. 27 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (według skali podatkowej), art. 30c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (liniowy) lub art. 30ca ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (IP BOX) – wówczas ubezpieczony zobligowany jest do obliczenia i uiszczenia składki zdrowotnej od sumy dochodów uzyskanych z różnych rodzajów działalności, a ustalona podstawa wymiaru składki nie może być niższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu roku składkowego (w 2022 roku – nie niższa niż 3010 zł);
ubezpieczony prowadzi kilka rodzajów działalności i stosuje różne formy opodatkowania (zasady ogólne, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, karta podatkowa) – wówczas ubezpieczony zobligowany jest do obliczenia i uiszczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne i oblicza ją odrębnie dla każdej z form podatkowych;
ubezpieczony prowadzi kilka rodzajów działalności, do których stosuje różne formy opodatkowania i ponadto prowadzi działalność, z której przychody nie są przychodami z działalności gospodarczej (np. jest wspólnikiem w dwóch spółkach) – wówczas ubezpieczony jest dodatkowo zobligowany do obliczenia odrębnej składki od podstawy wymiaru właściwej dla osób nieuzyskujących przychodów z działalności gospodarczej.
Według wyjaśnień ZUS: „DRA została rozszerzona o nowy blok XI, w którym płatnik wykazuje formę opodatkowania oraz dochód lub przychód. W jednym dokumencie może wskazać kilka form opodatkowania. Zatem w sytuacji opisanej w pytaniu płatnik zaznaczy pole formę opodatkowania zasady ogólne i poda dochód oraz ustaloną podstawę i składkę oraz pole bez formy opodatkowania i podstawę i składkę. Następnie sumę podstaw wykazuje w bloku X pole 05 oraz sumę składek w bloku VI pole 02. Jeśli płatnik będzie korzystał z oprogramowania ZUS (program Płatnik, ePłatnik), system sam będzie wyliczał podstawę i składkę po podaniu formy opodatkowania i dochodu lub przychodu i przeniesie sumy do właściwych pól”.
Jeżeli ubezpieczony uzyskuje przychody zarówno z indywidualnej działalności gospodarczej, jak i uczestnictwa w spółkach cywilnych, to dla celów podatkowych przychody te będą traktowane jako przychody z działalności gospodarczej. Wówczas miesięczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne będzie uzależniona od zastosowanej formy opodatkowania. Jeśli będą to zasady ogólne, wtedy składka będzie opłacana od sumy dochodów, a jeśli ryczałt od przychodów ewidencjonowanych – to do limitów przychodów, od których uzależniona jest wysokość podstawy wymiaru składki, przyjmuje się sumę przychodów. W przypadku gdyby w odniesieniu do poszczególnych działalności przedsiębiorca stosował różne formy opodatkowania, składka zdrowotna powinna być obliczona odrębnie od każdej z nich.
Obowiązek opłacenia składki „od każdej spółki” (od zryczałtowanej podstawy wynoszącej 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w czwartym kwartale) dotyczy tylko tych przypadków, w których dana osoba nie prowadzi działalności gospodarczej (nie uzyskuje przychodów, które dla celów podatkowych traktowane są jako przychody z działalności gospodarczej), a jej działalność sprowadza się do uczestnictwa w spółkach, z których uzyskuje przychody niezaliczane do przychodów z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów podatkowych.
